آیا از دیروز بدین‌سو اخبار را دنبال می‌کنید؟
چند روز پیش رسانه‌های افغانستان گزارش دادند که طالبان شماری از بانوانِ معترض را در کابل بازداشت کرده و سپس با ضمانت بزرگان محل رها کردند. دیروز هم در خبرها خواندیم که طالبان مطیع ویسا، یک فعال حق آموزش دختران، را بازداشت نموده است.
معنای این اخبار چیست؟ دیدگاه شما را نمی‌دانم اما من معتقدم که آن‌چه را که این اخبار برای ما حکایت می‌کند این است که تقابل فرهنگ با طالبانیسم در افغانستان کلید خورده است. وقتی تقابل فرهنگ می‌گویم منظورم ایستادگی نویسندگان، روشن‌فکران، استادان دانشگاه، هنرمندان و سایر فعالان این حوزه در برابر امر و نهی یک رژیم ایدیولوژیک و توتالیتار است.
سال پار هنگامی که ستونی در روزنامه‌ی هشت صبح زیر عنوان «زیستن با کتاب» گشوده بودم در نخستین مطلب این ستون با اشاره به تجربه‌ی اروپای شرقی بر ضرورت راه‌اندازی مقاومت فرهنگی علیه طالبان تاکید کرده بودم. در آن مطلب گفته بودم که تاریخ، تجربه‌های موفق بسیاری از مقاومت فرهنگ علیه توتالیتاریسم را در حافظه خود ثبت کرده است. یکی از این تجربه‌ها، مقاومت نویسنده‌گان اروپای شرقی علیه توتالیتاریسم کمونیستی است که در تاریخ به نام جریان «نشر سامیزدات» شهرت یافته است. «نشر سامیزدات» نام مجموعه کتاب‌های ممنوعه‌ای است که از سال ۱۹۵۳ در پی مرگ استالین در روسیه و شماری از کشورهای اروپای شرقی منتشر می‌شدند. دانش‌مندانی که در باره‌ی انقلاب‌های اروپای شرقی تحقیق کرده‌اند، نقش مقاومت فرهنگیان را برجسته ارزیابی کرده و فروپاشی کمونیسم را نتیجه‌ی شکست توتالیتاریسم در برابر فرهنگ می‌خوانند.
آن زمان که این مطلب را می‌نوشتم در مخیله‌ام هم نمی‌گذشت که به زودی شاهد تقابل فرهنگ با توتالیتاریسم طالبانی در افغانستان باشم، زیرا با ترس و رعبی که در جامعه حاکم شده بود همگان در سکوت فرو رفته بودند و به نظر نمی‌رسید که به این زودی صدا بلند کنند.
اما با گذشت یک‌سال دیده می‌شود که مقاومت مردمی علیه تحجر طالبانی در حوزه‌های گوناگون فرهنگی کلید خورده و چنان طالبان را خشم‌گین نموده است که به پرخاش‌گری آغاز کرده‌اند.
من در این‌جا چند نمونه‌ای از مقاومت فرهنگی علیه طالبان را یادآوری می‌کنم:
تجلیل نوروز
۹ روز قبل، روز نوروز بود. نوروز یکی از جشن‌های کهن تاریخی ملل منطقه است که خاستگاهش بلخ می‌باشد. در حالی که جشن نوروز مردم ما از گذشته‌های دور تجلیل می‌کنند، اما وقتی طالبان به قدرت رسیدند این مناسبت را از تقویم حذف کرده و از منابر مساجد فتوای حرام بودن آن را صادر کردند. با وجودی آن‌که طالبان امسال نسبت به سالِ پار در باره‌ی نوروز سخت‌گیری‌های بیش‌تری اعمال کردند و حتا یکی از مسوولان آن بزرگداشت از این روز را «کفر» قلم‌داد کرد، اما گزارش‌ها نشان می‌دهد که مردم در کابل و ولایات این مناسبت فرهنگی را جشن گرفتند. یکی از نمونه‌هایش برافراشتن علمِ مولا علی در روز نوروز در زیارت سخی در کابل می‌باشد که با حضور گسترده‌ی مردم و روحانیون انجام شد.
آموزش‌های زیرزمینی برای دختران
یکی دیگری از نمونه‌های مقاومت فرهنگی علیه توتالیتاریسم طالبانی، برگزاری کلاس‌های زیرزمینی برای دختران است. طالبان از روزی به قدرت رسیده‌اند درهای مکاتب دخترانه را بسته و آموزش دختران را ممنوع اعلام کرده‌اند.
در حالی که ۵۵۰ روز می‌شود دختران از آموزش محرومند، اما گزارش‌هایی وجود دارد که در سراسر کشور کشور برای دختران کلاس‌های آموزشی زیرزمینی دایر شده است. گفته می‌شود حتا شماری از طالبان نیز دختران خود را به این کلاس‌ها می‌فرستند.
اعتراضات نویسندگان
در یک سال گذشته تعدادی بسیاری از نویسندگان و فرهنگیانی که در داخل کشور زنده‌گی می‌کنند، برای آموزش دختران دادخواهی کرده‌اند. یک نمونه‌اش همین آقای مطیع‌الله ویسا، رییس بنیاد قلم، است که دیروز توسط طالبان بازداشت شد. پیش‌تر از او استاد مشعل نیز به جرم دادخواهی برای دختران زندانی شده بود.
اعتراضات خیابانی بانوان
البته مهم‌تر از همه اعتراضات خیابانی بانوان است که واقعا در یک و نیم سال گذشته همواره وجود داشته و هیچ گاهی از مطالبه حقوق شان دست نکشیده بودند. آری می‌توان گفت که نخستین بار این بانوان بودند که در برابر طالبان به صورت مدنی ایستادگی کردند و به دیگران نیز جرئت بخشیدند.
