الازهر بلندترین مرجع دینی اهل سنت به شمار می رود و هر ازگاهی در پیوند به قضایای مهم سیاسی جهان اسلام موقف گیری می نماید. یکی از مهم ترین موقف گیری های الازهر، موقف گیری آن در مورد قضیه فلسطین است.
پس از حمله نیروهای مقاومت فلسطین به اسراییل در روز شنبه هفتم اکتوبر سال جاری، الازهر بیانیه شدیداللحنی در این مورد صادر نموده و به گونه قاطع از ملت فلسطین حمایت کرد و شجاعت آن‌ها را ستود. در بخشی از این بیانیه چنین آمده است:
«پایداری ملت بزرگ فلسطین را ارج می نهیم و از خداوند می خواهیم که در برابر سکوت زشت و مرگبار جامعه جهانی و تجاوز و دهشت افکنی صهیونیست ها به آن صبر و پایداری عنایت کند. الازهر از جامعه جهانی می خواهد، با دید عقل و منطق به طولانی ترین اشغال گری تاریخ بنگرد و تاکید می کند که این اشغالگری لکه ننگی بر پیشانی بشریت و جامعه جهانی است که با معیارهای دوگانه با موضوع فلسطین برخورد می کند. دستان ملت سربلند فلسطین را که زندگی را به ما بازگرداند، می فشاریم و از خداوند می خواهیم که به آن ها صبر، پایداری، قدرت و آرامش عنایت کند؛ زیرا هر اشغال گری دیر یا زود از بین خواهد رفت.»
این بیانیه از لحاظ معنوی حایز اهمیت بسیار است. کشورهای اسلامی و عربی به چشم پیشوای معنوی به الازهر نگاه می کنند و این نهاد نزد اکثر مسلمانان محبوبیت دارد. دانش آموخته گان و اندیشه های الازهر در سراسر جهان و به ویژه جهان اسلام حضور فعال دارند و زمام امور فکری و دینی برخی از جوامع عربی و اسلامی را نیز به دست دارند. درست است که الازهر مانند دولت مصر توپ، تانک و ارتش ندارد، اما در بسیج امت اسلامی به منظور دفاع از فلسطین دست بالایی دارد. الازهر با یک بیانیه و یا یک فتوا می تواند کاری را انجام دهد که اکثر کشورهای اسلامی و عربی با تمام تجهیزات نظامی شان توانایی انجام آن را ندارند. به هر صورت این موضع گیری الازهر قابل قدر است و به عظمت و جایگاه این نهاد کهن و تاریخی می افزاید.
هم چنان الازهر با حمایت قاطع از ملت فلسطین نشان داد که از استقلالیت کامل برخوردار است؛ چه دولت مصر در مورد مساله فلسطین موقف محافظه کارانه دارد و به اصطلاح هم به میخ می کوبد و هم به نعل. اما الازهر به گونه صریح و قاطع در این مورد اظهار نظر می کند. در باره مساله فلسطین موقف گیری دولت مصر و الازهر کاملا متفاوت است و ظاهرا در این مورد میان این دو نهاد قدرتمند در مصر اختلاف نظر وجود دارد.
الازهر و ۹۴ سال حمایت از فلسطین (۱۹۲۹ تا ۲۰۲۳)
این نخستین بار نیست که الازهر از فلسطین حمایت می کند، بلکه حمایت این نهاد از فلسطین ریشه طولانی و تاریخی دارد. در این مطلب می خواهم به پیشینه تاریخی پیوند مستحکم الازهر با فلسطین بپردازم.
به تاریخ ۱۰ اکتوبر سال جاری و دو روز پس از حمله فلسطین به اسراییل در روزنامه«صوت الازهر» مطلبی زیر عنوان« الازهر و القدس ؛ تاریخ من النضال لنصرة القضیة» به نشر رسیده است. اگر می خواهیم، به گونه دقیق موضع گیری الازهر در مورد مساله فلسطین را بدانیم، لازم است از لحاظ تاریخی پیوند الازهر و فلسطین را بررسی نماییم. هدیر عبده، نویسنده این مقاله همین کار را کرده است. اینک در این مطلب، بخش های مهم این مقاله را به زبان پارسی برگردان می نمایم.
در سال ۱۹۲۹ میلادی و در «انتفاضه براق» زمانی که مسلمانان و یهودی ها در موقعیت «دیوار براق» باهم درگیر شدند، شیخ مصطفی مراغی(۱۸۸۱ – ۱۹۴۴) شیخ الازهر وقت، به حکومت بریتانیا در این مورد هشدار داد. در آن زمان فلسطین تحت قیمومیت بریتانیا قرار داشت. این موضع گیری شیخ مراغی، نخستین موضع گیری الازهر در مورد مساله فلسطین به شمار می رود.
در جنوری سال ۱۹۳۵ میلادی، یهودی‌ها می‌خواستند زمین‌های فلسطینی‌ها را خریداری کنند و ملکیت آن را به دست آورند. از همین رو، از سوی دو تن از علمای الازهر شیخ محمد رشید رضا (۱۸۶۵ – ۱۹۳۵) و شیخ امین الحسینی (۱۸۹۵- ۱۹۷۴) مفتی وقت قدس، فتوای تحریم فروش زمین‌های فلسطین به یهودی‌ها صادر گردید. این فتوا پس از نشست آن‌ها با شماری از علمای دینی در نشست علمای فلسطین که در مسجد الاقصی برگزار گردیده بود، صادر شد.
الازهر در قیام ملت فلسطین در سال ۱۹۳۶ میلادی در کنار فلسطینی‌ها ایستاد و در قلب الازهر به منظور حمایت از فلسطین راهپیمایی‌هایی صورت گرفت.
در ۹ مارچ سال ۱۹۳۹ میلادی، الازهر به استقرار نیروی پلیس انگلیس در مسجد الاقصی اعتراض کرد و خواستاراخراج این نیرو به دلیل رعایت احساسات مسلمانان در سراسر جهان شد.
در سال ۱۹۴۷ میلادی، یک ماه پیش از اعلان دولت یهودی‌ها در سرزمین فلسطین، مفتی وقت مصر شیخ حسنین مخلوف(۱۸۹۰ – ۱۹۹۰) بر وجوب دفاع و حمایت مالی و جانی از فلسطین و سرزمین‌های مقدس فتوا داد و این کار را وجیبه شرعی کسانی که توانایی انجام آن را دارند، خواند. او هم چنان در این فتوا کسانی را که با وصف توانایی از حمایت فلسطین شانه خالی می‌کنند، گناه‌کار دانسته است.
پس از جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹ – ۱۹۴۵) و پس از تشکیل دولت اسراییل در ۱۵ می سال ۱۹۴۸ ، الازهر مسلمانان را به منظور آزادی قدس و فلسطین به جهاد فراخواند و طرح سازمان ملل مبنی بر تقسیم فلسطین و تشکیل دولت اسراییل را رد کرد. شیخ الازهر وقت از حکومت مصر خواست، تا به منظور حل این قضیه از آدرس مصر مداخله نماید.
در ۱۴ دسامبر سال ۱۹۴۸ میلادی، بزرگ ترین راهپیمایی به هدف حمایت از فلسطین صورت گرفت. در این راهپیمایی علمای الازهر، کشیش‌ها و نمایندگان دولت‌های عربی اشتراک نمودند.
شیخ وقت الازهر، محمد مامون الشناوی در هنگام نبرد سال ۱۹۴۸ میلادی، فتوای مشهورش مبنی بر ضرورت مبارزه در برابر یهود متجاوز و حفاظت از سرزمین عربیت و اسلام را صادر نمود.
در سال ۱۹۵۸ میلادی، شیخ محمود شلتوت (۱۸۹۳ – ۱۹۶۳) شیخ الازهر وقت بیانیه‌ای را صادر کرد. او در این بیانیه بر ضرورت مبارزه در برابر اسراییل و نابودی آن و هم چنان بازگرداندن پناهندگان به سرزمین‌های خود شان تاکید کرد.
هم چنان شیخ محمد شلتوت در سال ۱۹۵۹ میلادی خواستار برگزاری نشستی برای بررسی امور مرتبط به فلسطین شد.
در دوران شیخ عبدالحلیم محمود(۱۹۱۰ – ۱۹۷۴) شیخ پیشین الازهر، کمیته فتوا به رهبری وی به پرسشی پاسخ داد. در این پرسش در مورد شخصی که زمین خود را به یهودی‌ها می فروشد و یا کمیشن کاری می کند، استفتاء صورت گرفته بود. کمیته فتوا در پاسخ به این پرسش چنین اظهار نظر کرده است: شخصی که خود را از جمله مسلمانان می شمارد، زمانی که با دشمنان آن‌ها در این گناه زشت کمک نماید و در این مورد به طور مستقیم و یا غیر مستقیم همکاری کند، از جمله اهل ایمان محسوب نمی شود. لازم است مسلمانان با چنین شخصی دشمنی نمایند و اماکن تجارتی، فابریکه ها و منازل آن‌ها را تحریم کنند.
در سال ۱۹۶۵ میلادی، دومین نشست«مجمع البحوث الإسلامیة» «مرکز پژوهش های اسلامی الازهر» برگزار گردید. از جمله فیصله های که در این نشست صورت گرفت، لزوم مبارزه در برابر متجاوزین بود. هم چنان در این نشست فیصله گردید که، از آنجا که قضیه فلسطین به دین و تاریخ تمام مسلمانان تعلق دارد، قضیه تمام مسلمانان محسوب می گردد.
در سال ۱۹۶۸ میلادی، چهارمین نشست«مجمع البحوث الإسلامیة» «مرکز پژوهش های اسلامی الازهر» دایر گردید. در این نشست به وضوح بیان گردید که حمایت و حفاظت از مقدسات یک فریضه دینی می باشد.
در دوره شیخ کنونی الازهر شیخ احمد الطیب، حمایت الازهر از فلسطین هم چنان ادامه دارد و مساله فلسطین از اولویت های وی به شمار می رود. او در نوامبر سال ۲۰۱۱ میلادی، پس از تجاوز صهیونیست ها به مقدسات اسلامی و به ویژه مسجد الاقصی، «پیمان نامه قدس» را صادر کرد و در آن بر عربیت قدس تاکید نمود و ادعای صهیونیست‌ها مبنی بر ملکیت سرزمین مقدس را نادرست خواند.
در اپریل سال ۲۰۱۲ میلادی، «مجمع البحوث الإسلامیة» «مرکز پژوهش های اسلامی الازهر» در اقامت گاه و دفتر شیخ الازهر به ریاست شیخ الازهر دکتر احمد الطیب، در مورد مساله فلسطین نشست اضطراری دایر نمود.
در می سال ۲۰۱۲ میلادی، شیخ الازهر دکتر احمد الطیب به گشایش مدارس ازهری در فلسطین و به ویژه قدس، کرانه باختری و غزه توافق نمود. وی هم چنان موافقت کرد که مدارس ازهری در فلسطین به عنوان فرع «منظمة العالمیة لخریجی الأزهر» «سازمان فارغ التحصیلان الازهر» نیز باشد.
در اکتوبر سال ۲۰۱۵ میلادی «مجلس حکمای مسلمانان» به ریاست شیخ الازهر در بیانیه ای، تجاوز رژیم صهیونیستی بر مسجد الاقصی و ممانعت مسلمانان از استفاده حق تاریخی و دینی شان در مسجد الاقصی( ادای نماز) را محکوم کرد.
به همین ترتیب، همه ساله تلاش های شیخ الازهر ادامه داشت تا این که در ماه می سال ۲۰۱۶ میلادی، دومین نشست به منظور گفتگو میان حکمای شرق و غرب در پاریس پایتخت فرانسه دایر گردید. وی در این نشست سخنرانی نمود و تاکید کرد که حل مساله فلسطین کلید اصلی مشکلاتی است که مانع تلاقی شرق با غرب و سبب دوری ملت ها و برخورد تمدن ها می گردد.
در دسامبر سال ۲۰۱۷ میلادی، شیخ الازهر به منظور بررسی تصمیم دونالد ترامپ رییس جمهور امریکا مبنی بر انتقال سفارت امریکا به قدس شریف، با «هیئت کبار علمای الازهر» و «مجلس حکمای مسلمانان» نشست اضطراری دایر کرد. وی هم چنان در همین سال از برگزاری «کنفرانس بین المللی به منظور حمایت از قدس» خبر داد. شیخ الازهر در دیداری با تونی بیلر، نخست وزیر وقت بریتانیا هشدار داد و گفت: انتقال سفارت خانه های برخی کشورها به شهر قدس، دروازه های دوزخ را در برابر غرب پیش از شرق خواهد گشود.
از جمله موضع گیری های شیخ الازهر دکتر احمد الطیب که ثبت تاریخ خواهد شد، این است که وی درخواست دیدار رسمی مایک پینس معاون رییس جمهور امریکا در آن وقت را رد نمود و گفت: «چگونه با کسانی که تاریخ را تحریف می کنند و حق ملت ها را سلب می نمایند، بنیشینم»
در جنوری سال ۲۰۱۸ «کنفرانس بین المللی به منظور حمایت از قدس» برگزار گردید. از جمله توصیه های شیخ الازهر در این نشست این بود که سال ۲۰۱۸ میلادی سال قدس نامیده شود . هم چنان در نشست فیصله گردید که مضمونی در باره قدس در تمام کشور های اسلامی خوانده شود و وارد نصاب آموزشی گردد.
