تاکید بر «حافظه قومی» سودمند است یا «فراموشی تاریخی»؟

دسته: تحلیل
نویسنده: تحریریه روایت
1402/07/04
11:59 ق.ظ
بازدید: 15

دیروز، ۲۵ سپتمبر، سالروز صدور فتوای تکفیر و قتل عام مردم هزاره از سوی امیر عبدالرحمن خان بود. بر بنیاد روایت فیض‌محمد کاتب و تعدادی دیگری از مورخان و پژوهش‌گران، امیر عبدالرحمن خان، این جلاد خون‌آشام، ۱۳۱ سال قبل از امروز با صدور فتوای تکفیر و قتل عامِ مردم هزاره، ۶۲ درصد این مردم را قتل عام کرد، سرزمین‌های شان را غصب و اموال شان را تاراج نموده و چندین هزار زن و مرد هزاره را به بردگی گرفت. آن‌چه را امیر عبدالرحمن خان انجام داد جنایت وحشت‌ناکی بود که هنوز از شنیدن روایات آن مو بر بدن آدمی سیخ می‌شود.

بسیار خوب می‌شد اگر حکومت‌های افغانستان در طی ۱۳۱ سال گذشته، این جنایت را محکوم می‌کردند که نکردند. با این‌همه اما من به عنوان یک شهروند افغانستان طرفدار تاکید بیش از حد بر لزوم یادآوری این جنایت نیستم و کارزارهایی را که از چند سال بدین‌سو به هدف به‌رسمیت‌شناسی آن به عنوان «نسل‌کُشی» راه‌اندازی می‌گردد، مفید و سودمند نمی‌دانم. زیرا اقوام افغانستان ناگزیراند برای همیشه در کنارهم زندگی کنند. زندگی مسالمت‌آمیز در کنار همدیگر، آن هم در کشوری که به شدت از شکاف‌های قومی و قبیله‌ای رنج می‌برد، نیاز به فراموشی تاریخی دارد.

ارنست رنان، برجسته ترین پژوهش‌گر حوزة ناسیونالیسم، در مقاله «ملت چیست؟» از فراموشی تاریخی به حیث یکی از عوامل پیدایش ملت یاد می کند. رنان می‌گوید:«فراموشی تاریخی، یا حتا خطای تاریخی، جوهرۀ خلق یک ملت است و نشان می دهد چرا توسعه مطالعات تاریخی همواره تهدیدی برای ملیت تلقی می شود. تحقیقات تاریخی در عمل حوادث خشونت باری را که منشاء شکل یابیهای سیاسی بوده اند و حتا آن هایی را که نتایج مثبت و مفیدی به بار آورده اند، برملا می کند».

همچنین بخوانید: افراطیت قومی و تفکر پارانویید در افغانستان/ بخش نخست

مثلا وقتی شما فرایند ملت سازی را در دولت – ملت های مدرن مطالعه کنید، می بینید که این پروسه حتا در دموکرات ترین کشورها همواره با قتل، کشتار، جابه جایی های گروهی، اخراج دسته جمعی و ادغام‌گری های فرهنگی همراه بوده است. در اروپای قرون وسطی بیش از پنجصد ملت وجود داشت، اما پروسۀ ملت سازی در دنیای مدرن، پنجصد را به بیست و پنج خلاصه کرد. یا ایالات متحدۀ امریکا را در نظر بگیرید. آمریکا، در هنگام مهاجرت اروپایی های سفیدپوست، یک سرزمین خالی از سکنه نبود، بل بومی های بسیاری در آن زیست داشتند که توسط مهاجران قلع و قمع و یا بیرون رانده شدند.

شهروندان این دولت – ملت ها اگر قرار باشد این خشونت ورزی ها را به یاد بیاورند و نسل اندر نسل در حافظه نگه دارند، ممکن نیست که حس هویت ملی شکل بگیرد، بل باعث افزایش کینه‌ها و عقده‌مندی‌ها می‌گردد. وضعیت بیست سال دوره جمهوریت را نگاه کنید. در دوره جمهوریت دیدیم که چه جدال‌های تند و تیزی لفظی میان نمایندگان مجلس بر سر توزیع شناسنامه‌های الکترونیکی راه افتاد، و شاهد بودیم که چگونه هر قوم پرچم جداگانه‌ای خود را داشت و هر گروه در مناسبت‌های مختلف، سرود ملی جداگانه خود را پخش می کرد. این کشاکش ها و تنازعات قومی از جایی سرچشمه می‌گرفت که مردم خشونت ورزی ها، صف بندی ها و گذشته را نه تنها فراموش نکرده اند، بل هر لحظه توسط افراطیت قومی به این مطالعات دامن نیز زده می‌شود. من این‌جا نمی‌خواهم بگویم که پرچم یا سرود کدام یکی از این اقوام بهتر بود. بلکه می‌خواهم تاکید کنم که اگر می‌خواهیم کشور مان از بی‌ثباتی سیاسی نجات پیدا کرده و ما به سوی ملت‌شدن سوق داده شویم، ناگزیریم آن را از چنگ کسانی که روی حافظة قومی تاکید می‌کنند دور نگه داریم. تاکید بر حافظة قومی یکی از ابزارهای قوم‌گرایان است. توسعه مطالعات تاریخی همان طوری که ارنست رنان گفته است، تهدیدی برای ثبات سیاسی دولت – ملت‌ها و پروسه ملت‌شدن است.

همچنین بخوانید: از ترس باید ترسید!

البته این فراموشی هنگامی ممکن است که دولت‌ها نیز حق شهروندی همه اقوام افغانستان را به رسمیت شناخته و با همگان برخورد برابر و منصفانه داشته باشد. حکومتی که هنوز حذف را بهترین راهکار بداند و مبتنی بر تیوری‌های حذفی باشد، نه تنها فرصت فراموش‌کردن را از مردم می‌ستاند، بلکه زخم‌های گذشته را نیز تازه می‌کند و بر بالای آن‌ها نمک می‌پاشد.

نوشته های مرتبط :