جشن روز دهقان مخصوص کشاورزان افغانستان است و در روز‌های نخست سال جدید برگزار می‌شود. در این روز کشاورزان به شهرها می‌آیند و با این کار طلب سالی خوب برای محصولات کشاورزی خود می‌کنند.
روز دوم ماه حمل، در سال‌های گذشته، از سوی حکومت های قبلی به نام «روز دهقان» نامگذاری شده‌‌بود و این روز تعطیلی عمومی بود. اما در دوران حاکمیت طالبان باوجود عدم تجلیل از نوروز و سال نو، روز دهقان در پنجم حمل گفته شده که بزرگداشت می‌شود.
جشن دهقان همانطور که از نامش پیداست برای تکریم کشاورزان و استقبال از کشت محصولات کشاورزی است. این جشن یکی از جشن‌های نوروزی افغانستان است. روز جشن دهقان، کشاورزان به کوچه و خیابان می‌روند و مردم با شادی و رقص و آواز همراهی‌شان می‌کنند. در سال‌های اخیر این مراسم در کابل و برخی شهرهای بزرگ اجرا می‌شد و حتی شخصیت‌های بلند پایه حکومتی نیز در تماشای آن شرکت می‌کردند.
طبق گواهی تاریخ، جشن دهقان از رسومات قدیمی آریانای کهن است که توسط جمشید (یما) در بلخ پایه‌گذاری شد. با استناد به تاریخ، آریایی‌ها مردمان زراعت‌پیشه بودند و بلخ نه تنها به عنوان پایتخت سیاسی و فرهنگی آریایی‌ها مهم بود، که اهمیت زراعتی بودن آن برای آریایی‌ها وجهه تمدنی داده است. بلخ از گذشته‌های دور و اسکان پیشدادیان، یک مکان زراعتی مهم بود که تا امروز نیز این اهمیت خود را حفظ کرده است. بنابراین شاهان پیشدادیان و در رأس آن جمشید، برای بزرگداشت از دهقانان که تمدن کهن آریانای قدیم را پایه گذاری کردند، روز‌های اول سال را که توام با آغاز مجدد فصل کشت و زراعت می‌باشد به عنوان روز دهقان نام گذاری کرده و تجلیل کردند.
این سنت برای سده‌های طولانی ادامه یافته و به عنوان بخشی از جشن نوروز در جامعه افغانستان جایگاه خودرا حفظ کرد.
همان‌طوری‌که بزرگان علمی گفته اند که نوروز، روز پیروزی بر «دیو زمستان» است، روز دهقان هم آغاز شکوفایی و بارور شدن زمین است و کشاورزان در بارور کردن زمین نفس مسیحایی دارند و به این سبب اولین روز‌های سال نو را روز دهقان نامگذاری کرده‌اند. این سنت از دوره های قدیم رایج بوده که در روز دهقان شهرنشینان با لباس‌های شاد و رنگارنگ به مزارع کشاورزان در روستاها رفته و کشاورزان در مقابل دیدگان مردم زمین را با گاوآهن شخم می‌زنند و با رنگ کردن شاخ‌های گاو، اینگونه فصل رویش و رستن را آغاز می‌کنند.
با توجه به رشد فضای شهرنشینی و ازدیاد جمعیت و ایجاد شهرهای بزرگ، جشن دهقان چون دهه‌های گذشته به اندازه تاریخ کهن همگانی نیست که طبیعی هم است؛ ولی با توجه به این که تاکنون بخش بزرگی از مردم افغانستان از طریق فعالیت کشاورزی امرار معاش می‌کنند، روز دهقان همچنان برای مردم کشور روز مهمی به حساب می‌آید.
یکی از مراسم‌های مهم روز دهقان در کابل که همچنان حفظ شده است، این‌است که کشاورزان در استادیوم «چمن حضوری» شهر کابل انواع وسایل کشاورزی خود را به نمایش می‌گذارند و با اجرای مراسمات خاص و نمادین از خداوند طلب برکت محصولات کشاورزی خود را دارند. همچنین در سال‌های پسین که محصولات زراعتی دهقانان در منطقه بادام باغ به نمایش گذاشته می‌شوند که بر حفظ و اهمیت این رسم کهن افزوده است.
همچنین در این روز با گواهی تاریخ و از گذشته‌های دور، چوپانان و رمه‌داران نیز با گوسفندان خود در جشن روز دهقان شرکت می‌کنند و در قریه‌جات نیز گوسفندان را در مزارع رها می‌کنند و اینچنین بر شادی این روز می‌افزایند.
بخش دیگری از مراسم روز دهقان، درختکاری و نهال‌شانی است که در افغانستان اجرا می‌شود و کشاورزانی که برای جشن روز دهقان به شهرها می آمدند، پیش از آنکه به مزارع خود بازگردند، نهال‌هایی را که از قریه با خود آورده‌اند، در مناطق مختلف شهر و در مسیر راه خود یا به فروش رسانده یاهم غرس کرده و آنگاه به قریه‌جات خود باز می‌گردند.
در روستاها هم کشاورزان و دهقانانی که باقی می‌مانند، با تجمع عامه‌ی مردم و بزرگان و علما در یک ساعت خاص بالای زمینی زراعتی تجمع می‌کنند و با تقسیم نذورات، به صورت رسمی شخم زدن زمین ( قلبه) را آغاز می‌کنند.
با این وجود و با توجه به اهمیت کشت و زراعت در افغانستان و این‌که اکثر مردم علی‌رغم خشکی آب و هوا و سنگ و صخره‌ای بودن سرزمینشان، زندگی خود را از کار بر روی زمین تأمین می‌کنند و هم‌اکنون بخش مهمی از جمعیت کشور به فعالیت‌های کشاورزی و مالداری اشتغال دارند؛ توجه چندانی در بهینه سازی و صنعتی کردن این امر مهم صورت نگرفته است. در حالی که گندم عمده‌ترین محصول خوراکی و کشاورزی افغانستان است، اما هنوز باوجود زرع صدها هزار هکتار زمین، نتوانسته به خودکفایی برسد. همین‌طور در تولید میوه نیز که بخش مهمی از فعالیت کشاورزی را در کشور احتوا می‌کند، توجه چندانی در زمینه صادرات و بازاریابی و فروش آن نشده است.
هر چند سیستم کشاورزی و زراعت امروزه در جهان بسیار متحول شده است اما هنوز کشاورزان افغانستان در بسیاری از مناطق از همان شیوه‌های سنتی برای کشت و زرع زمین‌های کشاورزی استفاده می‌کنند.
با این وجود، در سال‌های اخیر در بعضی از مناطق کشور زیرساخت‌های زراعت ترمیم و یا ساخته شده است، اما در کل با توجه به اهمیت زراعت که نیاز اقتصادی اکثریت مردم را به صورت مستقیم یا غیر مستقیم برطرف می‌کند و همچنین تاریخ طولانی در حیات معیشتی مردم ما دارد، توجه چندانی صورت نگرفته است.
