شکست جنبش های مدنی در افغانستان؛ چرا جنبش روشنایی شکست خورد؟

دسته: تحلیل
نویسنده: تحریریه روایت
۱۴۰۲/۰۵/۰۳
۴:۱۴ ب٫ظ
بازدید: 1

جنبش ها و حرکت های مدنی در طول تاریخ نسبت به جنبش‌های خشونت آمیز که برای احقاق حقوق و عدالت طلبی شکل گرفته اند، مظلوم تر بوده و با چالش‌های بیشتری از جمله سرکوب و خفقان روبرو شده اند. این جنبش ها برخلاف حرکت‌های خشونت آمیز نظامی- سیاسی، از چالش های متعدد مدیریتی و رهبری گرفته تا محدودیت‌ها و عدم تمکین به آن و سرکوب‌ها رنج برده اند.

در تاریخ دو دهه پسین کشور یکی از جنبش های مطرح مدنی که شکل گرفت، جنبش روشنایی بود. این جنبش نیز مانند جنبش های مدنی دیگر، همان آسیب های مدیریتی و رهبری را داشته و در نهایت باوجود دادن نزدیک به ۶۰۰ قربانی در ۲ اسد سال ۱۳۹۵، به زودی از صحنه عدالت خواهی در افغانستان کنار زده شد.

جنبش روشنایی بدون شک یکی از جنبش های مطرح عدالت خواهانه تاریخ پسین کشور بود. این جنبش باوجود گستردگی و پیروی از شعار خط عدالت محورانه‌، اما با معاملات رهبران آن و نبود مدیریت سالم که در راس وجود داشت، به زودی شکست خورده و از هم پاشید.
یکی از مهمترین دلایل شکست و ازهم پاشی این جنبش و حسرت امروز خانواده های آسیب دیده، عدم وجود رهبری صادق در این جنبش بود. همه به یاد داریم که در روز‌های نخست شکل گیری این جنبش همه‌ی رهبران ریز و درشت شیعه و هزاره با شعار تامین عدالت و احقاق حق، گردهمایی های مهمی را برگزار و تمامی اختلافات گذشته شان را کنار گذشتند و مردم را بسیج کردند. اما این رهبران به مرور زمان و بر اساس معاملات پشت پرده و تامین منافع شخصی از بدنه ی این جنبش بریده و تا روز ۲ اسد که روز نشان اقتدار مدنی این جنبش بود، اکثریت این رهبران از سوی حکومت خریداری و از جنبش روشنایی بیرون شدند. تعدادی هم که باقی ماندند، پس از کشتار خونین دوم اسد دهمزنگ، با سو استفاده از خون شهدا و با رسیدن به آرگاه‌ و بارگاه‌ و مال و قدرت خاموشی گزیدند. یعنی همان آفت همیشگی خلا رهبری در بدنه‌ی جنبش های خود جوش، موجب از هم پاشی این حرکت گردید.

روز نمایش اقتدار مدنی جنبش روشنایی در ۲ اسد سال ۹۵ آخرین میخ بر تابوت این حرکت صلح جویانه‌ی مدنی بود. تعدادی از رهبران و جهت دهندگان این جنبش که تا این مقطع مدعی رهبری بودند، بعد از چند ماه آنان نیز آرمان این جنبش را مصادره کرده و این حرکت میلیونی در حالیکه نه تنها به اولین خواسته اش که انتقال برق از راه بامیان بود نرسید، که با سو استفاده رهبر نماها به زودی از هم پاشیده و به تاریخ پیوست. حتی امروز از رهبران این جنبش که زمانی خود را سینه چاکان‌ عدالت می‌دانستند، خبری نیست و برای شادی روح شهدای این جنبش که خالصانه به صحنه آمدند هم امروز کسی نیست تا یک پیام کوتاه صادر کند.

نکته مهم دیگر جنبش روشنایی، نفس عدالت خواهی این حرکت بود. در حالیکه اشرف غنی و تیم وی با رفتار شوونیستی تلاش برای انحصار هژمونی قدرت سیاسی، جغرافیایی و اقتصادی داشتند، اما این جنبش بزرگ خود جوش به صحنه آمده و پروژه قومگرایانه اشرف غنی را با این حرکت مدنی برای نخستین بار در تاریخ جدید افغانستان به چالش کشید. در واقع این جنبش با وجود اینکه مورد حمله قرار گرفته و صدها قربانی را برای تحقق عدالت تقدیم کرده و به خواسته اولی اش نرسید؛ ولی این حرکت بزرگ زمینه ساز جنبش‌های مدنی بعدی شد که در چند سال حکومت اشرف غنی در کابل و ولایات تشکیل شده و حکومت فاشیستی وی را به چالش کشیدند. جنبش گذار، جنبش رستاخیز، جنبش مردم فاریاب، جنبش مردم بامیان و جنبش های دیگر که بین سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۰ شکل گرفتند، همه متاثر از جنبش روشنایی بودند.

اما پایان جنبش‌های مدنی در بسیاری موارد منتهی به عدالت و دستاورد نبوده و نشده است. مخصوصا در افغانستان که هرگز یک جنبش مدنی مهم در آن نتوانسته حیات دوامدار داشته باشد. جنبش تبسم، جنبش روشنایی، رستاخیز و… که همه در ده سال پسین و مشخصا در دوران حاکمیت اشرف غنی شکل گرفتند نتوانستند عمر درازی را تجربه کنند. این جنبش ها بر علاوه اینکه با مشکل رهبری و ساختاری روبرو شدند و حکومت نیز از درون برای متلاشی ساختن آن‌ها کار کرد، از بیرون نیز در کنار دسیسه‌سازی حکومت و حملات هدفمند، گروه‌های تروریستی مخالف حرکت های مدنی جنبش های سازمان یافته مواجه شده و نقطه پایان تلخی بر فعالیت‌های آنان با کشتار و ترور و سرکوب گذاشته شده است.

غلام رضا سادات

نوشته های مرتبط :