میزان رنج و اندوه زنان در افغانستان تنها به ممنوعیت آموزش و تحصیل خلاصه نمی‌شود، بلکه آنان وضعیت دشوارتر و فاجعه‌باری را در کشور تجربه می‌کنند. در این میان زنان باردار با چالش‌های جدی‌تر و نگران‌کننده‌تر روبه‌رو هستند. سازمان ملل گفته است که در هر دو ساعت یک زن در هنگام زایمان در افغانستان جان می‌دهد و سیستم صحی به شدت از کمبود بودجه رنج می‌برد و وضعیت در این کشور وخیم است. با این حال، مقام‌های صحی حکومت پیشین می‌گویند که ارقام مرگومیر مادران در هنگام زایمان بلندتر از آمار ارایه شده سازمان ملل است. به گفته آنان، گزارش‌های این نهاد به طور معمول ارجاع به گذشته دارد و بازتاب‌دهنده واقعی وضعیت موجود نیست. به باور آنان، افزایش مرگومیر مادران تنها شاخص صحی نیست و به مسایل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی نیز بسته‌گی دارد. عدم دسترسی به مراقبت‌های صحی اولیه، ناامنی، فقروگرسنه‌گی، تغذیه ناسالم، عنعنات ناپسند، محدودیت‌های ط-لبان، نبود مرکزهای صحی و کمبود پزشکان زن از عوامل مهم افزایش میزان مرگومیر مادران در کشور شمرده می‌شود. یونیسف نیز گفته است که افغانستان یکی از بالاترین نرخ مرگومیر مادران را در جهان دارد.
عرضه خدمات صحی در افغانستان پس از تسلط ط-لبان، با بحران مواجه شده است. این گروه در بیش‌تر از دو سال گذشته نتوانسته این بحران را مدیریت کند و زمینه عرضه خدمات صحی را برای همه شهروندان در مناطق روستایی و حتا شهری فراهم کند. ط-لبان زنان را از تحصیل در رشته‌های صحی محروم کرده‌اند و بسیاری از خانوادهها از فرستادن زنان نزد داکتران مرد اجتناب می‌کنند. در کنار ممنوعیت‌های دست‌وپاگیر ط-لبان، بسیاری از نیروهای متخصص با تسلط ط-لبان کشور را ترک کرده‌اند.
در تازه‌ترین مورد، خبرگزاری فرانسه ۲۴، به نقل از استیفان دوجاریک، سخنگوی سازمان ملل متحد، گفته است که در هر دو ساعت، یک مادر در هنگام زایمان در افغانستان جان می‌دهد.
خبرگزاری فرانسه ۲۴، گزارش داده که براساس آخرین آمار سازمان صحی جهان، از سال ۲۰۱۷ به این طرف، سالانه ۶۳۸ زن در افغانستان در ازای ۱۰۰ هزار تولد جان خود را از دست می‌دهند.
این رسانه به نقل از فیلیپ ریبیرو، رییس داکتران بدون مرز در افغانستان، نوشته است: «دسترسی به مراقبت‌های قبل از زایمان و پس از زایمان برای یک زن در افغانستان همیشه بسیار پیچیده بوده، امروز پیچیده‌تر شده است.»
سازمان صحی جهان همچنان گفته که سیستم صحی افغانستان به شدت از کمبود بودجه رنج می‌برد و در حال حاضر میلیون‌ها تن به دلیل فقر در معرض خطر شدید سوءتغذیه قرار دارند و این امر آنان را در معرض بیماری قرار داده است. به گفته این سازمان، بیش از هشت میلیون تن در افغانستان به دلیل کمبود بودجه، دسترسی به کمک‌های صحی ضروری و نجات‌دهنده را از دست خواهند داد.
در همین حال، ثریا دلیل، وزیر صحت عامه حکومت سابق، می‌گوید که میزان مرگومیر مادران در افغانستان به مراتب بالاتر از ارقام ارایه شده است. او می‌افزاید: «شخصاً فکر می‌کنم که میزان مرگومیر مادران در افغانستان از این نرخ کرده بلندتر است. علتش این است که گزارش‌های سازمان ملل به دو تا سه سال قبل راجع می‌شود. از نظر متدلوژی منبع ارقام عطف به سابق دارد، یعنی retrospective است که دو تا سه سال قبل تخمین کردند و گزارش می‌دهند، ولی اگر امروز مطالعه کنیم، موضوع از این کرده شدیدتر، حادتر و وفیات بالاتر است.»
بانو دلیل تصریح می‌کند که مرگومیر تنها یک شاخص صحی نیست، بلکه بعد انکشافی، اقتصادی، اجتماعی، مدنی و فرهنگی زنان، خانوادهها و در مجموع یک جامعه را نشان می‌دهد. او می‌افزاید: «به این معنا که میزان مرگومیر مادران در حقیقت نوک کوه (tip of the iceberg) اما در عمق مساله، فاجعه مرگومیر به مراتب بالاتر است. این نشان می‌دهد که وضعیت خانم‌ها در اجتماع وخیم است. زنان در زمان حمل، ولادت و بعد از ولادت، دسترسی به خدمات صحی ندارند.»
وزیر صحت عامه حکومت سابق که در حال حاضر مدیریت برنامه‌های ويژه مراقبت‌های صحی سازمان صحی جهان را نیز بر عهده دارد، می‌گوید: «علتی که زنان به مراکز صحی دسترسی ندارند، ممکن در مرکزهای صحی پرسنل زنانه نیست یا کم است و نمی‌توانند به‌طور منظم کار کنند. یا مرکزهای صحی دوا و تجهیزات لازم را ندارند، یا خانم‌ها به دلیل طولانی بودن و بلند بودن کرایه راه نمی‌توانند به مراکز صحی برسند یا پایواز داشته باشند. ارقام در تمام دنیا نشان می‌دهد که هر قدر رشد اقتصادی، میزان تحصیلات عالی و سطح شغلی زنان بلند می‌رود همان قدر میزان مرگومیر مادران پایین می‌آید.»
بانو دلیل می‌افزاید که شرایط ماحول مادران روی صحت و سلامتی نوزادان تاثیر فوق‌العاده دارد. او می‌گوید: «تجربه‌ای که از افغانستان دارم مرگ یک مادر نه تنها منحیث یک انسان، بلکه یک فاجعه است و تاثیرات جبران‌ناپذیری بالای فرزندان دارد و به‌خصوص کودکی که زنده می‌ماند و هیچ چیزی جای مادر را در زنده‌گی فرزندان پوره کرده نمی‌تواند.»
با این حال، داکتر نفیسه رشیدی صوفی‌زاده، متخصص نسایی ولادی شفاخانه معالجوی صحت خانواده در بلخ، درمورد صحبت می‌گوید که عدم دسترسی به مراقبت‌های صحی اولیه، ناامنی، فقر و تغذیه ناکافی از عوامل مهم افزایش مرگومیر مادران در افغانستان است.
خانم صوفی‌زاده تصریح می‌کند که عدم مرکزهای صحی در روستاها و مناطق دوردست کشور و سیطره فرهنگ و عنعنات نادرست، باعث می‌شود که مریضان ولادی به مرکزهای صحی مراجعه نکنند.
این متخصص نسایی ولادی می‌افزاید که عدم آگاهی از مراقبت‌های قبل از ولادت، استفاده نکردن از دواهای کم‌خونی، به تأخیر مراجعه کردن مریضان به مراکز صحی، وضع حمل مریضان در خانه و دور از دسترس داکتران که بیش‌تر در مناطق روستایی اتفاق می‌افتد، واقعه‌های مرگومیر مادران را در روستاهای کشور افزایش داده است.
این در حالی است که صندوق کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف)، افغانستان را همچنان یکی از خطرناک‌ترین مکان‌ها در جهان برای نوزادان و مادران توصیف کرده است. به گفته یونیسف، افغانستان بالاترین نرخ مرگومیر مادران را در جهان دارد که سالانه هزاران زن به دلیل بارداری جان خود را از دست می‌دهند که مرگومیر اکثریت آنان به راحتی قابل پیش‌گیری است.
سازمان ملل متحد در حالی افزایش مرگومیر مادران در افغانستان را تکان‌دهنده توصیف می‌کند که ط-لبان آزمون دانشجویان طب عمومی دانشگاه‌های دولتی و خصوصی را بدون حضور دختران برگزار کرده‌اند. این گروه افزون بر ممنوعیت زنان از شرکت در امتحان Exit Eam، در برنامه اکمال تخصص نیز به آنان اجازه اشتراک نداده است.
گفتنی است که در حال حاضر، به دلیل اعمال ممنوعیت‌های ط-لبان علیه زنان، ناتوانی این گروه در ارایه خدمات صحی، نبود مراکز صحی، عدم دارو و تجهیزات صحی در مرکزهای صحی، خشک‌سالی‌های پیهم و افزایش فقر و گرسنه‌گی، بحران صحی در کشور را تشدید کرده است.
