روزگار قلم در عصر بی‌عدالتی‌های معرفتی

دسته: تحلیل
نویسنده: تحریریه روایت
1402/02/16
12:06 ب.ظ
بازدید: 1

«بعد از آنکه آدم مرتکب گناه شد، خداوند به او گفت: چونکه سخن زوجه ات را شنیدی و از آن درخت خوردی که امر فرموده، گفتم از آن نخوری، پس به سبب تو زمین ملعون شد و تمام ایام عمرت از آن با رنج خواهی خورد. و نیز در تمام شب های عمرت مقاله هایت را با رنج خواهی نوشت (سفر تکوین ۳:۱۷)

باعث کمال تأسف است که یکی از کاتبان در مرحله ای از نقل کتاب مقدس، در اندوه بیکران تقدیر خویش، آیۀ آخر را از قلم انداخت و باعث شد این آیه در نسخه های فعلی کتاب مقدس نباشد.»

آنچه در بالا آمد، قطعه ای از کتاب “مثل فیلسوف نوشتن” اثر ای. پی مارتینیک است. (۵) منظور او از این افسانه پردازی، یادآوری درد و رنجی است که یک نویسنده در هنگام نوشتن مقاله یا اثری متحمل می شود.

یکی از نویسندگان افغانستان عادت داشت که پیش از نگارش سرمقاله برای هفته نامۀ وزین پیام مجاهد، این سو و آن سو قدم بزند و لحظاتی با خود بحرفد. وقتی از وی می پرسیدی که چرا دیوانه وار این سو و آن سو قدم می زنی؟ در پاسخ می گفت که این درد زایمان نوشتن است.

نوشتن، درد زایمان کشیدن هم دارد: باید سال ها زحمت بکشی، دود چراغ بخوری، فکر کنی و بیندیشی، بدتر از این حتا رسوای عالم شوی، تا بتوانی نویسنده شوی. رسواتر از تالس ملطی: می گویند باری تالس ملطی از راهی می گذشت در حالی که مصروف اندیشیدن به آسمان ها و ستارگان بود. به همین خاطر پیش روی خود را ندید و در چاهی افتاد.کنیزک تراکیایی که از کنار او می گذشت، با تمسخر خنده کرد و گفت: «این مرد می خواهد بر اسرار آسمان ها واقف شود؛ در حالی که آنچه در نزدیکی و زیر پایش است را نمی تواند ببیند.» من در طول عمرم نویسندگان بسیاری را دیده ام که مثل تالس ملطی مورد تمسخر و ریشخند قرار گرفته اند. ریشخند از بابت اینکه در سفرۀ خانۀ شان نان شام ندارند اما برای عالم و آدم نسخه می پیچند و نظریه می بافند.

باری یک رفیق من با تمسخر حکایت می کرد که از فلانی کوچه می گذشتم و فلان روشنفکر یا نویسنده را دیدم که در میان عالمی از گرد و خاک پیاده می رفت. موترم را توقف دادم و مسخره اش کرده و گفتم: «شما فقط لغت گفتن را بلد هستید، نه شیوۀ زندگی کردن را.»

… با این همه، تنها دل خوشی یک نویسنده این است که مخاطب چندی نوشته های او را بخوانند و جدی بگیرند. جدی گرفتن؛ یعنی اینکه به او گوش بسپارند، دلایل و منطقش را بررسی نمایند و اگر موضع مخالف هم اتخاذ کردند، مستدل و عقلانی اتخاذ کنند. آری تمام آرزوی یک نویسنده همین است. اما متاسفانه چند سال تجربۀ حضورم در رسانه های افغانستان نشان می دهد که آنچه در این سرزمین جدی گرفته نمی شود، استدلال است. در این جا وضعیت طوری است که منتقدان ما به جای آنکه بیایند منطق و صغرا و کبرای و نتیجه گیری یک متن را زیر سوال ببرند، کوشش می کنند که بیش تر به شخصیت نویسنده و قومیت او پرداخته و بر بنیاد آن صحت و سقم نوشته را ارزیابی کنند. اگر تعلق قومی با خواننده نداشتی، حرف‌هایت جدی گرفته نمی‌شوند.

میراندا فریکر، استاد فلسفه در دانشگاه لندن، از چنین برخوردی به نام “بی‌عدالتی معرفتی” یاد می‌کند. بی‌عدالتی معرفتی، یعنی اینکه “شخصی چیزی را برای دیگری تعریف می‌کند، و شنونده در اثر برخی پیش‌داوری‌ها برای گفته‌های گوینده چندان اعتبار قایل نمی‌شود.” فریکر چنین مواجهه‌ای را به خاطر آن بی‌عدالتی معرفتی می‌نامد که در چنین برخوردی، صلاحیت گوینده به خاطر نژاد، جنسیت و یا قومیتش، برای انتقال معرفت نفی یا انکار شده و طرف مورد توهین اساسی قرار گرفته است. این یک بی‌عدالتی است. زیرا ما در تاریخ فلسفه به این خو گرفته‌ایم که انسان را موجود عاقل تلقی کنیم و عقلانیت را وجه افتراق گونة انسانی از سایر انواع بدانیم. بنابراین وقتی شما کسی را به علل و عوامل نژادی یا قومی، به عنوان منبع آگاهی نمی‌‎پذیرید، در واقع انسانیت او را انکار کرده‌اید.

نمونة مشهور چنین بی‌عدالتی اتفاقی است که در پایان رمان “کشتن مرغ مقلد” اثر هارپرلی اتفاق می‌افتد. در این رمان، دادگاه متهم را به جرم تجاوز گناه‌کار می‌شناسد، زیرا هیچ یکی از اعضای هیئت منصفه نیاز نمی‌بینند که حرف یک “کاکا سیاه” را باور کنند.

امیدوارم دوستان عزیز ما که مقالات و تحلیل‌های نویسندگان را می‌خوانند، دچار چنین بی‌عدالتی نشوند و به جای گوینده به استدلال او گوش بسپارند. امام محمد غزالی نیز می‌گفت: انظروا الی ما قال و لاتنظروا الی من قال. یعنی که ببینید چه گفته است و به این اهمیت ندهید که کی گفته است.

نوشته های مرتبط :