در ضرورت به رسمیت‌شناسی هویتِ دو رگه

دسته: تحلیل
نویسنده: تحریریه روایت
1402/02/14
8:06 ب.ظ
بازدید: 10

امروز در توییتر نگاهم به توییتی از داوود ناجی، یکی از ژورنالیستان افغانستان افتاد که نوشته بود طاهر بدخشی ازبک است و هیچ تعلقی به تاجیکان ندارد.

او در حالی منکر تعلق بدخشی به تاجیکان شده است که مادر وی تاجیک و پدرش ازبک‌تبار است. به چنین هویت‌هایی، هویتِ دورگه گفته می‌شود. هویت دورگه، یعنی کسی که تعلقات دوگانه داشته باشد. در افغانستان بسیار دیده شده که مردم از لحاظ قومی تعلقات چندگانه داشته‌اند. یکی از نمونه‌های این تعلقات چندگانه خودم هستم که پدرم تاجیک و مادرم پشتون است. با این وصف، عرفِ حاکم در افغانستان این است که در باره‌ی افراد دوهویتی یا دورگه، کوشش می‌کنند او را به قومیت پدرش نسبت دهند. در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۴ و پس از آن یکی از جنجال‌ها این بود که آیا داکتر عبدالله پشتون است یا تاجیک. بسیاری‌ها به علت این‌که پدرش پشتون‌تبار بود، او را پشتون می‌خواندند. پشتوزبان‌ها اما به خاطری تعلق مادری‌اش، خیلی با او احساس نزدیکی نمی‌کردند.

بگذریم از این‌که در افغانستان یک سنت زن‌ستیزانه‌ای وجود دارد که هویت مادری را به رسمیت نمی‌شناسد، چیزی دیگری که باعث می‌شود تا مردم به هویت دورگه ارج نگذارند و اغلب هویت تکواره برای آدمیان قایل باشند، ذهنیت ثنویت‌انگاری است که خلط را مرادف تباهی می‌داند. ثنویت‌گرایی، باورمندی به تقسیم‌بندی جهان به خیر و شر را می‌گویند. زرتشت، پیامبر ایران باستان، یک ثنویت‌گرا بود و از تقابل اهریمن و اهورامزدا صحبت می‌کرد. او می‌گفت که جهان به دوگونه آفریده شده است: ۱ – آفرینش معنوی (مینوک)؛ ۲ – آفرینش مادی (گیتیگ) که شرآفرینی اهریمن وجود آن را ایجاب می‌کند.

همچنین بخوانید: استاد ما اکنون چند هزار ساله است؟

در جهان‌شناسی مزدیسنا عالم شامل سه مرحله می‌شود: خلق (بندهشن)، خلط (گومیزشن)، و فرق (ویچارشن). بر بنیاد این جهان‌شناسی، ایرانیان باستان بدین عقیده‌ بودند که ما در نخست جداگانه و به صورت خیر خلق شده بودیم، سپس با دیگران که نماد شرارت اند خلط شدیم، اکنون نوبت تصفیه یا طرد عناصر اهریمنی از میان ما و بازگشت به حالت نخستین است.

این جهان‌شناسی چیزی را که در ذهن آدمی خلق می‌کند این است که خلط چیزی با چیزی دیگری مساوی به تباهی است. به همین خاطر، در میان مردم ما روی هویت تکواره آدمیان زیاد تاکید صورت می‌گیرد و دورگه بودن امر مذموم شمرده می‌شود.

اما بر خلاف ما که می‌پندارند این اختلاط و درآمیختگی هویتی، باعث فساد و تباهی‌هایی چون “ازخودبیگانگی” و “بحران هویت” می‌گردد، تجربة آن‌هایی که درآمیختگی را زیسته‌اند این است که به جای تباه‌شدن، به فرصت استعلای فرهنگی دست یافته‌اند. یکی از این شخصیت‌ها تزوتان تودوروف است.

تزوتان تودوروف، در باره خود می‌نویسد: «می‌بایست این امر را مسلم بپذیرم: من هرگز یک فرانسوی تمام عیار و مثل دیگران نخواهم بود. زنی هم که در شب سفرم به بلغارستان با او ازدواج کردم مثل خودم در فرانسه یک خارجی بود. بنابراین، وضعیت فعلی من نه مصداق فرهنگ‌زدایی است و نه مشمول فرهنگ‌پذیری. بلکه چیزی است که می‌توان آن را استعلای فرهنگی نامید، یعنی به دست‌آوردن معیارها و ضوابط تازه، بدون از دست‌دادن معیارها و ضوابط پیشین. من از این پس در فضای خاصی زندگی می‌کنم، هم در بیرونم هم در درون. بیگانه در دیار خود (صوفیه) و خودی در دیار بیگانه (پاریس).»

همچنین بخوانید: طاهر بدخشی، متعلق به کدام قوم است؟

امروزه در دنیا دیگر کسی از هویت‌های تکواره صحبت نمی‌کند و اساسا فروکاست انسان‌ها به هویت تکواره را به چشم یک تهدید می‌بیند، اما ما افغانستانی‌ها استثنا هستیم. این‌جا هر قدر که افراطی‌تر و قومی‌تر بیندیشیم محبوب‌تر می‌شویم.