افغانستان، مصرف‌کننده داده‌های رسانه‌های جهان

دسته: تحلیل
نویسنده: تحریریه روایت
1402/02/14
5:05 ب.ظ
بازدید: 5

افغانستان تاریخ ۱۵۰ ساله‌ی رسانه‌ای دارد، اما از سال ۱۳۳۴ یعنی حدود ۷۰ سال قبل که رسانه به عنوان ابزاری سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و سیاست خارجی مطرح گردید، تا اکنون افغانستان هیچ‌گاه، نه تنها فعالیت راهبُردی رسانه‌ای چشمگیری برای به کرسی نشاندن اهداف سیاست خارجی خود نداشته، که برای اطلاع‌رسانی به مردم و انعکاس واقعیت‌ها و اقناع افکار عامه در تولید برنامه و محتوا، کارا نبوده اند.

البته همواره چالش اساسی در مطبوعات، تعیین حدود آزادی‌های آن‌ها بوده است. مطبوعات همیشه از یک‌سو باید منتقد و امر به معروف و ناهی از منکر حکومت‌ها باشند و از سوی دیگر پشتیبان اطلاعاتی و منعکس‌کننده صدای توده مردم باشند؛ لذا تعیین حدود آزادی مطبوعات و پوشش برنامه‌ها و اقناع مردم و حکومت، کار بسیار مهم و ضروری اما همچنان دشوار است.

مطبوعات بخشی از رسانه‌های گروهی هستند که در قانون اساسی کشورها به آزادی آن‌ها پرداخته شده است و حتی قانونی به نام همین رسانه در بسیاری از کشورها به تصویب رسیده است. در افغانستان هم در نظام قبلی این قانون وجود دلشت. البته قانون مطبوعات در مقام بیان بایدها و نبایدهای عملکردی مطبوعات هستند که حدود آزادی مطبوعات را مشخص کرده است. از سوی دیگر حق دسترسی آزاد به اطلاعات یکی از حقوق بنیادین بشر در اسناد بین‌المللی بوده که مورد توجه قرار گرفته است. هر شهروند حق دارد با استفاده از مطبوعات و سایر رسانه‌های نشر عقاید و افکار به درست‌ترین اخبار و اطلاعات داخلی و خارجی و تحولات جهانی دسترسی داسته باشد؛ که متاسفانه این کار در افغانستان هرگز اتفاق نیفتاده است. زیرا در هیچ دوره از حاکمیت های گذشته ما رسانه‌های جامع و کامل که مستقل و دارای پوشش برنامه‌های متنوع باشد را نداشته ایم.

همچنین بخوانید: وطن ما و وطن آن‌ها؛ جدال ما جدال برابری‌خواهانه است

با این وجود، با حمله آمریکا و متحدانش به افغانستان و فروپاشی طالبان در دور نخست، مهم‌ترین دوران رسانه‌ا‌ی در افغانستان در تاریخ معاصر کشور به وجود آمد که در سایه استقرار یک حکومت مرکزی و یک نظام سیاسی شبه دموکراتیک در افغانستان ده‌ها جریان با گرایش‌های مختلف در رسانه‌های دیداری شنیداری و چاپی در سراسر افغانستان ظهور پیدا کردند.

بر اساس قانون مطبوعات دولت قبلی افغانستان، حکومت حداقل روی کاغذ موظف بود تا شرایط و فضای کاری مساعد را برای فعالیت مطبوعات در کشور فراهم کند. بر همین مبنا اولین قانون مطبوعات افغانستان در سال ۱۳۸۰ خورشیدی بعد از سقوط طالبان تصویب شد و بعدا در سال ۱۳۸۱ در یک همایش بین‌المللی در کابل این قانون دوباره برای ایجاد راهکار و اصلاح در اختیار صاحب نظران مطبوعات قرار گرفت. ‏

بر اساس این قانون که آن زمان تصویب شد، توهین به اسلام، سایر ادیان، هتک حرمت و افترا به شخصیت‌ها نیز ممنوع اعلام شد. در شرایط حاکم که مطبوعات نوشتاری و گفتاری افغانستان در چه وضعیتی قرار دارند؛ باید گفت که وضعیت رسانه‌ای در افغانستان در حد یک فاجعه است. چون پس از سقوط طالبان در ۱۳۸۰، بزرگ‌ترین دست‌آورد حکومت جمهویت در افغانستان، «آزادی رسانه‌ها و تعدد فعالیت رسانه‌ای» با تمام چالش‌ها و اما و اگر‌های آن در کشور بوده است.

با این وجود، افغانستان به شمول بیست سال اخیر، در طول دهه‌های متمادی، مصرف‌کننده تولیدات فرهنگی – رسانه‌ای کشورهای مختلف بوده است. در جریان نزدیک به نیم‌قرن گذشته، کشورهایی مانند انگلیس، ایالات‌متحده امریکا، ایران، آلمان و چین رسانه‌های اختصاصی‌ای را با زبان‌های دری فارسی و پشتو در افغانستان راه‌اندازی کرده‌اند. برای این کشورها مشخص است که فعالیت رسانه‌ای از ابزار مهم قدرت سیاسی، وجهه‌ی خارجی و در نهایت روابط بین‌الملل و فنون دیپلماتیک است. افغانستان به دلیل درگیر بودن کشور با جنگ‌های متعدد، همواره مصرف‌کننده داده‌های رسانه‌های جهان بوده است.

همچنین بخوانید: گفتگوی وزیر خارجه ایران با همتای ازبکستانی‌اش در باره افغانستان

در دوران جمهویت با وجود اینکه آزادی مطبوعات به گونه نسبی حداقل وجود داشت، اما متاسفانه بدترین آفت رسانه‌ا‌ی هم دامنگیر جامعه رسانه‌ا‌ی افغانستان شده بود. در کنار بحران‌ها و چالش های متعدد دیگر، رسانه به یک بحران فرهنگی و هویت زدایی اجتماعی در افغانستان دامن زد. در این دوره رسانه‌های صوتی و تصویری افغانستان بدون هیچ قید و شرطی هرگونه که تمویل کنندگان آنان از جمله کشورهای خارجی و سفارتخانه‌های آنان می‌خواستند، اعم از شرقی و غربی، برنامه و محتوا ترجمه و نشر می‌کردند. البته این کار رسانه‌ها بیشتر به خاطر تجارت و سودجویی و دریافت پول بود که متاسفانه قربانی آن جامعه و فرهنگ مردم افعانستان بودند و شدند.

البته امروز و بعد از گذشت دوسال از حاکمیت طالبان، وضعیت رسانه‌ها بدتر از گذشته شده است. در بیست سال گذشته حداقل خوبی جامعه رسانه این بود‌ که تنوع در رسانه هم از لحاظ برنامه و هم از لحاظ محتوا و گرایش وجود داشت، ولی فعلا همه‌ی رسانه‌ها تحت فشار شدید رسمی و غیر رسمی قرار داشته و کار شان شده تبلیغات رسانه‌ا‌ی به نفع طالب و خودسانسوری که مجبور اند اعمال کنند.

نوشته های مرتبط :