مقدمه: یکی از فرهنگیان و شاعران شناخته‌شده‌ی کشور، آقای صالح محمد خلیق، رییس پیشین اطلاعات و فرهنگ ولایت بلخ، است. آقای خلیق ضمن آن‌که شعر می‌سراید، ده‌ها اثر پژوهشی در زمینه‌های مختلف تاریخی و فرهنگی کشور نگاشته و مقالات و رسالات بسیاری در حوزه‌ی معرفی فرهنگ و تمدن بلخ به رشته تحریر درآورده است.
آقای خلیق، پس از سقوط جمهوریت، کشور را ترک نگفته و هنوز در بلخ مصروف فعالیت‌های فرهنگی می‌باشد.
پایگاه خبری – تحلیلی روایت گفتگوی با آقای در زمینه‌ی کارهای فرهنگی‌اش در افغانستان زیر سلطه‌ی طالبان انجام داده است که شما را به خواندن آن دعوت می‌کنیم.
روایت: بعد از فروپاشی حکومت جمهوری، بسیاری از فرهنگیان و نویسندگان، کشور را ترک کرده اند، شما چطور ترک وطن نکرده اید؟
صالح محمد خلیق:
این بسته به تصمیم شخصی هر کسی می‌تواند باشد. من در جریان دیگرگونی‌های حاکمیّت سیاسی گذشته در کشور نیز به بیرون نرفته بودم.
روایت: آقای خلیق آیا در شرایط کنونی کشور زمینه برای کار فرهنگی فراهم است؟
صالح محمد خلیق:
کار فرهنگی بخش مهمّی از فعالیت‌های یک جامعۀ انسانی را تشکیل می‌دهد و در همۀ کشورهای جهان صرف نظر از نظام‌های گوناگون سیاسی آن‌ها، کار فرهنگی در چهارچوب قانون، همیشه جریان داشته و دارد. جامعۀ انسانی بدون کار فرهنگی نمی‌تواند وجود داشته باشد.
روایت: برای کار فرهنگی در شرایط فعلی هیچ نوع محدودیتی وجود ندارد؟
صالح محمد خلیق:
پیشتر در چهارچوب قانون یاد کردم. در تمام کشورهای جهان، حتا آزادی‌های فردی و اجتماعی نیز نامحدود نیستند و در تمام نظام‌های گذشتۀ افعانستان نیز وضعیت چنین بوده است و حتا در برخی از برهه‌های تاریخی در کار فرهنگی با محدویت‌هایی بیش‌تری روبه‌رو بودیم.
روایت: در یک سال گذشته و در حاکمیت طالبان، مشاهده می شود که شما درگیر و مشغول کار فرهنگی هستید، هیچ مزاحمتی را احساس یا تجربه نکرده اید؟
صالح محمد خلیق:
تا کنون در راه‌اندازی برنامه‌های فرهنگی به کدام موانعی بر نخورده ایم. البته بزرگداشت از مفاخر فرهنگی و گرامی‌داشت از روزهای فرهنگی و برگزاری همایش‌های فرهنگی از سوی نهادهای فرهنگی مانند نظام‌های گذشته در هماهنگی با ریاست اطلاعات و فرهنگ انجام داده می‌شوند.
روایت: اگر مزاحمتی برای کار فرهنگی وجود ندارد، به باور شما چرا یک جمع گسترده از فرهنگیان ترک وطن کرده اند؟
صالح محمد خلیق:
پیشتر یادآور شدم که کسانی که به بیرون رفته اند، به تصمیم خود در همان روزهای نخست تغییر نظام رفته اند. و شما می‌دانید که بیش‌ترین آمار به‌بیرون‌رفته‌گان را افراد واشخاص سیاسی تشکیل می‌دهند و شمار محدودی از فرهنگیانی که هم رفته اند هر کدام شاید دلیلی برای رفتن خود داشته باشند که باید از خود شان پرسیده شود.
روایت: شما یک عمر در حکومت های مختلف کار فرهنگی کرده اید، مثلا برای کار فرهنگی چه تفاوت های حکومت جمهوری غنی و حکومت امارت اسلامی طالبان دارد؟
صالح محمد خلیق:
تا کنون در حاکمیت امارت اسلامی در بخش‌های فرهنگی و رسانه‌یی همان قانون‌های حاکمیت پیشین نافذ است و هنوز رسماً کدام تعدیلاتی در آن‌ها رونما نشده اند که بتوان به تفاوت‌های آن‌ها پرداخت.
روایت: اگر ممکن است کمی در باره فعالیت های فرهنگی فعلی تان بپردازید؟
صالح محمد خلیق:
از فعالیت‌های فرهنگی و ادبی خودم باید گفت که در همین هفته‌های آینده به خیر «دیوان صوفی عشقری» که زیر نظر من، با ویراستاری استاد باور بامیک، واژه‌نگاری محمّدیاسین مستور و برگ‌آرایی استاد محمّدکاظم کاظمی و به کوشش بازرگان جوان و فرهنگ‌دوست بلخ، جناب آقای محمّدداؤود نظام تدوین شده است از سوی انتشارات امیری از چاپ خواهد برآمد. به همین‌گونه من تألیف کتابی را زیر عنوان «تاریخ عرفان و تصوّف اسلامی در بلخ» روی دست دارم که ۹۰ درصد کار نگارش آن به انجام رسیده است و امیدوارم در همین سال روان، آن را نیز به دست نشر بسپارم. یک گزینۀ تازۀ شعرم به نام «در امتداد آفتاب» از سوی مؤسسۀ فرهنگی هنری شاعران فارسی‌زبان در اردیبهشت‌ماه امسال هم‌زمان با برگزاری نمایش‌گاه کتاب در ایران، در تهران از زیر چاپ خواهد برآمد که دربرگیرندۀ هشتاد غزل است. البته در سال روان باز هم از سوی انجمن نویسنده‌گان بلخ با هم‌کاری نهادهای فرهنگی دیگر بلخ و در هماهنگی با ریاست اطلاعات و فرهنگ ولایت بلخ برنامه‌های گوناگون فرهنگی و ادبی دیگری نیز خواهیم داشت.
روایت: ترک جمعی از فرهنگیان چه تاثیری می تواند داشته باشد بالای حوزه فرهنگی کشور؟
صالح محمد خلیق:
خوش‌بختانه ترک جمعی فرهنگیان در کشور صورت نگرفته است. در هر صورت، فرهنگیان ما چه در درون کشور باشند و چه در بیرون کشور، باز هم از طریق شبکه‌های اجتماعی در تماس همیشه‌گی اند و تجربه‌ها و آفرینش‌ها و کارنامه‌های فرهنگی و ادبی خود را می‌توانند از این طریق با هم در میان بگذارند و از هم‌دیگر استفاده کنند.
روایت: شما گفتید در شرایط های مختلف در گذشته ترک وطن نکرده اید، می خواهیم بدانیم که چرا شما در شرایط های مختلف ترک وطن نکرده اید؟
صالح محمد خلیق:
اگر ترک وطن می‌کردم باز هم ممکن بود به همین پرسش به گونۀ وارونۀ آن مواجه می‌شدم. پیشتر هم گفتم که با تغییر هر نظام سیاسی، بیش‌ترینه افراد و اشخاص سیاسی و وابسته به نظام و حاکمیت قبلی به بیرون از کشور رفته اند، در بزرگ‌ترین تغییرات سیاسی باز هم بسیاری از فرهنگیان به‌ویژه شاعران و نویسنده‌گان در درون کشور باقی مانده اند و دیگر این که یادآور شدم که رفتن به بیرون از کشور برای هر کسی یک تصمیم کاملاً شخصی است. البته این تنها من نیستم که همیشه در درون کشور بوده ام، میلیون‌ها هم‌وطن دیگر ما نیز همیشه در هر وضعیتی در داخل کشور بوده اند.
روایت: در پایان اگر شما پیام داشته باشید؟
صالح محمد خلیق:
پیام من به دوستان فرهنگی این است که همیشه در صحنۀ فعالیت‌های فرهنگی حضور داشته باشند و فانوس فکر و فرهنگ را روشن نگه دارند. شاعران و نویسنده‌گان مانند بزرگان پیشین گسترۀ شعر و ادب در هر وضعیتی به آفرینش‌های ادبی خود ادامه دهند و بر بالنده‌گی و گسترده‌گی و باروری ادبیات مان بیفزایند.
روایت: سپاس
صالح محمد خلیق:
از شما هم سپاس‌گزارم.
