از تولد تا مرگ؛ مختصری از زندگی مولانا و اتفاقات زمان مرگ او

دسته: پرونده ویژه زبان فارسی در افغانستان, تحلیل
نویسنده: خبیر جرئت
1402/09/28
10:44 ق.ظ
بازدید: 936

پایگاه خبری تحلیلی روایت : (به مناسبت سالیاد وفات خداوندگار بلخ، آن عارف عاشق و شاعر سوخته‌دل زبان فارسی) مولانا پس از تجربه‌های سوزناک عشق، وصال و فراق، شور و مستی، رقص و سماع، و نوشتن و سرودن، به عمر ۶۸ سالگی در سال ۶۷۲ هجری، در قونیه درگذشت. مولانا بهترین اوقات عمرش را در عشق و معرفت سیر کرد و تا پایان عمر درین بحر بی‌کران غوطه‌ور بود. چنانکه خودش در پایان عمر، آخرین بیتش را اینگونه سرود: در خواب دوش پیری در کوی عشق دیدم با دست اشارتم کرد که عزم سوی ما کن مرگ و مردن، برای مولانا، حکم “وصال” داشت. او زندگی را حجابی می‌دانست که میان او و معشوق واقع شده‌است. می‌گفت، تنها مرگ است که این حجابی میان من و معشوق را می‌زداید و به وصال می‌رساند. چنانکه، وقتی صدرالدین قونیوی به عیادتش رفت، به مولانا گفت “شفاک‌الله”، مولانا در پاسخ به صدرالدین گفت، پس ازین شفاک‌الله شمارا باد؛ اکنون میان من و معشوق یک پیراهن بیش نمانده‌است و دیری نمی‌پاید که این پیراهن نیز دریده می‌شود. راویان مولانا، اتفاقات جالبی را در زمان مرگ او نقل کرده‌اند؛ از آن جمله است:

(به مناسبت سالیاد وفات خداوندگار بلخ، آن عارف عاشق و شاعر سوخته‌دل زبان فارسی)

مولانا جلال الدین محمد بلخی، در سال ۶۰۴ هجری، در ولایت بلخ، از ولایات شمالی افغانستان، دیده به جهان گشود. پدرش بهاالدین ولد، یکی از واعظان بزرگ و عالم صوفی مشرب بود. گفته‌اند که نسبت خرقه‌ی او به احمد غزالی می‌پیوست و هم‌عصر امام فخر رازی بود و با او اختلاف مشربی داشت. وقتی مولانا کودکی بیش نبود، پدرش دیار بلخ را ترک کرد و راهی هجرت شد. پس از سفرهای بسیار و دیدارهای معنا دار، بلاخره در “قونیه” از توابع ترکیه‌ی امروز متوطن گردید و به تدریس و وعظ پرداخت. مولانا، پس از مرگ پدر، صاحب کرسی تدریس او شد و شاگردان و مریدان بسیاری دور او جمع شدند؛ تا اینکه شمس تبریزی در زندگی او پدیدار گشت. زندگی مولانا، پس از دیدار با شمس، دچار تحول بزرگ شد و رنگ و بوی تازه گرفت. بزرگترین تاثیر شمس بر زندگی مولانا این بود، که اورا از یک واعظ مدرس، به یک عارف عاشق و شاعر سوخته‌دل تبدیل کرد. مولانا پس از دیدار شمس، کرسی تدریس و افتا را رها کرد و به سماع و سرود و مستی روی آورد. این تحول، حسادت شاگردان و مریدان مولانا را نسبت به شمس برانگیخت و اورا از قونیه فراری دادند. مولانا در فراق شمس، ناله‌ها سرداد و غزل‌های سوزناک سرود، تا اینکه سلطان ولد پسر مولانا، دنبال شمس به دمشق رفت و او را بازگرداند. اما آمدن دوباره‌ی شمس دیری نپایید و این بار، برای بار آخر و همیشه از مولانا جدا شد. جدایی شمس از مولانا، تاثیر عمیقی بر روح و روان مولانا گذاشت و اورا در سرودن غزلیات سوزناکی ترغیب کرد. حاصل این درد فراق، دیوانی بزرگی شد که امروز بنام “دیوان شمس” یا “دیوان کبیر” مسمی است.

همچنین بخوانید: بلخ یکی از کهن‌ترین شهرهای مسکونی جهان شناخته شد

۱۵ سال پس از غیبت شمس، حسام‌الدین چلبی که از مریدان زیرک و دانای مولانا بود، اورا به نوشتن کتاب تازه‌ی برای پیروانش تشویق و ترغیب کرد. از حسن اتفاق، مولانا نیز چنین اندیشه‌ی بر سر داشت و در پاسخ حسام الدین چلبی، نامه‌ی را از گوشه‌ی دستارش بیرون کشید که هژده بیت نخست مثنوی در آن نوشته شده‌بود. اینگونه بود که مولانا به سرایش مثنوی آغاز کرد و در شش دفتر، آنرا برای دوستداران جهانی‌اش به ارمغان گذاشت. برخی از محققان نوشته اند که شش دفتر مثنوی، در شرح همان هژده بیت نخست مثنوی سروده شده‌است. به همین سبب، هژده بیت نخست مثنوی را که به “نی‌نامه” نیز معروف است، پرمغز ترین ابیات مثنوی خوانده‌اند. مثنوی معنوی، از نادر کتاب‌های است که شهرت جهانی یافته است و به ده‌ها زبان خارجی ترجمه شده‌است و دوستداران وی، صدها شرح و تفسیر پیرامون آن نوشته‌اند. در بزرگی مثنوی همین کافی که اورا “قرآن‌ فارسی‌اش” خوانده‌اند.

مولانا پس از تجربه‌های سوزناک عشق، وصال و فراق، شور و مستی، رقص و سماع، و نوشتن و سرودن، به عمر ۶۸ سالگی در سال ۶۷۲ هجری، در قونیه درگذشت. مولانا بهترین اوقات عمرش را در عشق و معرفت سیر کرد و تا پایان عمر درین بحر بی‌کران غوطه‌ور بود. چنانکه خودش در پایان عمر، آخرین بیتش را اینگونه سرود:
در خواب دوش پیری در کوی عشق دیدم
با دست اشارتم کرد که عزم سوی ما کن
مرگ و مردن، برای مولانا، حکم “وصال” داشت. او زندگی را حجابی می‌دانست که میان او و معشوق واقع شده‌است. می‌گفت، تنها مرگ است که این حجابی میان من و معشوق را می‌زداید و به وصال می‌رساند. چنانکه، وقتی صدرالدین قونیوی به عیادتش رفت، به مولانا گفت “شفاک‌الله”، مولانا در پاسخ به صدرالدین گفت، پس ازین شفاک‌الله شمارا باد؛ اکنون میان من و معشوق یک پیراهن بیش نمانده‌است و دیری نمی‌پاید که این پیراهن نیز دریده می‌شود. راویان مولانا، اتفاقات جالبی را در زمان مرگ او نقل کرده‌اند؛ از آن جمله است:
– وقتی مولانا در بستر بیماری افتاد، زمین لرزه‌ی شهر قونیه را تکان داد. مولانا با لحن طنزآمیزی به مریدانش گفت: “بیچاره زمین لقمه‌ی چرب می‌طلبد”. منظور خود مولانا بود و با کنایه به مریدانش فهماند که دیگر حیاتی از او باقی نمانده‌است.

همچنین بخوانید: فردوسی؛ احیاءکننده زبان فارسی یا اسطوره‌های عجم؟

– چنانکه سلطان ولد، پسر مولانا در “ولدنامه” نقل کرده است، مولانا همیشه توصیه می‌کرد که یکی از نشانه‌های اولیای خداوند اینست که در خزان می‌میرند. این سخن مولانا حد اقل در مورد مرگ خودش صادق افتاد و مولانا در خزان دیده بر جهان بست.

– نقل است که مولانا در حیاتش توصیه کرده بود تا جنازه اورا صدرالدین قونیوی ادا کند. (هرچند مولانا با صدرالدین قونیوی اختلاف مشربی داشت و طعنه‌های به مدرسه و مقام او نیز در مثنوی گفته است، اما این اختلاف هیچ‌گاه در دوستی و ارادت آنها، تاثیر منفی نگذاشت). صدرالدین قونیوی در حین ادای نماز جنازه‌ی مولانا، باری از هاش رفته بود.
بعدها دلیل آن بی‌هوشی را چنین توصیف کرده بود که در حین ادای نماز، صفوفی از ملائک را دیده است که در نماز جنازه مولانا اشتراک کرده‌اند و دیگر تاب و توان ایستادن نداشته و بر زمین افتاده‌است. (والله اعلم)

– آورده اند که در خانه‌ی مولانا “گربه‌ی” زندگی می‌کرد که با مولانا انس داشت. این گربه، پس از مرگ مولانا، ۵ شبانه روز لب به غذا نزد تا اینکه بلاخره مُرد و سلطان ولد اورا در کنار تربت مولانا دفن کرد.

– آورده اند که مرگ مولانا برای تمام مردم شهر و اطراف قونیه دردناک و سوگ‌آور بود. چنانچه در تشیع جنازه او از پیروان تمام ادیان و فرقه‌ها، اعم از یهودی و مسیحی و گبری و مسلمان اشتراک کرده بودند و در سوز و گداز مولانا، ناله و زاری می‌کردند. نقل است که در بدرقه‌ی تابوت مولانا چنان ازدحام بود که ۱۲ ساعت طول کشید تا جنازه‌ی مولانا را از خانه‌اش تا ادیره برسانند.

همچنین بخوانید: حدود هزار قایق در اقدام اعتراضی از ترکیه به سمت غزه می‌روند

نوشته های مرتبط :