عصر عالمان بی‌عمل

دسته: معرفی کتاب
نویسنده: تحریریه روایت
1402/01/26
1:43 ب.ظ
بازدید: 0

سخن در باب کتاب «روان‌شناسی اجتماعی نافرمانی» اثر اریک فروم است. باید یادآوری کنم عنوان یکی از فصل‌های این کتاب «پیامبران و مراجع» است.

اگر بگویم که او این فصل را با شکایت از فلاسفه و روشن‌فکران آغاز می‌کند، سخنی گزاف نگفته‌ام. فروم در ابتدای فصل می‌گوید در هیچ عصری بشریت به اندازه‌ی امروز از تئوری‌های علمی و فلسفی و از دستاوردهای شاخه‌های گوناگون آگاه نبوده است، اما در هیچ عصری دانش‌ها و اندیشه‌ها نیز به اندازه‌ی امروز بی‌تاثیر نبوده است. از یک‌سو در عصرِ انفجارِ اطلاعات و اکتشافات نوین در تمام شاخه‌های علوم زندگی می‌کنیم و از سوی دیگر می‌بینیم که دنیای ما را ملی‌گرایی‌های هیستریک، منازعات قومی و حتا خطر جنگ هسته‌ای تهدید می‌کند. چرا این دانش‌ها نتوانسته ما را از چنین خطرها نجات دهند؟ چرا این دانش‌ها به این اندازه در زندگی ما کم تاثیر و بی‌تاثیر اند؟

در این جا است که اریک فروم از دوگونه دانش‌مند و فیلسوف یاد می‌کند: یکی آن‌هایی که در زمره‌ی «پیامبران» محسوب می‌گردد و دیگری آن‌هایی که از جمله‌ی «مراجع» محسوب می‌شوند. فلاسفه‌ی که پیام‌آوراند به باور او کسانی‌اند که در مقاطع خاصی ظهور می‌کنند و آن‌چه را که تعلیم می‌دهند، مطابق همان تعلیماتِ خود زندگی نیز می‌کنند. یک پیامبر به باور او کسی نیست که خودش پیامبری را انتخاب کرده باشد. او قدرت‌طلب نیست، حتا قدرتی از نوع نبوت را نیز نمی‌خواهد. بلکه کسی است که در یک مقطع تاریخی مشکلات و ناهنجاری‌هایی را دیده و سپس احساس مسوولیت کرده است که در برابر آن‌ها بایستد و مبارزه کند. او کسی است که نتوانسته با دیدن ناهنجاری‌ها احساس مسوولیت نکند و در برج عاج بنشیند.

همچنین بخوانید: «چای سبز در پُل سرخ»

فروم می‌گوید از آن‌جایی که میان اندیشه و عمل و تئوری و زندگی پیامبران تفاوتی نیست، میلیون‌ها آدم از آن‌ها پیروی می‌کنند و به اندیشه‌های آنان ایمان می‌آورند. زیرا آن‌ها با عملِ خود به اندیشه‌های خود تشخص می‌بخشند و برای آن‌ها اصالت و ارزش خلق می‌کنند.

در مقابل پیامبران، اما نوع دیگری از اندیش‌مندان نیز وجود دارد که به آن‌ها مراجع می‌گویند. مراجع کسانی‌اند که پس از آن‌که اندیشه‌های متفکران میلیون‌ها پیرو پیدا کردند، عرض اندام می‌کنند تا از باور مردم به آن اندیشه‌ها در راستای خدمت به قدرت سوء استفاده کنند. این‌ها خود را واسطه‌ی میان مردم و اندیشه‌های پیامبران معرفی می‌کنند و می‌گویند که وظیفه شان تنظیم این اندیشه‌ها است. این‌ها در واقع کوشش می‌کنند از طریق کنترل افکار مردم، خود مردم را کنترول کنند.

فروم می‌گوید که پیامبران و مراجع تنها در حوزه‌ی دین نه، بلکه در تمام حوزه‌های فکری از جمله حوزه اندیشه سیاسی و فلسفی نیز وجود دارد.

او علت عدم تاثیرگذاربودن اندیشه‌ها در عصر کنونی را همین حضور مراجع می‌داند. این‌ها اندیشه را از سرزندگی‌اش تهی کرده و به یک فرمول تبدیل می‌کنند و کارشان انتقال دادن و حفاظت از آن به عنوان یک شئی موزه‌ای است. اندیشه وقتی از عمل جدا شد و به یک شئی موزه‌ای تبدیل گردید، دیگر تاثیرگذار نمی‌باشد.

پس نیاز اصلی ما در عصر کنونی، ظهور متفکران پیام‌آور است. متفکرانی که احساس مسوولیت کنند و آن‌چه را می‌دانند در حوزه‌ی عمل نیز دنبال نمایند. چنین فیلسوفانی دوباره به اندیشه ارزش و اعتبار می‌بخشد. چنین دانش‌مندان، دوباره قدرت اندیشه‌ها را احیاء می‌کند. او یکی از ویژگی‌هایی چنین متفکرانی را نافرمانی می‌داند. نافرمانی فیلسوف چیست؟ در قسمت بعدی شرح مفصل شرح خواهم داد.

همچنین بخوانید: بودا و تروریست: نشانه‌های تغییر یک هراسن‌افگن