روز جهانی کتاب‌خوانی هر سال در ۶ سپتامبر برگزار می‌شود. این روز یک مناسبت غیررسمی است که نخستین‌بار در آمریکا شکل گرفت و هدف آن یادآوری اهمیت کتاب و مطالعه در زندگی روزمره است. مردم، مکتبها، کتابخانه‌ها و ناشران در این روز افراد را تشویق می‌کنند تا کم از کم چند صفحه کتاب بخوانند یا کتاب تازه‌ای را شروع کنند.
این روز به همه یادآوری می‌کند که مطالعه می‌تواند پنجره‌ای به دنیای تازه باشد، حتا وقتی زندگی با محدویت‌ها مواجه باشد و مهاجر و بی‌وطن باشیم.
کتاب و مطالعه ابزار یادگیری، تجربه و تخیل‌است. مطالعه باعث می‌شود آدم‌ها چیزهای جدید بیاموزند، فکر کنند و دیدگاه‌شان گسترده‌تر شود.
ملت‌های پرمطالعه امروز خوشبخت، توانمند و صاحب نان و نام‌اند، اما کشورهایی که از فرهنگ مطالعه و کتاب خوانی فاصله دارند، بدبخت، نیازمند و کم‌اعتبار در عرصه جهانی هستند. کتاب و دانش افق فکری شهروندان را گسترش می‌دهد و سرنوشت یک ملت را با رفاه، عزت و پیشرفت پیوند میزند.
وضعیت کتاب‌خوانی در افغانستان
اگر بگو در افغانستان کسی علاقه به کتاب و مطالعه نداشت و ندارد، بی‌انصافی است. جوانان امروز، به‌ویژه آدم‌های دو دهه پسین، علاقه‌ی خوبی به کتاب و مطالعه داشتند و دارند، اما شرایط ناگوار همیشه سبب شده تا آنان فرصت مطالعه را کم یابند و دسترسی کمتری به کتاب داشته باشند.
پیش از بازگشت دو باره طالبان به قدرت، تلاش‌هایی برای بهبود سواد و آموزش در حد خودش صورت گرفت. بیشتر دختران و پسران به مکتبها و دانشگاه‌ها می‌رفتند و کتاب برای مطالعه در کتابخانه‌ها و سایر نهادهای آموزشی قابل دسترس بود.
با تسلط دو باره طالبان، شرایط تغییر کرد. مکتب دانشگاه به روی دختران تعطیل و برای پسران محدود شد و دیگر امکان ادامه تحصیل سخت‌شد. کتاب‌ها که ممکن بود اندیشه و دیدگاه‌های مختلف را منتقل کنند، مورد محدودیت قرار گرفتند. در کابل و دیگر شهرها، هزاران کتاب ضبط شد و فروش برخی کتاب‌ها ممنوع شد. کتاب‌فروشان تحت فشار شدید قرار گرفتند و حتا برخی از کتاب فروشی‌ها و نهاد آموزشی بسته شدند. مردم دیگر دسترسی راحت به کتاب نداشتند و علاقه به مطالعه به شدت کاهش یافت.
با این حال، زنان و دختران بیش از همه زیر تاثیر این محدودیت‌ها قرار گرفتند. بسیاری از زنان و دختران علاقه‌مند به مطالعه مجبور شدند در خانه و به صورت مخفی کتاب بخوانند یا به صنف‌های زیرزمینی بروند. این وضعیت باعث شده انگیزه و امید برای یادگیری کاهش پیدا کند.
امروز وقتی به روز جهانی کتاب‌خوانی فکر می‌کنیم، تصویر افغانستان تلخ به نظر می‌رسد. اما این روز یادآور اهمیت کتاب و سواد است و انگیزه‌ای برای همه که حتا چند صفحه بخوانند یا برای دیگران کتاب تهیه کنند.
بدبختی افغانستان، و مصیبت مردم آواره و گرسنه‌اش، ریشه در بی‌سوادی و عدم علاقه به مطالعه دارد. کشوری که مردمان‌اش کتاب نخوانند و به دانش اهمیت ندهند، محکوم است بار تلخی تاریخ را بارها تجربه کند. افغانستان نمونه بارزی است از سرزمینی که فقدان سواد، فقدان فرهنگ مطالعه و آموزش باعث شده است نسل‌ها در چرخه فقر، جنگ، بی‌عدالتی و عقب‌ماندگی گرفتار شوند.
بی‌سوادی یعنی نبود آگاهی، نبود قدرت تحلیل و فقدان توانایی تصمیم‌گیری درست. ملتی که آموزش نمی‌بیند، نمی‌تواند از فرصت‌های پیشرفت استفاده کند و نمی‌تواند برای خود و فرزندانش زندگی شرافتمندانه بسازد. وقتی کتاب نخوانید و مطالعه نکنید، ناچار هستید تلخی شکست‌ها، ناامنی‌ها و بی‌عدالتی‌ها را بارها تجربه کنید و همان اشتباه‌های نسل‌های گذشته را دوباره تکرار کنید. افغانستان امروز حاصل همین چرخه تلخ است.
با اطمینان می‌تواند گفت تا مرد و زن افغانستان کتاب نخوانند، تا آموزش و دانش جزی از زندگی روزمره خود نسازند، سایه بدبختی، آوارگی، گرسنگی، بی‌چارگی و بی‌عزتی از سر این سرزمین کنار نخواهد رفت.
نبود سواد و فرهنگ مطالعه، شکاف‌های اجتماعی و جنسیتی را در این سرزمین عمیق‌تر کرده و جامعه را آسیب‌پذیرتر ساخته است. به دلیل نبود فرهنگ کتاب خوانی و عدم علاقهد به آموزش، مردم توان مقابله با مشکلات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را ندارند و حتا مسایل ساده زندگی روزمره تبدیل به چالش بزرگی شده است.
جامعه‌ای که کتاب نمی‌خواند، چشم‌انداز روشنی برای توسعه ندارد و امید به آینده کمرنگ می‌شود. در چنین شرایطی، حتا نهادهای آموزشی و فرهنگی که تلاش می‌کنند شعله‌ای از سواد و اندیشه را روشن نگه دارند با محدودیت‌ها و خطرهای جدی روبه‌رو هستند.
کتاب و مطالعه می‌توانند نجات‌بخش ذهن و جامعه باشند و راهی برای مقابله با بحران‌ها و مشکلات عمیق فرهنگی و اجتماعی فراهم کنند. افغانستان امروز نشان می‌دهد وقتی مردم کتاب نمی‌خوانند، جامعه آسیب‌پذیر، عقب‌مانده و در معرض فروپاشی فرهنگی و انسانی قرار می‌گیرد.
