در نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای (SCO) که روزهای اول و دوم سپتامبر ۲۰۲۵ در تیان‌جین چین برگزار شد، رئیس‌جمهور شی جین‌پینگ طرحی برای «نظم نوین جهانی» ارائه کرد؛ طرحی که با تأکید بر چندقطبی‌سازی، تقویت ساختارهای اقتصادی و امنیتی غیرغربی و تضعیف هژمونی دلار و بلوک غربی تعریف می‌شود. از دیر زمانیست بحث هژمونی غرب و مقابله با آن در دنیایی سیاست مطرح است. خیلی‌ها را باور بر این است که پایان دادت به هژمونی غرب پایان دادن به خیلی از ستم‌های است که در جهان انجام می‌شود.
این یادداشت به توضیح این مهم خواهد پرداخت
ساختار پیشنهادی نظم نوین جهانی
۱. چندقطبی‌سازی و مقابله با هژمونی غربی
شی در سخنرانی خود تأکید کرد: «نظام جهانی در یک پیچ تاریخی قرار گرفته و باید در برابر هژمونی، سیاست‌های کارزار منفی و غرب‌گرایی مقاومت کرد» و ضرورت «چندجانبه‌گرایی واقعی» را یادآور شد . این سخنان هم‌راستا با درخواست روسیه برای تلاشی در جهت ایجاد یک «نظام جدید امنیتی و ثبات در اوراسیا» هستند .
۲. ساختارهای مالی جایگزین و کاهش سلطه دلار
شی پیشنهاد تأسیس «بانک توسعه سازمان همکاری شانگهای (SCO Development Bank)» را مطرح کرد؛ همچنین چین وعده ۲ میلیارد یوان کمک بلاعوض و ۱۰ میلیارد یوان وام به اعضا داد . این ساختار مالی به‌عنوان ابزاری برای تسهیل مبادلات در ارزهای غیر دلار و تضعیف تأثیر تحریم‌های غربی دیده می‌شود .
۳. ابتکارات چندگانه جهانی (GDI، GSI، GCI)
چین پیش از این مجموعه‌ای از ابتکارات چندجانبه را معرفی کرده که ستون‌های نظم پیشنهادی او را تشکیل می‌دهند. این‌ها شامل:
• ابتکار توسعه جهانی (Global Development Initiative – GDI)،
• ابتکار امنیت جهانی (Global Security Initiative – GSI)،
• ابتکار تمدن جهانی (Global Civilization Initiative – GCI) .
هر یک از این‌ها به ترتیب بر توسعه، امنیت و تبادل فرهنگی بین کشورها تأکید دارند و همگی بر اصل «همکاری، احترام متقابل، حل مسالمت‌آمیز اختلافات و نوعی استقلال از سلطه غربی» تأکید می‌کنند .
۴. مفهوم «جامعه با سرنوشت مشترک»
اصطلاحی که توسط چین در سیاست خارجی به‌کار می‌رود و نشان‌دهنده تلاشی برای ایجاد چارچوبی ایدئولوژیک و هویتی در نظم جهانی است. این مفهوم بر برابری، توسعه مشترک، و تقویت جوامع در مقابل سیاست قدرت محور تأکید دارد .
هدف‌گذاری و پیامدها
بازتعریف نظم مالی و حکمرانی جهانی
با ایجاد بانک توسعه SCO و استقلال از دلار، چین قصد دارد شبکه‌ای اقتصادی را بنا کند که شامل کشورهای آسیایی، روسیه، ایران، هند و دیگر کشورهای در حال توسعه می‌شود .
نشست SCO در تیان‌جین، با حضور رهبران از روسیه، ایران تا هند و …، نمایش اتحاد در مقابل آمریکا و غرب بود .
رویکرد چین و روسیه، کاهش وابستگی متقابل به اقتصاد غرب و ایجاد ساختاری است که بتواند فشارها و تحریم‌های غرب را خنثی کند .
چین می‌خواهد قواعد جدیدی برای حکمرانی جهان عرضه کند که بیشتر مطابق با دیدگاه کشورهای جنوب جهانی و خواسته‌های توسعه‌ای آن‌ها باشد .
چشم‌انداز و ملاحظات انتقادی
• موانع ساختاری: SCO هم‌اکنون نهادی منطقه‌ای بدون ساختارهای اجرایی قوی‌ست. تبدیل آن به نظم جهانی مستلزم عمق بخشی راهبردی و عملیاتی است .
• تناقض در مشارکت داخلی: علی رغم دعوت برای همکاری، کشورهایی چون هند چالش‌های مرزی و رقابت راهبردی با چین دارند — بنابراین انسجام درونی این بلوک کامل نیست .
• محدودیت قدرت چانه‌زنی: در حالی که China و روسیه تلاش می‌کنند، ظرفیت آن‌ها فعلاً هنوز در برابر نهادها و اتحادهای غربی محدود است .
آخر کلام
در اجلاس SCO در تیان‌جین، چین با ارائه یک مدل جایگزین به نظم جهانی، بر چندمحوری، کاهش سلطه دلار، و تقویت همکاری اقتصادی، امنیتی و فرهنگی بین کشورهای غیرغربی تأکید کرد. این طرح شامل تاسیس بانک توسعه مشترک، تمرکز بر کارکردهای متعدد و مردم‌محور، و پیوند دادن کشورهایی مانند روسیه، هند، ایران و … تحت لوای یک نظم چندقطبی است.
از نظر چینی‌ها، نظم بین‌المللی تمدن‌محور، مسالمت‌آمیز و مبتنی بر توسعه همه‌جانبه به‌جای استفاده از ابزارهای فشار، نسخه‌ای عادلانه‌تر و عقلانی‌تر است. این رویکرد در زبان سیاست خارجی چین با اصطلاحاتی مانند «جامعه با سرنوشت مشترک» و «ابتکارات جهانی (توسعه، امنیت، تمدن)» قابل مشاهده است.
با وجود این، چالش‌های درونی جدی همچنان باقی‌ست: تضادهای منطقه‌ای، فقدان ساختارهای حکمرانی مشترک واقعی، و نیز محدودیت قدرت در برابر نظم موجود غربی می‌تواند مانعی برای تحقق کامل این مدل باشد.
با این حال، تحرکات جدی در جهت تضعیف دلار و ایجاد زیرساخت‌های مالی، افزایش روابط متحدانه با کشورهای غیرغربی، و استفاده از SCO به‌عنوان پلتفرمی برای بازتوزیع قدرت بین‌المللی، نشانه‌های مهمی از تغییر محور نظم جهانی هستند.
وقتی چین مسیر خود را در قالب SCO، BRICS، و طرح‌های چندگانه توسعه‌ای دنبال می‌کند، باید این پرسش را مطرح کرد: آیا این بلوک جدید می‌تواند به‌تدریج ساختارهای گفتمانی و نهادی جدیدی در جهان شکل دهد؟ پاسخ تا حد زیادی به توان آن‌ها در اجرای عملی پروژه‌ها، توازن قدرت داخلی، و پاسخگویی به ساختارهای موجود بستگی دارد اما قطعا حرکت‌ها جدی هستند.
