پس از بازگشت طالبان به قدرت در ماه اسد ۱۴۰۰ خورشیدی، بسیاری از مظاهر فرهنگی، هنری و اجتماعی که بخش بزرگی از هویت ملی و تاریخی مردم افغانستان را تشکیل می‌دهند، ممنوع یا محدود شده‌اند. از جشن باستانی نوروز گرفته تا شب یلدا، برنامه‌های موسیقی و هر آنچه که موجب شادی و گردهمایی های انسان‌های آگاه و آزاداندیش می‌شود، تحت عنوان «خلاف شریعت» یا «بدعت» ممنوع اعلام شده است.
در تازه ترین مورد محافل مشاعره شعری نیز غیر مجاز اعلام شد.
این ممنوعیت‌ها عمدتاً با توجیهات به اصطلاح دینی و شرعی صورت میگیرد. هرچند پایه‌های دینی این ادعاها همواره مورد سؤال بوده‌اند و اکثرا بی اساس است .
با این حال، در میان تمام مظاهر فرهنگی، خوشی و تفریح که در حاکمیت گروه طالبان ممنوع شده ،یک مورد به طرز آشکاری از ممنوعیت‌ها مستثنی مانده است و آن رقص سنتی «اتن»است این رقص قبیله‌ای، نه تنها مجاز شناخته شده بلکه بارها توسط افراد وابسته به طالبان با ریش دستار در محافل رسمی و غیررسمی اجرا شده است. این رفتار دوگانه پرسش‌های جدی در مورد معیارهای طالبان برای تعریف «حرام» و «حلال»، «بدعت» و «سنت» برمی‌انگیزد.
۱. نوروز سنت کهن، فراتر از قومیت و دین
نوروز یکی از کهن‌ترین جشن‌های شناخته‌شده در حوزه تمدنی ایران‌زمین، از جمله افغانستان، تاجیکستان، ایران ازبیکستان بخش‌هایی از آسیای میانه است که قدمت آن به بیش از ۵۰۰۰سال پیش بازمی‌گردد. این جشن، نماد زایش دوبارۀ طبیعت، پاکی، صلح و تجدید حیات است و هیچ‌گونه ارتباط مستقیم با آیین‌ها یا باورهای شرک‌آلود ندارد.
در متون اسلامی نیز مخالفت صریحی با نوروز مشاهده نمی‌شود. حتی برخی علمای اسلامی مانند ابوریحان بیرونی در کتاب “آثار الباقیه” با رویکردی علمی و تاریخی به تبیین نوروز پرداخته‌اند.
با این وجود، طالبان نوروز را حرام و برگزاری آن را ممنوع اعلام کردند. این در حالی است که مجمع عمومی سازمان ملل در روز ۲۲ فوریه ۲۰۱۰ (برابر با ۴ اسفند ۱۳۸۸) باقطعنامه‌ای در مورد نوروز ۲۱ مارچ برابر با اول حمل /فروردین ماه را به عنوان روز جهانی نوروز ثبت کرد. به این ترتیب نوروز به عنوان مناسبتی بین‌المللی،جشن جهانی و «میراث فرهنگی غیرملموس بشر» به رسمیت شناخته شده است.
۲. مشاعره و ادبیات ابزاری برای اندیشه و هویت
مشاعره یکی از غنی‌ترین سنت‌های ادبی فارسی‌زبانان است. فرهنگ زنده و پویا که نه‌تنها نوعی تفریح، بلکه ابزاری برای تقویت حافظه، زبان ،اندیشه و زیبایی شناسی است. افغانستان با داشتن شاعران بزرگی چون بیدل،مولوی، حافظ خلیل‌الله خلیلی،و هزاران شعرا دیگر، همواره میزبان محافل ادبی و مشاعره‌های فرهنگی بوده است.
ممنوعیت مشاعره نشان‌دهنده‌ی ترس و هراس طالبان از بیداری فکری و گردهمایی‌هایی‌ست که فراتر از کنترل ایدئولوژیک‌شان می‌رود.
۳-اتن رقص مجاز چرا؟
اتن، رقص سنتی پشتون‌هاست که در آن گروهی از مردان یا زنان و گاهی مختلط مردان زنان با حلقه زدن به دور هم، همراه با ضرب دهل، حرکات منظمی را انجام می‌دهند. ریشه این رقص بیشتر قبیله‌ای و جنگی است و در جشن‌ها و مناسبت‌های قومی اجرا می‌شود.
این رقص نه تنها در دوره طالبان ممنوع نشده، بلکه ویدیوهای متعدد از اعضای طالبان در حال اجرای اتن در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است. در واقع، اتن به عنوان بخشی از هویت قومی طالبان تلقی می‌شود و به همین دلیل «سنت» و نه «بدعت» محسوب می‌شود.در حالیکه رقص اتن طالبان شباهت هایی با برخی رقص‌های سنتی دیگر ملت‌ها، به‌ویژه رقص‌های حلقه‌ای (Circle Dances) دارد که در فرهنگ‌های گوناگون به ویژه نزد یهودی‌ها، یونانی‌ها، و برخی اقوام آفریقایی دیده می‌شود.
از جمله برجسته‌ترین مشابهت‌ها با اتن، رقص هوراه (Hora) است که در میان یهودیان، به‌ویژه در مراسم‌های شادی مانند عروسی،و رسمی رایج است. این رقص نیز به شکل دایره‌ای اجرا می‌شود، شرکت‌کنندگان دست یکدیگر را گرفته، همراه با موسیقی خاص، به صورت هماهنگ حرکت می‌کنند. ساختار، فرم گروهی، و سبک حرکات آن به‌ویژه با اتن پشتون ها شباهت زیاد وکامل دارد.
ریشه اصلی «هوراه» از اروپای شرقی و حوزه بالکان (مانند رومانی و بلغارستان)است
اما امروزهوراه (Hora)در اسرائیل تبدیل به یک نماد ملی و فرهنگی شده است. در مدارس، جشن‌های ملی، مراسم رسمی دولتی و غیررسمی اجرامیگردد و به‌عنوان بخشی از هویت یهودی و اسرائیلی شناخته می‌شود
وقتی طالبان رقص اتن را «مشروع» می‌دانند، اما برنامه‌هایی مثل مشاعره، موسیقی، نوروز و شب یلدا را “حرام” اعلام می‌کنند، مشخص است که این تصمیم‌ها بیشتر بر پایه سلیقه‌های قومی و نگاه سیاسی گرفته میشوند، نه براساس دلایل دینی ،جالب‌تر اینکه حالا می‌دانیم رقص اتن شباهت‌هایی با رقص‌های سنتی دیگر اقوام، از جمله یهودیان دارد؛ مثلاً رقص هوراه که در میان یهودیان رایج است و ساختاری شبیه به اتن دارد. اینجا یک سؤال مهم پیش می‌آید:
آیا حلال و حرام بودن یک رسم یا فرهنگ، باید تنها به این بستگی داشته باشد که به کدام قوم یا گروه وابسته است؟
اگر نوروز «بدعت» است چون ریشه در تاریخ باستان دارد، پس اتن هم که پیشینه‌اش از همان دوران است، چرا «مشروع» باشد؟
این نوع برخورد، نشان می‌دهد که خط قرمزها بر اساس باورهای مذهبی نیستند، بلکه بیشتر از نگاه سیاسی و هویتی سرچشمه می‌گیرند.
هرآنچه از هویت قومی طالبان نشأت بگیرد، مانند اتن، پذیرفته شود. اما آنچه نمایانگر هویت ملی، تاریخی یا فکری دیگر اقوام باشد،مثل نوروز یا مشاعره –به سادگی حذف یا سرکوب گردد.
علت این تفاوت آشکار را می‌توان در چند نکته خلاصه کرد:
هویت قومی: طالبان عمدتاً از قوم پشتون هستند و اتن بخشی از فرهنگ قومی آن‌هاست. در نگاه طالبان، اتن بخشی از «ما» ست، در حالیکه جشن‌هایی چون نوروز و شب یلدا به سایر اقوام تعلق دارد.
• استفاده ابزاری از دین: طالبان احکام دینی را به صورت گزینشی و براساس منافع سیاسی و قومی خود تفسیر می‌کنند. آنچه منطبق بر هویت قومی‌شان است، «سنت» محسوب می‌شود، و آنچه متعلق به اقوام دیگر یا با هویت قومی‌شان بیگانه است، «بدعت» و «حرام».
• کنترل فرهنگی: از نگاه طالبان، محافل فرهنگی غیرقابل کنترل‌اند، چراکه ممکن است به بیداری فکری، طرح انتقاد از حکومت، یا بیان دردهای جامعه بینجامد. در حالی که اتن، رقصی نظام‌مند و فاقد پیام روشن سیاسی یا فکری است و بیشتر جنبه نمایشی دارد.
رفتار طالبان همیشه با مظاهر فرهنگی بر پایه قرائت ابزاری و گزینشی از دین است. در متون دینی، نه نوروز به عنوان حرام معرفی شده، نه شعر و ادب، و نه حتی موسیقی به صورت مطلق. اما طالبان با تحمیل برداشت خاص خود از دین، به جای ترویج روح اسلام، به سرکوب تنوع فرهنگی و قومی پرداخته‌اند.
در واقع، دین در نگاه طالبان نه برای ایجاد همزیستی و همدلی، بلکه برای تحکیم قدرت و حذف تفاوت‌ها استفاده می‌شود. تفاوت میان «اتنِ مجاز» و «مشاعره حرام» نه از دل فقه، بلکه از دل سیاست برمی‌آید.
نتیجه‌گیری
برخورد طالبان با مظاهر فرهنگی افغانستان، نشانگر دیدگاهی بسته، قوم‌محور و ابزاری نسبت به دین است. نوروز، مشاعره و موسیقی نه به خاطر مخالفت با اسلام، بلکه به خاطر نمایندگی از هویت ملی، چندفرهنگی و اندیشه‌ورزی حذف میشوند. در مقابل، رقص اتن چون بخشی از هویت قومی طالبان است، مشروعیت می‌یابد.
افغانستان کشوری چندقومیتی با تاریخ فرهنگی غنی‌ست. صلح و ثبات زمانی به دست می‌آید که همه مظاهر این فرهنگ پذیرفته شده، نه آنکه تنها «اتن» نماینده آن باشد.
منابع :
۱- آثارالباقیه ابو ریحان البیرونی
۲- ویدیو های اشتراک گزاری شده طالبان در صفحات اجتماعی به ویژه ویدیوی خوشحالی اشغال پنجشیر
۳-صحبت های شخصی پاستور توماز مبلغ کلیسای در برازیل .
“The Book of Jewish Music ۴-
نویسنده: Ruth Rubinمعرفی انواع موسیقی و رقص سنتی یهودیان، شامل هوراه با توضیح تاریخی و فرهنگی.
۵-ویدیو های از رقص یهودیان در یوتیوب
