پیمان امنیتی ۲۰۱۴ کابل–واشنگتن؛ تعهدی که به فراموشی سپرده شد؟

دسته: تحلیل
نویسنده: شفیق‌الله احدی
1404/02/13
9:31 ق.ظ
بازدید: 20

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در سال ۲۰۱۴، در واپسین روزهای حکومت حامد کرزی در افغانستان، موضوع ماندن یا رفتن نیروهای آمریکایی به یکی از مسائل بحث‌برانگیز کشور بدل شد. ایالات متحده، شرط ماندن در افغانستان را امضای یک پیمان استراتژیک امنیتی با دولت و مردم افغانستان عنوان کرد. در آن زمان، این احساس به‌طور گسترده وجود داشت که با خروج کامل نیروهای آمریکایی، دولت افغانستان فرو خواهد پاشید و مخالفان مسلح به قدرت خواهند رسید. به همین دلیل، شماری بر امضای این پیمان اصرار داشتند؛ در حالی که برخی دیگر، به‌ویژه شخص حامد کرزی، رئیس‌جمهور وقت، با امضای آن مخالف بودند. در نهایت، لویه‌جرگه‌ای برگزار شد که رأی به امضای این پیمان داد. موافقان معتقد بودند این توافق‌نامه می‌تواند افغانستان را به متحد دایمی ایالات متحده تبدیل کند و در حوزه‌های مختلف سیاسی، نظامی و اقتصادی مفید واقع شود. پس از آن‌که اشرف غنی به قدرت رسید، پیمان امنیتی میان افغانستان و آمریکا به‌صورت رسمی امضا شد.

در سال ۲۰۱۴، در واپسین روزهای حکومت حامد کرزی در افغانستان، موضوع ماندن یا رفتن نیروهای آمریکایی به یکی از مسائل بحث‌برانگیز کشور بدل شد. ایالات متحده، شرط ماندن در افغانستان را امضای یک پیمان استراتژیک امنیتی با دولت و مردم افغانستان عنوان کرد. در آن زمان، این احساس به‌طور گسترده وجود داشت که با خروج کامل نیروهای آمریکایی، دولت افغانستان فرو خواهد پاشید و مخالفان مسلح به قدرت خواهند رسید. به همین دلیل، شماری بر امضای این پیمان اصرار داشتند؛ در حالی که برخی دیگر، به‌ویژه شخص حامد کرزی، رئیس‌جمهور وقت، با امضای آن مخالف بودند.
در نهایت، لویه‌جرگه‌ای برگزار شد که رأی به امضای این پیمان داد. موافقان معتقد بودند این توافق‌نامه می‌تواند افغانستان را به متحد دایمی ایالات متحده تبدیل کند و در حوزه‌های مختلف سیاسی، نظامی و اقتصادی مفید واقع شود. پس از آن‌که اشرف غنی به قدرت رسید، پیمان امنیتی میان افغانستان و آمریکا به‌صورت رسمی امضا شد.
اما اکنون، پرسش اساسی این است که:
آیا آمریکا به مفاد این پیمان پایبند ماند؟
و امضای این پیمان، چه سودی برای افغانستان به همراه داشت؟
به‌ویژه در حالی که آمریکا بدون حضور دولت افغانستان با طالبان وارد مذاکره شد و توافق‌نامه‌ی دوحه را به امضا رساند.
این یادداشت، به بررسی مختصر محتوای این پیمان و سرنوشت آن می‌پردازد.

محتوای پیمان امنیتی ۲۰۱۴

توافق‌نامه امنیتی میان افغانستان و آمریکا با حضور محمد اشرف غنی احمدزی (رئیس‌جمهور وقت افغانستان)، داکتر عبدالله عبدالله (رئیس اجرایی)، شماری از رهبران جهادی و مقام‌های دولتی به امضا رسید. این پیمان میان محمد حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی رئیس‌جمهور، و جیمز کانینگهام، سفیر وقت آمریکا در کابل، به‌طور رسمی امضا شد. این توافق‌نامه پس از مذاکرات طولانی و برگزاری لویه‌جرگه، درست پس از پایان مأموریت رسمی نیروهای ناتو در افغانستان اجرایی گردید.
نکات اصلی این پیمان به شرح زیر است:
1. حضور نیروهای آمریکایی پس از ۲۰۱۴؛ پس از امضای این توافق‌نامه، نیروهای آمریکایی مجاز شدند تا پس از پایان مأموریت ناتو (تا پایان سال ۲۰۱۴) در افغانستان باقی بمانند. در متن پیمان آمده است که «این موافقت‌نامه تا پایان سال ۲۰۲۴/۱۴۰۴ اعتبار دارد».
2. اهداف حضور نیروها؛ آموزش، مشاوره و تجهیز نیروهای امنیتی افغانستان و اجرای عملیات ضدتروریستی، اهداف کلیدی حضور نیروهای آمریکایی عنوان شده بود. در مقابل، آمریکا متعهد به انجام این مأموریت‌ها، به‌ویژه مبارزه با تروریسم در داخل افغانستان بود.
3. حاکمیت قضایی؛ طبق این پیمان، نیروهای نظامی آمریکا در افغانستان تابع قوانین داخلی آمریکا باقی می‌ماندند و از پیگرد قانونی توسط دولت افغانستان معاف بودند.
4. استفاده از پایگاه‌ها؛ ایالات متحده حق استفاده از پایگاه‌های مشخص‌شده در خاک افغانستان را داشت، اما مالکیت این تأسیسات به دولت افغانستان تعلق داشت.
5. عدم استفاده از خاک افغانستان علیه دیگر کشورها؛ آمریکا متعهد شد که از خاک افغانستان علیه کشورهای دیگر استفاده نکند.
این پیمان، از نظر حقوقی بیشتر به‌عنوان یک توافق سیاسی–نظامی تفسیر می‌شد که الزام اجرایی آن، از منظر آمریکا، با محدودیت‌هایی همراه بود. در متن توافق‌نامه، بندی وجود داشت که آمریکا را از «تعهد به دفاع مستقیم» معاف می‌کرد. از این رو، از منظر فنی و حقوقی، نمی‌توان به‌صراحت از «نقض پیمان» سخن گفت؛ اما از منظر اخلاقی و سیاسی، بسیاری معتقدند ایالات متحده به روح و فلسفه این پیمان وفادار نماند و با امضای توافق‌نامه دوحه، عملاً این پیمان را به‌صورت یک‌جانبه خاتمه داد.
در حالی که در متن پیمان آمده است که فسخ توافق‌نامه با توافق کتبی دو طرف و با فاصله زمانی شش ماه تا یک سال صورت می‌گیرد، آمریکایی‌ها بدون توجه به این بند و با نقض مفاد دیگر، به‌طور یک‌جانبه پیمان امنیتی را پیش از موعد، پایان دادند و دولت افغانستان را با توافق‌نامه ننگین دوحه به مخالفانش تسلیم کردند.

دلایل خیانت و نقض پیمان امنیتی ۲۰۱۴

۱. خروج شتاب‌زده در ۲۰۲۱؛ ایالات متحده بدون دستیابی به یک توافق سیاسی جامع میان دولت افغانستان و طالبان، و در حالی که تهدیدات طالبان افزایش یافته بود، تصمیم به خروج کامل گرفت. علاوه بر آن، دولت افغانستان در جریان مذاکرات و امضای توافق‌نامه دوحه حضور نداشت، که این مسئله، نقض آشکار توافق‌نامه امنیتی به شمار می‌رفت.
2. ناکامی در آموزش و تجهیز نیروهای امنیتی؛ با آن‌که هدف اصلی پیمان، پشتیبانی از نیروهای امنیتی افغانستان بود، این نیروها در عمل بدون پشتیبانی هوایی، اطلاعاتی و لجستیکی آمریکا، نتوانستند در برابر طالبان مقاومت مؤثری داشته باشند. این عدم پایبندی آمریکا به مفاد پیمان، به روحیه نیروهای افغان آسیب سنگینی وارد کرد.
3. توافق جداگانه با طالبان (توافق‌نامه دوحه – ۲۰۲۰)؛ این توافق بدون مشارکت دولت افغانستان به امضا رسید و از نگاه بسیاری، به معنای کنار گذاشتن دولت مشروع جمهوری اسلامی افغانستان به ریاست محمد اشرف غنی بود.
4. عدم واکنش به سقوط دولت؛ علی‌رغم تعهدات امنیتی، آمریکا در زمان فروپاشی دولت افغانستان در اوت ۲۰۲۱ مداخله‌ای نکرد و صرفاً نیروهای خود و برخی شهروندان را تخلیه نمود. این اقدام، در تضاد کامل با تعهدات مندرج در پیمان امنیتی ۲۰۱۴ بود.

سخن آخر؛ آمریکایی که ما تجربه کردیم

ایالات متحده‌ای که با شعار مبارزه با تروریسم وارد افغانستان شد، پس از چند سال، بدون رسیدن به این هدف، وارد مذاکره و معامله با مخالفان دولت افغانستان که تروریست خوانده می‌شدند و حتا در لیست سیاهی اف‌بی‌آی بودند شد. گرچه حضور آمریکا در افغانستان برخی زمینه‌های چون؛ آموزش، آزادی بیان و رشد نسبی دموکراسی را فراهم کرد، اما در نهایت، خود به یکی از بزرگ‌ترین موانع رسیدن افغانستان به یک نظام دموکراتیک پایدار تبدیل شد.
پس از امضای پیمان امنیتی استراتژیک نیز، آمریکا به تعهدات خود پایبند نماند و افغانستان را در شرایط دشوار رها کرد. در حالی که این پیمان تا سال ۲۰۲۴ اعتبار داشت، آمریکا آن را به فراموشی سپرد و برخلاف اصول و نورم‌های بین‌المللی با آن برخورد نمود.
آنچه از پیمان امنیتی و حضور ۲۰ ساله‌ای آمریکا برای افغانستان باقی ماند، جامعه‌ای درمانده، بازگشت گروه‌های افراطی، فروپاشی نظام دموکراتیک و لگدمال شدن ارزش‌های انسانی مردم افغانستان بود.

نوشته های مرتبط :