پیامبر اسلام و عدالت اجتماعی؛ الگوی مبارزه با فقر و تبعیض

دسته: تحلیل
نویسنده: شهرام خراسانی
1404/06/01
10:34 ق.ظ
بازدید: 13

پایگاه خبری تحلیلی روایت : دیروز سالروز رحلت پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) بود. پیامبری که در تاریک ترین روزگار جهان عرب ظهور کرد و جهانی را در نوردید تا امروز بخش اعظم از انسان‌های روی زمین پیرو و امت وی باشند. جامعه عرب پیش از اسلام را اگر مرور کنیم، تصویری تاریک از فقر، نابرابری و تبعیض در ذهن نقش می‌بندد. ثروت در دست اقلیتی محدود متمرکز بود، برده‌داری یک رسم رایج به شمار می‌رفت و تفاخر قبیله‌ای معیار ارزش انسان‌ها محسوب می‌شد. در چنین شرایطی، پیامبر اسلام (ص) نه تنها پیام‌آور ایمان، بلکه اصلاح‌گر اجتماعی بود؛ کسی که توانست بنیانی تازه برای عدالت و برابری در جامعه بنا نهد. فرستاده‌ی که در یک دست پیام خدا را داشت و در دست دیگر برنامه‌ی برای اصلاحات در زمین. آیات و روایات متعددی وجود دارد که از بدو تولد پیامبر اسلام کاخ‌های بلند استبداد به یمن وجود او فرو ریخته و خیلی از رسم‌های غیر انسانی و بنیان بر نابود شده است. او ۱۴۰۰ سال قبل به عنوان پیامبر مبعوث شد و امروز ملیاردها انسان از دین و آيین که او از طرف خداوند آورده بود پیروی می‌کند.این یادداشت به بخش عمده‌ی توجه پیامبر اسلام به عدالت اجتماعی خواهد پرداخت.

دیروز سالروز رحلت پیامبر اسلام حضرت محمد مصطفی(ص) بود. پیامبری که در تاریک ترین روزگار جهان عرب ظهور کرد و جهانی را در نوردید تا امروز بخش اعظم از انسان‌های روی زمین پیرو و امت وی باشند. جامعه عرب پیش از اسلام را اگر مرور کنیم، تصویری تاریک از فقر، نابرابری و تبعیض در ذهن نقش می‌بندد. ثروت در دست اقلیتی محدود متمرکز بود، برده‌داری یک رسم رایج به شمار می‌رفت و تفاخر قبیله‌ای معیار ارزش انسان‌ها محسوب می‌شد. در چنین شرایطی، پیامبر اسلام (ص) نه تنها پیام‌آور ایمان، بلکه اصلاح‌گر اجتماعی بود؛ کسی که توانست بنیانی تازه برای عدالت و برابری در جامعه بنا نهد. فرستاده‌ی که در یک دست پیام خدا را داشت و در دست دیگر برنامه‌ی برای اصلاحات در زمین. آیات و روایات متعددی وجود دارد که از بدو تولد پیامبر اسلام کاخ‌های بلند استبداد به یمن وجود او فرو ریخته و خیلی از رسم‌های غیر انسانی و بنیان بر نابود شده است. او ۱۴۰۰ سال قبل به عنوان پیامبر مبعوث شد و امروز ملیاردها انسان از دین و آيین که او از طرف خداوند آورده بود پیروی می‌کند.

این یادداشت به بخش عمده‌ی توجه پیامبر اسلام به عدالت اجتماعی خواهد پرداخت.

اقتصاد برای همه، نه برای طبقه‌ای خاص

یکی از نخستین گام‌های پیامبر برای کاهش شکاف طبقاتی، نهادینه کردن انفاق، زکات و صدقه بود. این آموزه‌های قرآنی به دست او از یک توصیه فردی فراتر رفت و به سازوکاری اجتماعی تبدیل شد؛ سازوکاری که هدفش بازتوزیع ثروت و جلوگیری از انباشت آن در دست گروهی خاص بود. او بارها تأکید می‌کرد: «کسی که سیر بخوابد، در حالی که همسایه‌اش گرسنه است، مسلمان واقعی نیست.»

پیامبر اسلام ساختارهای تبعیض‌آمیز را یکی‌یکی در هم شکست. در جامعه‌ای که رنگ پوست، قبیله و ثروت معیار ارزش بود، او اصل تقوا و انسانیت را به‌عنوان تنها معیار برتری معرفی کرد. خطبه حجةالوداع، که در آن اعلام کرد «هیچ عربی بر عجم و هیچ سفیدپوستی بر سیاه برتری ندارد»، نقطه عطفی در تاریخ برابری اجتماعی بود.

پیامبر نه تنها در گفتار، بلکه در عمل نیز کنار محرومان ایستاد. او بردگان را آزاد می‌کرد و حتی در جایگاه‌های اجتماعی مهم قرار می‌داد. نمونه روشن آن بلال حبشی است؛ برده‌ای سیاه‌پوست که پس از آزادی به مؤذن رسمی مسلمانان تبدیل شد. این اقدام پیامی آشکار داشت: کرامت انسانی وابسته به نسب، نژاد یا ثروت نیست.

پیامبر برای مبارزه با فقر تنها به کمک‌های مالی بسنده نکرد. او کار و تلاش را عبادت دانست و مسلمانان را به استقلال اقتصادی فراخواند. در نگاه او، دست پینه‌بسته یک کارگر نزد خدا عزیزتر از دستی بود که بی‌زحمت به کمک دیگران دراز شود.

در مدینه، پیامبر نظام «اخوت» را پایه‌گذاری کرد و میان مهاجران و انصار پیوند برادری برقرار ساخت. این پیمان نه تنها یک اقدام نمادین، بلکه سازوکاری برای حمایت اجتماعی بود تا هیچ‌کس در جامعه نوپا بی‌پناه نماند.

عدالت در نگاه پیامبر مرزی نمی‌شناخت. او بارها نشان داد که قانون برای همه یکسان است؛ چه فقیر و چه ثروتمند. روایت معروف درباره زنی از قبیله‌ای شریف که مرتکب سرقت شد و پیامبر حکم قطع دست او را بدون تبعیض اجرا کرد، گواهی بر این اصل است.

فرجام سخن اینکه؛

پیامبر اسلام نشان داد که عدالت اجتماعی تنها با شعار محقق نمی‌شود؛ باید در اقتصاد، فرهنگ، روابط اجتماعی و نظام حکومتی به آن پایبند بود. او با عمل خود ثابت کرد که جامعه‌ای عادلانه، جامعه‌ای است که در آن هیچ‌کس به‌خاطر فقر، نژاد یا قبیله‌اش تحقیر نمی‌شود. سیره پیامبر، الگویی زنده برای امروز ماست؛ روزگاری که تبعیض و نابرابری هنوز از میان نرفته است و جوامع همچنان به عدالت نیازمندند.

نوشته های مرتبط :