آگاهان سیاسی و روابط بین الملل به این باور اند که پشتونستان خواهی اخیر از سوی جنبش تحفظ پشتون‌ها در خیبرپختون‌خوا پاکستان، تبعات ناگواری برای افغانستان و منطقه دارد.
برخی از این آگاهان، در برنامه‌یی‌که تحت عنوان «پشتونستان خواهی؛ موافقان و مخالفان آن در افغانستان» پنج‌شنبه شب، ۱۹ میزان، از سوی پایگاه خبری تحلیلی روایت در ایکس برگزار شده بود، دست پشتون‌های افغانستان را در پشتونستان خواهی پشتون‌های پاکستان دخیل دانسته و تاکید کردند که مداخلات مستمر افغانستان در طول چند دهه گذشته، سبب بحران دوامدار و درد سر برای این کشور شده‌است
یعقوب یسنا، نویسنده و پژوهشگر، پشتونستان خواهی را یک حرکت قومی خواند و افزود که هرگونه تلاش در جهت ایجاد جغرافیای جدید مبتنی بر قومیت محکوم به شکست است.
یعقوب یسنا، گفت ایجاد افغانستان با نام و ساختار قومی در زمان حاکمیت عبدالرحمن، باعث تنش‌های قومی در این خطه شد و اکنون با لوی افغانستان و پشتونستان خواهی، آتش اختلاف‌های قومی بیشتر از پیش شعله‌ور خواهد گردیده و از این بابت افغانستان و منطقه آسیب جدی خواهد دید.
وی همچنین تصریح: «امروز هر گونه پشتونستان خواهی تجاوز به جغرافیای سیاسی کشورهای دیگر است، اگر این مسئله از سوی پشتون‌های پاکستان مطرح شود، تجاوز به امور افعانستان است و بر عکس اگر از سوی پشتون‌های افغانستان مطرح شود تجاوز بر حریم پاکستان.»
یسنا خاطر نشان کرد که اگر پشتونستان خواهی از سوی پشتون‌های پاکستان مطرح می‌شود و از سوی پشتون‌های افغانستان حمایت، اقوام دیگر مانند تاجیک و ازبیک می‌توانند این ادعا را مطرح داشته باشند.
به قول یسنا، امروز در افغانستان موضوع نام کشور، پرچم، پول و برخی مسایل دیگر نیاز به اصلاح دارد که نخبگان قوم‌های دیگر روی اصلاحات آن توافق دارند، اما طرف پشتون آماده چنین گفتوگو و اصلاحات نیست.
در همین حال مجیب الرحمن اتل، از فعالان سیاسی، اعتراضات جنبش پشتون‌ها به رهبری منظور پشتین را در راستای احقاق حقوق پشتون‌های پاکستان قلمداد کرده و گفت پشتون‌های پاکستان تحت قوانین استعماری قرار دارند و باید از حقوق و امتیاز برابر برخورار را شوند.
اتل گفت، ماهیت وجودی جنبش پشتون‌ها مقابله با تجاوز و حریم خصوصی آنان بوده و خواستار رفع محرومیت‌ها هستند.
آقای اتل یکی شدن پشتون‌های دو سوی مرز را مبالغه آمیز خواند و گفت که این که پشتون دوسوی دیورند یکی شوند، این مبالغه آمیز است. او گفت روابط پشتون‌های دو طرف مستحکم است، اما نه این‌که یکی شوند.
مجیب الرحمن اتل افزود، جنبش پشتونستان جدای از طالبان پاکستانی بوده و هیچ رابطه ای بین آن‌ها و طالبان نیست. به گفته وی در جنبش تحفظ زنان و دختران در جایگاه بلند قرار دارند، در حالی‌که در ترکیب تی‌تی‌پی زنی جا ندارد.
از سوی دیگر، کلیم الله همسخن، از فعالان سیاسی کشور در مقدمه به تبیین مفهوم لوی افغانستان خواهی و پشتونستان گرایی اشاره کرده و گفت که پشتونستان خواهی یک طرح شکست خورده است که در همان اول «۱۹۴۷» مطرح شد، اما با رفراندم شکست خورد.
همسخن در ادامه تصریح کرد:«پشت پرده لوی افغانستان خواهی قدرت‌های منطقه به‌ویژه هند قرار داشته و لوی افغانستان میدان بازی قدرت ها بوده است.»
وی همچنین ساختار جغرافیایی موجود کشورهای منطقه را محصول تقابل قدرت های استعماری عنوان کرده و گفت پشتونستان خواهی در زمان جنگ سرد به عنوان یک ابراز در برابر پاکستان که متمایل به امریکا و غرب بود استفاده می شد.
این فعال سیاسی همچنین به مداخلات داودخان در امور پاکستان اشاره کرده و گفت که وی با اشاره شوروی سابق بیشتر به این امر دامن می‌زد.
همسخن گفت در۲۰ سال پسین هند مستقیم یا از طریق افغانستان بالای این پروژه و ایجاد تنش در پاکستان کار کرده است.
همسخن، علت بی ثباتی در کشور و مباحث فراملی و فروملی را در بی سوادی و جهالت و عدم آگاهی جامعه دانسته و گفت که مسئله قوم‌گرایی بخشی از مشکل است.
همسخن، بحث ملی گرایی پشتون‌های افغانستان جدی و مشکل ساز دانست و تاکید کرد پشتونستان خواهی نه به اصول منطقه برابر است و نه قانون بین الملل آن را به رسمیت نمی شناسند.
کلیم‌الله گفت :«بیشترین مداخله را افغانستان در امور داخلی پاکستان داشته است، زیرا در بیست سال گذشته شاهد بودیم که چندین بار از سران تحفظ پشتون‌ها میزبانی صورت گرفت.
کارشناسان در بحث اکس روایت خاموشی طالبان را در این مورد ناشی از وابسته‌گی آنان به پاکستان دانستند و خاطر نشان ساختند که اگر طالبان در این راستا موضع گیری کنند، حمایت پاکستان را از دست داده و منزوی خواهند شد.در پایان عبدالشهید ثاقب، مسوول پایگاه خبری تحلیلی روایت، تنها راه رسیدن به پایان تنش‌ها را به تفاهم، گفتگو و ابراز نظر دانست و از فراهم سازی زمینه گفتوگو از طریق خبرگزاری روایت وعده همکاری سپرد.
