پس از ابومسلم؛ روایتی از یکپارچگی و همفکری تاجیکان در قرون اولیه هجری

دسته: تحلیل
نویسنده: کیان نیا
1403/11/03
12:10 ب.ظ
بازدید: 30

پایگاه خبری تحلیلی روایت : ابومسلم خراسانی کسی بود که توانست اتحادی محکم میان همه مردمان خراسان(تاجیکان)بوجود آورد، اما او را با خدعه و نیرنگ از میان برداشتند، امروزه در کشور وضع چنین است تا زمانی یک ملت و یک تبار یکپارچه میمانند که شخص متحد‌کننده‌ی آنان زنده باشد، پس از وفات یا جان باختن وی دیگر اتحاد برقرار شده فرو می‌پاشد و ملت واحد به چندین شاخه و چندین و شعار و رهبر می‌رسد، اما شهادت ابومسلم اتحاد خراسانیان را از هم نمی‌پاشد بلکه آن را محکم‌تر میکند و آنان را یکدل می‌گرداند چنانکه عامل اتحاد دشمن بیرونی و تازیان همچنان پابرجای اند.

امروز در کتاب جوامع الحکایات محمد عوفی داستانی را خواندم که قبلاً یکبار در تاریخ خاندان طاهری سعید نفیسی نیز خوانده بودم که نشانگر دوستی و اتحاد ویژه‌ای بود که از پس شهادت ابومسلم خراسانی در میان مردمان خراسان بزرگ و همه ایرانیان شکل گرفته بود، این داستان نشانگر فهم همگانی از درد مشترک است، اینکه این درد جدا جدا درمان شدنی نیست، صف‌های محکمی ایجاد میکند تا مشترکا درمان گردد.
ابومسلم خراسانی کسی بود که توانست اتحادی محکم میان همه مردمان خراسان(تاجیکان)بوجود آورد، اما او را با خدعه و نیرنگ از میان برداشتند، امروزه در کشور وضع چنین است تا زمانی یک ملت و یک تبار یکپارچه میمانند که شخص متحد‌کننده‌ی آنان زنده باشد، پس از وفات یا جان باختن وی دیگر اتحاد برقرار شده فرو می‌پاشد و ملت واحد به چندین شاخه و چندین و شعار و رهبر می‌رسد، اما شهادت ابومسلم اتحاد خراسانیان را از هم نمی‌پاشد بلکه آن را محکم‌تر میکند و آنان را یکدل می‌گرداند چنانکه عامل اتحاد دشمن بیرونی و تازیان همچنان پابرجای اند.
متن داستان را اینجا میگذارم:
«احمد بن ابی‌خالد احول گوید که چون آفتاب اقبال آل برمک به سمت زوال رسید و نوبت دولت ایشان به آخر آمد و یحیی و فضل را محبوس کردند، من در آنوقت صاحب دیوان اردن بودم و به خدمت آمده بودم و به جهت خدمت یحیی شش هزار درم آورده، چون او را محبوس یافتم باخود گفتم بزرگان را در ایام بلیت خدمت باید کرد که دوستِ روز شادی بسیار است، تکلف کردم تا خود را در خدمت او انداختم و آن شش هزار درم پیش او بردم. گفت ای پسر کار ما از دست رفته است، این مال خود را چرا ضایع می‌کنی؟ الحاح کردم تا سه هزار درم قبول کرد و سه هزار درم به من باز داد و گفت دوات و قلم و بندی کاغذ بیاور. چون حاضر کردم رقعه‌ای نوشت و آن را یک نیمه بدرانید و در زیر مصلی خود نهاد و نیمی دیگر مرا داد و گفت: بدان که دولت ما روی به زوال نهاده و این خلیفه ( هارون الرشید) ما را زنده نگذارد و بعد از ما او را بیشتر بقایی نبود و کار بغداد پریشان شود و میان مأمون و امین فتنه ها بسیار قایم شود و عاقبت مأمون بر امین ظفر یابد و کار او بر جوانی که نام او فضل سهل است نظام گیرد، چون این معنی به تحقیق پیوندد، وقتی که فضل سهل در کار آید، این کاغذ پاره را خدمت او بر و سلام من برسان و بگوی که این نیکویی که امروز کردی او مکافات کند.
پس آن کاغذ بستدم و از خدمت او بیرون آمدم و خود را ملامت میکردم که این مال خطیر به نزدیک مردی بردن که از حیات خود مأیوس شده است با معامله عقلا نسبتی ندارد و مبلغی مصالح من بدان راست شدی پس این ندامت مفید نبود و بعد از دو روز ایشان را بکشتند و کارها در تراجع افتاد و من در خانه نشستم و عزلت اختیار کردم. تا اینهمه فتنه ها بگذشت و طاهر ذوالیمینین[فوشنجی] بغداد را بگرفت. شبی در خانه خود نشسته بودم، جماعتی سیاه‌پوشان درآمدند و در خانه‌ی من بکوفتند، به در خانه برفتم طایفه‌ای دیدم با سلاح و جامه های سیاه گفتند امیرطاهر تو را طلبیده است. پس جامه در پوشیدم و اسبی از آن اسبان که داشتند سوار شدم و مرا به خدمت طاهر بردند و چون به خدمت طاهر درآمدم گفت: احمد ابی خالد تو را می گویند؟ گفتم: بلی. مثال فضل سهل پیش من نهاد، که این را بباید خواند. نوشته بود به نزدیک طاهر که: به حکم و فرمان امیر المومنین، طاهر ذوالیمینین باید که در بغداد احمد ابی خالد احول را بطلبد و اسباب او را مهیا گرداند و هم در ساعت او را به حضرت فرستد. پس فرمود که در ساعت بباید رفت. اسب و استر و آن چه بود مهیا کردند، و من از خانه آنچه بدان حاجت بود بخواستم و قدری زر به جهت اخراجات بدیشان دادم و روی به راه نهادم.
چون به حضرت مأمون رسیدم و خدمت فضل دریافتم، در تبجیل و احترام من مبالغه نمود و از رنج راه و قطع مسافت بپرسید، و فرمود که به وثاق باید رفت و سه شبانه روز بباید آسود و بعد از سه روز به حضرت باید آمد، تا اسباب تو مهیا کرده آید.
احمد گفت: از خدمت بیرون آمدم و ندانستم که کجا باید رفت. خادمی بیامد و دست من بگرفت و مرا بسرایی برد که جهت من مهیا کرده بودند و غلامان و کارخانه ها مرتب فرموده و سه شبانه روز در تنعم و رفاهیت به سر بردم و روز چهارم بامداد به خدمت فضل سهل رفتم و او را پیاده خدمت کردم. فرمود که: سوار شو و به در سرای خلیفه حاضر آی. پس سوار شدم و در کوکبه او برفتم، چندانکه از میان بگذشت و پیش پرده رسید، از اسب فرود آمد. خادمان محفه بیاوردند چ در آنجا نشست و قائدان عرب او را بر دوش گرفتند و درون بردند.

همچنین بخوانید: سنبله؛ ماه همبستگی ملی تاجیکان فراخوان همکاری و مشارکت ارسال شده از «دیدبان تاجیک»

ساعتی ببود، در خدمت عرضه داشت که حکم و فرمان احمد بن ابی خالد را استدعا کردیم و بر در سراپرده است.
خلیفه فرمود: که این احمد هست که پیوسته هوا داری ما کرده است و آثار اخلاص او به ما رسیده؟
گفت: هست.
فرمود که او را در آورید. مرا در آوردند. شرف دست بوس یافتم و مرا از احوال بغداد پرسید. آنچه مصلحت وقت بود و اقتضا می‌کرد تقریر کردم. پس مرا تشریف فرمود.
فضل سهل گفت: یا امیرالمومنین او را شغلی باید فرمود، تا صفای رای خلیفه در حق او همگان را معلوم شود. اگر فرمان شود دیوان توقیعات به وی حواله شود.
پس در حال تشریف و انعام و وظایف شغل را به تمامت پروانه فرمود و مرا با منصب بزرگ از خدمت خلیفه باز گردانید و چون از این احوال بیست روز بگذشت، مرا طلب فرمود، دانستم که به جهت آن رقعه‌ی یحیی بن خالد[برمکی] مرا می طلبد. به خدمت او رفتم و آن رقعه با خود داشتم. گفت: تو را در خدمت شیخ ما یحیی بن خالد مباسطتی بوده است؟
گفتم من و پدر من از جمله خدمتگاران او بوده ایم و حکایت حال او در حبس و نوشتن رقعه با وی تقریر کردم.
گفت: آن نصف رقعه کجاست؟
برون آوردم و در خدمت او نهادم. مصلی برداشت و نصف دیگر رقعه برون آورد و گفت: دانی چه نوشته است در اینجا؟
گفتم: بفرما.
گفت: نوشته است که بدان ای فرزند، که بعد از ما نوبت دولت به تو خواهد رسید و ایام گذرنده روزی چند با تو موافقت خواهد کرد، چشم ما بدان فرزند روشن باد و روان ما از آن خشنود. احمد‌ابی‌خالد در حق ما لطفی کرده است، در وقتی که دست مکافات ما از آن قاصر بود، چون این کار بدان فرزند رسید او را بطلبد و به عنایت خود مخصوص گرداند، تا به سعی جمیل او بعضی از حقوق احمد به او رسد و چون آن مکتوب بخواند بگریست و گفت: رحمت خدای بر جان عزیز وی باد، اکنون هر مرادی که داری بخواه.
من گفتم: تو از دقایق کرم هیچ اهمال نکردی، آنچه در ضمیر من نگذشته بود، از تربیت و انعام، تقدیم نموده آمد. پس خدمت کردم و بازگشتم و به وسیله‌ی آن یک نیکی که در حق کریمی به جای آوردم اقبال مراکب مرا استقبال کرده»
این داستان در نخست نشانگر بزرگی، بزرگ منشی و دانایی و شخصیت برجسته یحیی برمکی است که توانسته بود دربار خلافت عباسی را چنان در دست بگیرد که از احوالی قریب به وقوع کاملا پیش‌بینی درستی ارایه کند. یحیی بن خالد برمکی را میتوان دانا ترین وزیر خلافت عباسی شمرد، او بود که هارون الرشید را به تخت خلافت رسانید و گرنه قرار نبود هارون بر آن تخت تکیه بزند و بعدها همان هارون یحیی را به فجیع ترین شکل به شهادت رسانید، و از او این عمل دور نبود، زیرا سلف او جعفر منصور نیز همین خدعه را در حق ابومسلم خراسانی انجام داد. و در کنار آن نشانگر قدرشناسی تاجیکان از یکدیگر است و در ضمن آن یادکردن به بهترین وجه از بزرگی که قبل آنان بوده است، زیرا یحیی بن خالد برمکی قبل از فضل سهل وزیر خلافت عباسی بود.
در کنار این درس بزرگش یکرنگی و یکپارچگی بی مثال میان تاجیکان است که وقتی برمکیان از میان رفتند دوباره بخشی دیگر از آنان آمدند و چه بسا که با راهگشایی آنان خلافت را در دست گرفتند و نشانگر پیوستگی و اتحاد ویژه میان طاهر فوشنجی، یحیی برمکی بلخی، فضل بن سهل سرخسی و احمد ابی خالد است.
این یکپارچگی از ستم های بنی امیه بر خراسانیان نشأت گرفت و اختلافات فراوان موجود در ممالک ایرانی بویژه در سرزمین خراسان را حل کرد. چنانکه دیگر با طاهر سلطه اعراب بر خراسان رسما پایان پذیرفت و خراسانیان بودند که بر سر نوشت خویش مسلط شدند و در آن مهمترین عامل، اتحاد آنان در مواجهه با دشمن بیرونی بود، پیوند تباری و سرزمینی آنان را به مردمی قوی در دربرابر دشمنان بدل کرد که دوباره استقلال یافتند و توانستند حکومت ها و فرمانروایی های خود را تشکیل دهند.