ویژگی‌های گفتگوی مفید

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالنصیر ایازی
1404/03/03
1:18 ب.ظ
بازدید: 14

پایگاه خبری تحلیلی روایت : هرجا که پای سخنِ استدلال‌محور در میان نباشد، جهل، بی‌دانشی، هتک حرمت، دشنام و فحاشی جای آن را می‌گیرد. ویژگیِ اصلیِ سخن و گفتگو این است که انسان‌ها می‌توانند فارغ از تعلقاتِ شخصی، یکدیگر را تحمل کرده و بپذیرند. نسلِ ما بیش از هر زمان دیگری به گفتگو نیازمند است. اگر نتوانیم مشکلات و اختلافاتِ پیشِ رو را با گفتگوحل کنیم، هرگز قادر به مدیریتِ بحران‌های بزرگتر نخواهیم بود. باید تأکید کرد که در فرهنگِ گفتگو، پرهیز از استدلال‌های ضعیف، عقده‌گشایی، هتک حرمتِ دیگران، خودمحوری، برترطلبی، مظلوم‌نمایی و خود را عقلِ کل دانستن، ضروری است. اکنون با استعانت از کتابِ «روش مناظره؛ آداب و مهارت‌های آن» اثرِ مسعود اصغری، به بررسیِ اجمالیِ برخی ویژگی‌های گفتگوی مفید می‌پردازم.

هرجا که پای سخنِ استدلال‌محور در میان نباشد، جهل، بی‌دانشی، هتک حرمت، دشنام و فحاشی جای آن را می‌گیرد. ویژگیِ اصلیِ سخن و گفتگو این است که انسان‌ها می‌توانند فارغ از تعلقاتِ شخصی، یکدیگر را تحمل کرده و بپذیرند.
نسلِ ما بیش از هر زمان دیگری به گفتگو نیازمند است. اگر نتوانیم مشکلات و اختلافاتِ پیشِ رو را با گفتگوحل کنیم، هرگز قادر به مدیریتِ بحران‌های بزرگتر نخواهیم بود. باید تأکید کرد که در فرهنگِ گفتگو، پرهیز از استدلال‌های ضعیف، عقده‌گشایی، هتک حرمتِ دیگران، خودمحوری، برترطلبی، مظلوم‌نمایی و خود را عقلِ کل دانستن، ضروری است.
اکنون با استعانت از کتابِ «روش مناظره؛ آداب و مهارت‌های آن» اثرِ مسعود اصغری، به بررسیِ اجمالیِ برخی ویژگی‌های گفتگوی مفید می‌پردازم.

۱. حقیقت‌جویی

هدف از گفتگو باید حقیقت‌جویی باشد و در پسِ منازره یا گفتگو، هیچ انگیزه‌ی دیگری نهان نباشد. متأسفانه بسا گفتگوها سازمان‌یافته و از پیش تعیین‌شده بر موارد خاصی متمرکز می‌شوند و از سرچشمه‌های بیگانه آب می‌خورند؛ این رویکرد به فروپاشی اجتماعی، صف‌بندی‌های قومی، تشنج و دامن‌زدن به اختلافات می‌انجامد. گفتگوکننده باید تنها بازتابِ حقیقت را هدف گیرد، نه منافع شخصی را.

۲. اولویت‌دهی

گفتگوکننده باید دریابد شرایط و اوضاع چگونه است. اولویت جامعه و کشور ما چیست؟ ما به چه چیزی نیاز داریم؟ آیا بازتابِ بحث‌های ما به سمت تفرقه و تنش سوق می‌یابد؟ چنین رویکردی چه سودی برای ما دارد؟ مثلاً امروز، اولویت ما خطرات و آفات وسایل الکترونیکی است یا نیاز کشور به فراهم سازی دانش برای تمام اقشار جامعه؟ هر موضوعی که سودش به مردم بیشتر رسد، باید بدان پرداخت.

۳. رعایت آداب

سخن گفتن، مقدس است. انسان با زبانی که سخن می‌گوید، ارزشی عظیم را حمل می‌کند؛ همان زبانی که نام خدا و اوصاف نیکوی او را برمی‌شمارد. اما اگر سخن به ابزاری برای فحاشی و ناسزاگویی تبدیل شود، جای گفتگوی مفید و سودمند به جهل و نادانی سپرده می‌شود. سخن باید مستند، مستدل و مبتنی بر منابعی باشد که همگان آن را بپذیرند. پرهیز از فحش، ناسزاگویی، حاشیه‌روی، پرداختن به مسائل شخصی و به‌کارگیری الفاظ رکیکِ دور از عرف و عادت، ضروری است. «ن وَالْقَلَمِ وَمَا يَسْطُرُونَ» (سوگند به قلم و آنچه مى‌نويسند).
نباید از قلم این وسیله‌ی مقدس برای نوشتن برای انتشار الفاظ رکیک یا هتک حرمت دیگران، حتی در قالب طنز یا نقد، استفاده کرد. برخی با پنهان شدن پشت عناوینی مانند «هنر»، به دشنام و توهین به شخصیت، تبار یا کرامت انسانی می‌پردازند. باید از این روش‌ها دوری جست تا راه برای گفتگوی مفید و نتیجه‌بخش هموار شود.

۴. استناد به منابع قابل قبول

بسیاری از گفتگوها در غیاب فرد یا گروهِ طرفِ اختلاف برگزار می‌شود یا فردی که ادعای گفتگو دارد، در بحث حاضر نیست و هرچه می‌خواهند در غیاب او به وی نسبت می‌دهند. سپس فیصله‌ای شتابزده صادر می‌کنند. این رویکرد برای نسلی که خواهان تغییر است، اسفناک و تأسف‌بار است.
اسف‌بارتر آنکه برخی گفتگوها را بر پایه‌ی منابع نادرست یا استدلال‌های سُست بنا می‌کنند و یک‌جانبه بر حرف خود پافشاری می‌کنند. ازاین‌رو، یکی از شیوه‌های گفتگوی مفید، استناد به منابعی است که مورد قبول همه‌ی طرفین باشد. تنها با این روش می‌توان بحث را به سوی روشنی و راه درست هدایت کرد. مثلاً اختلافات میان مذاهب اسلامی در برخی مسائل، تنها با استناد به دو منبع موثق قرآن و سنت قابل بررسی و نتیجه‌گیری است.

نتیجه‌گیری

آنچه در بالا ذکر شد، گوشه‌ای از ویژگی‌های گفتگوی مفید بود. گفتگوهای مؤثر، ویژگی‌های بسیار دیگری نیز دارند. شما را به مطالعه‌ی کتابِ «روش مناظره؛ آداب و مهارت‌های آن» اثر مسعود اصغری و کتاب «هنر گفتگو باهرکس درهرجا» اثر روزالی مایگو دعوت می‌کنم.
اکنون نسلِ که امروز دست بر سینه می‌زند و گذشتگان را به ناتوانی در پذیرش یکدیگر، ایجاد جنگ داخلی، ناکامی در مورد آبادی و ترقی، و ده‌ها مورد دیگر محکوم می‌کند، باید پرسید: آیا خود این نسل می‌تواند با رعایت این اصول، تغییری ایجاد کند؟ اگر نتوانیم در مسائل کوچک به تفاهم برسیم، چگونه می‌خواهیم در حکومت‌داری یا بسیج مردم برای خروج از گودال مشکلات موفق شویم؟
حافظ، وظیفهٔ تو دعا گفتن است و بس
در بَندِ آن مباش که نشنید یا شنید

نوشته های مرتبط :