وهاب مجیر و بازتاب درد وطن در تبعید شاعرانه

دسته: تحلیل
نویسنده: گل‌نور بهمن
1404/02/24
2:05 ب.ظ
بازدید: 17

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در ادبیات معاصر افغانستان، شعر بازتاب‌دهنده‌ی دردهای دیرینه‌ی تاریخی، تجربه‌های تلخ جمعی و زخم‌های درونی یک ملت درگیر مهاجرت و بحران‌های هویتی است. غربت برای بسیاری از شاعران، تنها دوری از خاک نیست، شکاف میان انسان و خویشتن خویش است. وهاب مجیر، از شاعران سرشناس و اثرگذار افغانستان، یکی از صداهایی‌ است که این فاصله را با زبان شعر پر کرده است. او با تکیه بر عشق به زادگاه اسطوره‌ای‌ خویش بلخ بامی، در اشعارش، مهاجرت را به‌ عنوان یک بحران معنوی به تصویر کشیده است. در این غزل، نوستالژی مانند خون در رگ‌های کلمات جریان دارد و فضای شعر را از ابتدا تا پایان، در اندوه و اشتیاق رنگ‌آمیزی می‌کند.

در ادبیات معاصر افغانستان، شعر بازتاب‌دهنده‌ی دردهای دیرینه‌ی تاریخی، تجربه‌های تلخ جمعی و زخم‌های درونی یک ملت درگیر مهاجرت و بحران‌های هویتی است.
غربت برای بسیاری از شاعران، تنها دوری از خاک نیست، شکاف میان انسان و خویشتن خویش است. وهاب مجیر، از شاعران سرشناس و اثرگذار افغانستان، یکی از صداهایی‌ است که این فاصله را با زبان شعر پر کرده است. او با تکیه بر عشق به زادگاه اسطوره‌ای‌ خویش بلخ بامی، در اشعارش، مهاجرت را به‌ عنوان یک بحران معنوی به تصویر کشیده است. در این غزل، نوستالژی مانند خون در رگ‌های کلمات جریان دارد و فضای شعر را از ابتدا تا پایان، در اندوه و اشتیاق رنگ‌آمیزی می‌کند.

بیت اول
«چه کرده است چه گویم مسافری با من
از آن رقم که نکرده‌ست شاعری با من»

شاعر در آغاز، بی‌درنگ وارد متن اندوه می‌شود. «مسافری» در این‌جا استعاره‌ای‌ است از تجربه‌ی مهاجرت ناخواسته‌ای که بخش عظیمی از جمعیت افغانستان سرگردان کرده است. شاعر آن را از چنان آسیب و ضربه‌ای تلقی می‌کند که حتی «شاعری» که خود کاری عمیق، درونی و گاه زجرآور است، به پای آن نمی‌رسد. این قیاس، جایگاه غربت را در روان شاعر نشان می‌دهد: تبعید، تمامی ابزارهای شناخت و بیان شاعر را فرو می‌ریزد و او را با نوعی خاموشی پر از درد مواجه می‌سازد. شاعر، با تجربه‌ی مهاجرت، از جغرافیا و جوهر خویش جدا افتاده است. این بیت، ضربه‌ی آغازین غزل است؛ تلنگری به خواننده که بداند آن‌چه در پی می‌آید، فریاد یک روح تبعیدی ا‌ست.

بیت دوم
«پر از هوای تو ام گرچه در دو سوی قطار
روانه‌اند به هر سو مناظری با من»

در این بیت، قطار نمادی از جریان زندگی و حرکت ناگزیر زمان است. همه به سویی می‌روند، اما شاعر دل در گرو «هوای» وطن دارد. واژه‌ی «هوا» در این‌جا بار عاطفی بسیار دارد: به معنای عشق و به معنای تنفس و زندگی نیز هست. او می‌بیند که جهان حرکت می‌کند، مناظر تغییر می‌کنند، اما در درون او هیچ ‌چیز دگرگون نشده است. او هنوز درگیر یک تصویر، یک هوا، یک وطن زنده یعنی بلخ است. این بیت، فاصله‌ی میان بیرون و درون شاعر را نمایان می‌سازد؛ فاصله‌ای که هر چه جهان بیرون تغییر کند، درونِ شاعر هم‌چنان در گذشته‌ی وطن گیر مانده است.

بیت سوم
«پیاده می‌شوم و یک‌وطن سخن دارم
قدم نمی‌زند آن‌گاه عابری با من»

این بیت از نافذترین جرقه‌های شعر است. شاعر به جایی می‌رسد، شاید ایست‌گاهی از مهاجرت یا تبعید. اما با وجود «یک‌وطن سخن داشتن»، هیچ عابری با او هم‌راه نمی‌شود. این تصویر، تجسمِ بیگانگی کامل است. شاعر نه‌ فقط از خاک وطن جدا شده، بل‌که در جهان تازه‌ای که در آن فرود آمده، تنهاتر از همیشه است. «سخن وطن» با اوست، اما جهان پیرامونش ذهن‌و زبانی برای درک آن ندارد. این بیت، بازتاب بی‌هم‌زبانی، بیگانگی فرهنگی و فقدان ارتباط عمیق در مهاجرت است.

بیت چهارم
«جداییِ من و تو انتهای حیرانی‌ست
که مثلِ سایه‌ی من حی و حاضری با من»

در این‌ بیت شاعر به یک تناقض درونی اشاره می‌کند؛ جدایی و حضور هم‌زمان. او می‌گوید که وطن از او جداست، اما در عین حال، مانند سایه‌ای همواره هم‌راه اوست. این بیت، از یک «دوگانگی وجودی» پرده برمی‌دارد. مهاجر، هم‌زمان در دو مکان زندگی می‌کند؛ در مکان فیزیکی حاضر و در مکان عاطفیِ غایب. «حیرانی» در این بیت، دقیقاً همین سرگردانی میان دو جهان است؛ بودن و نبودن. وطن، اگرچه دیگر به او دست‌رسی ندارد، اما در روح و روانش حضوری دایمی دارد.

بیت پنجم (پایانی)
«خیال می‌کنم ای بلخ هر کجا هستم
تو نیز آمده‌ای و مهاجری با من»

غزل با بیتی به پایان می‌رسد که در آن خیال، به پناه‌گاه شاعر تبدیل می‌شود. او وطن را چنان درونی کرده است که حس می‌کند بلخ نیز، مانند یک هم‌سفر، با او مسافرت و مهاجرت آمده است. این خیال، گرچه واقعی نیست، اما برای بقا در غربت ضروری است. وطن از جغرافیا به حافظه، از خاک به خیال و از مکان به معنا تبدیل می‌شود. این بیت، پایانِ تلخ اما آرامی برای یک سفر دردناک است. شاعر با تمام رنج‌ها، وطن را با خود حمل می‌کند؛ نه در پشتاره، بل‌ در ژرفای قلبش.
غزل وهاب مجیر، با زبانی ساده اما بارور از احساس و اندیشه، روایتی دقیق و انسانی از مهاجرت و غربت ارائه می‌دهد. این شعر با روی‌کرد نوستالژیک از شاعری سخن می‌گوید که خانه را پشت سر گذاشته‌ است اما هنوز با آن زندگی می‌کند. شاعر با هر بیت، زخم جدیدی را به تصویر می‌کشد: زخم تنهایی، زخم بیگانگی، زخم فراموش‌شدن و زخم حسرت بازگشت.
نوستالژی، مانند خون در رگ‌های این شعر جریان دارد و آن را زنده نگاه می‌دارد. این نوستالژی، حسرت گذشته نیست، مقاومت در برابر فراموشی ا‌ست؛ تلاشی برای حفظ هویت در جهانی که مهاجر را وادار به ترک همه ‌چیز می‌کند، جز خاطراتش و یک شاعر از هر بندی می‌تواند آزاد شود غیر از بند خاطراتش.

نوشته های مرتبط :