وقتی قصاص، عدالت نیست؛ نگاهی به رنجِ قاتل و مقتول در افغانستان تحت سلطه طالبان

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1404/01/23
12:59 ب.ظ
بازدید: 16

پایگاه خبری تحلیلی روایت : خبر اعدام علنی چهار متهم به قتل در ولایت‌های بادغیس، نیمروز و فراه توسط طالبان که روز گذشته صورت گرفت، بار دیگر موضوع مجازات قصاص و نمایش عمومی خشونت را به بحثی داغ در فضای مجازی تبدیل کرد. این رویداد نه‌تنها از منظر انسانی و شرعی، بلکه از جنبه‌های اجتماعی، روان‌شناختی و اخلاقی نیز نیازمند تأمل است. در حالی‌که عده‌ی از بحث قصاص دفاع کرده و بدون توجه به شرایط تصمیم و اجرای آن، آن را حکم دینی عنوان کرده اند؛ در آن‌سو اما شماری اجرای این حکم از سوی طالبان و آن به شکل علنی را به شدت مورد انتقاد قرار داده اند. البته بررسی این موضوع نشان می‌دهد که اجرای چنین احکامی در شرایطی که نظام قضایی فاقد استانداردهای عدالت است، چه پیامدهای عمیقی بر جامعه می‌گذارد.

خبر اعدام علنی چهار متهم به قتل در ولایت‌های بادغیس، نیمروز و فراه توسط طالبان که روز گذشته صورت گرفت، بار دیگر موضوع مجازات قصاص و نمایش عمومی خشونت را به بحثی داغ در فضای مجازی تبدیل کرد. این رویداد نه‌تنها از منظر انسانی و شرعی، بلکه از جنبه‌های اجتماعی، روان‌شناختی و اخلاقی نیز نیازمند تأمل است. در حالی‌که عده‌ی از بحث قصاص دفاع کرده و بدون توجه به شرایط تصمیم و اجرای آن، آن را حکم دینی عنوان کرده اند؛ در آن‌سو اما شماری اجرای این حکم از سوی طالبان و آن به شکل علنی را به شدت مورد انتقاد قرار داده اند. البته بررسی این موضوع نشان می‌دهد که اجرای چنین احکامی در شرایطی که نظام قضایی فاقد استانداردهای عدالت است، چه پیامدهای عمیقی بر جامعه می‌گذارد.

قصاص در اسلام و چالش‌های اجرای آن تحت حاکمیت طالبان

اسلام برای قصاص شرایط دقیقی تعیین کرده است: محاکمه عادلانه، اثبات جرم بدون شک‌و‌شبهه، و امکان عفو از سوی اولیای دم. اما آنچه در اقدامات طالبان دیده می‌شود، فقدان یک دادگاه مستقل و روند دادرسی شفاف است. محاکمه‌های سه‌گانه‌ای که طالبان از آن سخن می‌گوید، معمولاً بدون حضور وکیل مدافع و تحت فشارهای ایدئولوژیک انجام می‌شود. این مسئله این تردید را ایجاد می‌کند که آیا این احکام واقعاً در پی تحقق عدالت است یا ابزاری برای نمایش قدرت و ایجاد رعب در جامعه برای تداوم قدرت؟

عادی‌شدن خشونت و واکنش جامعه

اعدام ۴ تن در یک روز و در سه ولایت آن‌هم با دعوت از مردم برای دیدن قتل انسان‌های نهایت قساوت را در عصر حاضر نشان می دهد. وقتی خشونت در ملاءعام اجرا می‌شود، به مرور در جامعه عادی‌سازی می‌شود. حضور مردم برای تماشای اعدام‌ها نشان‌دهنده‌ی نوعی حساسیت‌زدایی نسبت به مرگ و رنج انسانی است. جوامعی که در آن خشونت به نمایش گذاشته می‌شود، به جای حرکت به سمت صلح و عدالت، به سمت انتقام‌جویی و کاهش ارزش جان انسان پیش می‌روند. حتی اگر قصاص از نظر دینی توجیه شود و همچنین استناد به این شود که در گذشته برای عبرت گیری اعدام ها در ملا عام صورت می‌گرفت، امروز اما شرایط جوامع تغییر کرده است. روان‌شناسان با توجه به کنش‌های اجتماعی هشدار می‌دهند که چنین مناسک خشنی می‌تواند به افزایش پرخاشگری در سطح اجتماعی بینجامد، زیرا خشونت را به عنوان راه‌حلی قابل‌قبول برای حل منازعات معرفی می‌کند.

طالبان و مسئولیت تشدید چرخه خشونت

جالب ماجرا اعدام این ۴ نفر توسط طالبان است. هرچند گفته شده که این افراد به دلایل قتل قصاص شره اند. ولی همه می دانیم که طالبان با توجه به کم شدن جنگ و کشتار، خمار قتل و کشتن هستند. این گروه از این نوع ماجراها برای ارضای طبیعت خشونت گرایی شان استفاده می کنند. طالبان امروز نه تنها به عنوان مجری قانون، بلکه به عنوان نهادی عمل می‌کند که خشونت را ترویج می‌دهد. در حالی که یک حکومت مسئول باید در پی کاهش تنش‌ها و ایجاد سازوکارهای عادلانه برای حل اختلافات باشد، طالبان با اجرای اعدام‌های علنی و سریع، عملاً به گسترش ترس و وحشت دامن می‌زند. این گروه به جای پرداختن به ریشه‌های جرم— مانند فقر، نابرابری، و کمبود آموزش— ترجیح می‌دهد با نمایش قدرت، کنترل خود را تحکیم کند.

چرا نه به اعدام؟ جمله جالب شریعتی و سپهری؛ دردی فراتر از قصاص

جمله‌ی مشترک از شریعتی و سپهری است که گفته اند: “دل من بیشتر از آن‌که به مقتول بسوزد، به قاتل می‌سوزد”. این جمله ما را به تفکری عمیق‌تر دعوت می‌کند. شریعتی با نگاه جامعه‌شناختی خود به این نکته اشاره دارد که بسیاری از قاتلان نیز خود قربانی شرایط ناعادلانه هستند؛ شرایطی که ممکن است او را به جنایت سوق داده باشد. سپهری نیز با نگاهی عارفانه، بر ترحم نسبت به انسانِ گمراه تأکید می‌کند. این دیدگاه‌ها به ما یادآوری می‌کنند که عدالت واقعی تنها با مجازات محقق نمی‌شود، بلکه با فهم ریشه‌های خشونت و تلاش برای بهبود جامعه ممکن است.

نتیجه‌گیری؛ سعادت جوامع در عدالت یا انتقام؟

اعدام‌های علنی طالبان بیش از آن‌که نشان‌دهنده‌ی عدالت باشد، نمایشی از قدرت و خشونت است. در جامعه‌ای که قانون به صورت یکجانبه و بدون تضمین‌های دادرسی منصفانه اجرا می‌شود، مجازاتِ مرگ نه بازدارنده است و نه عادلانه، بلکه تنها چرخه‌ی خشونت را تداوم می‌بخشد. اگر به دنبال جامعه‌ای امن و عادلانه هستیم، باید به جای توسل به وحشت، به دنبال حل ریشه‌ای مشکلاتی باشیم که انسان‌ها را به جنایت سوق می‌دهد.
همان‌طور که شریعتی و سپهری یادآوری می‌کنند، گاهی اوقات دردناک‌ترین زخم‌ها، آن‌هایی هستند که روح قاتل را پیش از جسم مقتول می‌کشند.

نوشته های مرتبط :