قدس شریف، قلب تپنده ی جهان اسلام، نه تنها به عنوان قبله نخست مسلمانان، بلکه به‌عنوان یک نماد فراملی و جهانی در تاریخ و سیاست اسلام اهمیت خاصی دارد. این سرزمین، در دوران‌های مختلف تاریخ اسلام، مرکز توجه مسلمانان بوده و در سده‌های اخیر به‌ویژه پس از شکل‌گیری رژیم صهیونیستی، به نقطه‌ای محوری در منازعات منطقه‌ای و جهانی تبدیل شده است. در دنیای امروز، قدس نه تنها اهمیت مذهبی بلکه جنبه‌های سیاسی و فرهنگی فراوانی دارد که در همبستگی و اتحاد مسلمانان نقش به‌سزایی ایفا می‌کند.
جهان اسلام قدس را به عنوان نخستین قبله خویش و مکان که خاتم انبیاء از آنجا به معراج رفت یکی از سه مکان می دانند که حفظ کرامت آن از واجبات مسلمانان است و اکثرا دولت های اسلامی برای آزادی آن مواضع یکسان دارند. نامگذاری روز جهانی قدس نیز اقدام ستوده است که این اقدام نه تنها در داخل کشورها بلکه در سطح جهانی نیز بازتاب گسترده‌ای داشته است که بصورت واقعی آن نقش پر رنگ در اتحاد امت اسلامی و دفاع از حق مالکیت مسلمانان بویژه ملت در بند فلسطین که چندین دهه است در زیر چکمه های استعمار و حافظ منافع خصمانه ی آنها در خاورمیانه رژیم اشغالگر صهیونیزم رنج و عذاب شدید را متقبل می شوند، این نامگذاری و اتبکار شایسته تا حدی زیادی توانست نگاه جمعیی مسلمانان را بسوی قدس مبذول دارد و امت اسلامی از واجبات خویش بدانند درین هفته با یک صدا تلاش نماید تا کوله باری را از شانه های ستم‌دیده مردم فلسطین بردارد و یا انزجار شان را از اشغال قدس شریف و همبستگی دایمی خویش را با مردم عزیز فلسطین اعلام بدارند.
در این مقاله به تحلیل ابعاد مختلف قدس شریف از منظر تاریخی، مذهبی، سیاسی و همچنین به تأثیر این نامگذاری در سطح بین‌المللی پرداخته خواهد شد.
قدس شریف در تاریخ اسلام
۱. قبله نخست مسلمانان:
قدس شریف از ابتدا یکی از مهم‌ترین مکان‌ها برای مسلمانان بوده است. در دوران آغازین اسلام، مسلمانان به سمت مسجدالاقصی در قدس نماز می‌خواندند. تغییر قبله از قدس شریف به مکه، نه تنها یک تغییر مکانی، بلکه تحولی نمادین در تاریخ اسلام بود. این تغییر، با هدف نشان دادن استقلال مسلمانان از گذشته‌های یهودی و مسیحی، در قرآن کریم نیز به‌طور ویژه اشاره شده است این تغییر در حالی صورت گرفت که مسلمانان همچنان رابطه معنوی خود را با قدس شریف را حفظ کرده و به آن نگاه ویژه‌ای داشتند. این امر نشان‌دهنده جایگاه معنوی و تاریخی بی‌نظیر قدس در نزد مسلمانان است.
۲. شب معراج پیامبر (ص):
قدس شریف علاوه بر اینکه به‌عنوان قبله نخست مسلمانان شناخته می‌شود، در حادثه معراج پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) نیز نقش مهمی ایفا کرده است. در قرآن کریم، در سوره اسراء، به حادثه معراج اشاره شده که پیامبر اسلام از مسجدالاقصی به آسمان‌ها صعود کردند. این واقعه نه تنها بر اهمیت معنوی قدس شریف در تاریخ اسلام افزوده بلکه آن را به یک مکان مهم و پررمز و راز در جهان اسلام تبدیل کرده است. در واقع، قدس به‌عنوان نقطه اتصال بین زمین و آسمان در نظر مسلمانان قرار دارد.
۳. تاریخ قدس در دوران خلافت‌های اسلامی:
قدس در دوران خلافت‌های امویان، عباسیان و عثمانیان، از اهمیت بسیاری برخوردار بود. در دوران خلافت امویان، به‌ویژه در زمان حکومت عبدالملک بن مروان، ساخت مسجدالاقصی آغاز شد و این مکان به‌عنوان یک نماد دینی و سیاسی در جهان اسلام شناخته می‌شد. در دوران خلافت عثمانی، قدس به‌عنوان یکی از مراکز مهم اسلامی، تحت نظارت مستقیم دولت عثمانی قرار داشت و در دوره‌های مختلف، مسلمانان از سراسر جهان به این مکان مقدس سفر می‌کردند. حضور مسلمانان در قدس و اهتمام خلافت عثمانی به حفاظت از آن، باعث حفظ این مکان به‌عنوان میراثی مشترک برای همه مسلمانان جهان شد.
تحولات معاصر و اهمیت سیاسی قدس شریف
1. قدس شریف در دوران معاصر:
قدس پس از سقوط امپراطوری عثمانی و در دوران قرن بیستم، وارد یک مرحله جدید و بحرانی شد در پی جنگ‌های جهانی اول و دوم جهانی و سیاست‌های استعمارگران غربی، سرزمین فلسطین تحت کنترل بریتانیا قرار گرفت با پایان جنگ جهانی دوم و تأسیس رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۴۸، قدس به‌عنوان یکی از نمادهای اصلی جنگ و منازعه در منطقه خاورمیانه تبدیل شد اعلام استقلال اسرائیل و اشغال قدس در جنگ‌های بعدی، مسئله قدس را به یکی از مسائل کلیدی در سیاست‌های جهانی تبدیل کرد.
۲. قدس در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران:
در سالهای اخیر، ایران نقش برجسته‌ای در حمایت از مسئله قدس و فلسطین ایفا کرده است. از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷، جمهوری اسلامی ایران همواره بر لزوم آزادسازی قدس و حمایت از مردم فلسطین تأکید داشته است. به‌ویژه در زمینه حمایت از گروه‌های مقاومت فلسطینی و مبارزه با رژیم صهیونیستی، ایران مواضع قاطعی و انسانی که در شان انقلاب اسلامی آن باشد اتخاذ نمود. حمایت ایران از فلسطین به‌عنوان یک اصل ثابت در سیاست خارجی کشور، موجب شده است که ایران همواره بر ضرورت حفظ قدس به‌عنوان پایتخت فلسطین تأکید کند باور داریم این امر تاثیرات منفی جدی در روابط ایران با جهان غرب که حامی بی چون چرایی اسرائیل است داشته و فشارهای را نیز متوجه این کشور ساخته است اما در اراده ی انقلاب اسلامی ایران و اصول اساسی آن در مورد قدس هیچگاه خلل وارد نکرده است که در جنگ طوفان القصی تا اکنون شاهد این سیاست ثابت هستیم، من خاطره ی را می خواهم بیان نمایم سال ۱۴۰۲ در کنفرانس وحدت جوانان مسلمان در استانبول دعوت بودم شصیت های بزرگ از سراسر جهان حضور داشتند در افتتاحیه آن کنفرانس قائد عزیز شهید اسماعیل هنیه سخنرانی نمود و یکی از جملات ماندگان آن در ذهن من این بود” گفت ما سالهای قبل با دشمن که تا دندان مسلح است و بروزترین تجهیزات نظامی دنیا را در اختیار دارد با دست خالی و یا سنگ و کلوخ مبارزه می نمودیم اما حالا به لطف برادران ایرانی مان و حمایت های فنی لوژستیکی آنها و سایر برادران مسلمان با موشک و پهباد با دشمن به مقابله می پردازیم” من در همان کنفرانس ارادات خاص جدا از مشترکات بزرگ فرهنگی که داریم به ایران پیدا کردم و شهباش گفتم.
۳. نامگذاری هفته وحدت مسلمانان و روز قدس:
در هفته اخیر ماه رمضان، ایران به‌طور رسمی این هفته را به‌عنوان «هفته وحدت مسلمانان و روز قدس» اعلام کرد. این اقدام نمادین و مهم، به‌منظور تقویت اتحاد و همبستگی مسلمانان در سراسر جهان و حمایت از قدس شریف به عنوان مسئله‌ای حیاتی برای همه مسلمانان از اهمیت خاص بر خوردار است و ایران را در جایگاه که شایسته یک نظام اسلامی باشد قرار داده. این حرکت علاوه بر آنکه در داخل کشور ایران مورد استقبال قرار گرفت، در سطح جهانی نیز بازتاب‌های گسترده‌ای پیدا کرد و اکنون شاهد بزرگداشت این روز در اقصی نقاط جهان هستیم در واقع آزادگان جهان به این ندا لبیک گفتند و در مسیر حمایت از قدس صدای واحدی را بلند نمودند و اینک هم چنان ادامه دارد، حرکت های وحدت‌طلبانه و حمایت از قدس در این هفته در بسیاری از کشورهای اسلامی مطرح شد و همه ساله به این موضوع می پردازند.
۴. تأثیرات سیاسی، فرهنگی و رسانه ی این نامگذاری:
نامگذاری این هفته به‌عنوان «هفته وحدت مسلمانان و روز قدس» تأثیرات گسترده‌ای در سطح بین‌المللی به دنبال داشت. این اقدام ایران باعث شد تا مسئله قدس مجدداً در کانون توجهات جهانی قرار گیرد. علاوه بر این، این حرکت ایران به‌ویژه در دنیای عربی، پیام روشنی از همبستگی و اتحاد میان کشورهای اسلامی را به همراه داشت. بسیاری از کشورهای مسلمان و گروه‌های اسلامی در سراسر جهان از این حرکت ایران حمایت کرده و بر اهمیت مسئله قدس تأکید کردند. علاوه بر حمایت‌های سیاسی، بسیاری از سازمان‌های مردمی نهادها و گروه‌های مدنی در کشورهای مختلف نیز در قالب برنامه‌های مختلف به این روز واکنش نشان میدهند. این اقدام در سطح رسانه‌ها نیز بازتاب وسیعی داشت. رسانه‌های جهانی و شبکه‌های خبری اسلامی، این اقدام را به‌عنوان یک گام مهم در راستای همبستگی مسلمانان و حمایت از قدس مورد توجه قرار دادند. مراسم‌های مختلف در کشورهای اسلامی، اعم از راهپیمایی‌ها و تجمعات مردمی، به‌ویژه در روز قدس، بر لزوم حمایت از حقوق مردم فلسطین و مخالفت با اقدامات رژیم صهیونیستی تأکید کردند. علاوه بر آن، این هفته فرصت مناسبی برای انتشار و تقویت پیام‌های وحدت و همکاری میان مسلمانان در برابر چالش‌های جهانی و منطقه‌ای بود.
چالش‌های وحدت اسلامی در راستای مسئله قدس
1. چالش‌های سیاسی و فرقه‌ای در جهان اسلام:
هرچند که مسئله قدس یک مسئله مشترک برای تمام مسلمانان است، اما در عمل، اختلافات سیاسی و فرقه‌ای در میان کشورهای اسلامی مانع از وحدت کامل حول این مسئله شده است.
برخی از کشورهای اسلامی به دلایل سیاسی و استراتژیک روابط خاصی با رژیم صهیونیستی دارند، در حالی که کشورهای دیگر در مخالفت با این رژیم قرار دارند. همچنین، اختلافات مذهبی میان شیعه و سنی که توسط توسط دشمن و استعمارگران شعله ور می شود و نزد عقلا امت اهمیت ندارد و برخی دیگر از تفرقه‌های داخلی کشورهای اسلامی، مانع از شکل‌گیری یک جبهه متحد در حمایت از قدس شریف می‌شود که این امر دشمن جنایت کار را بیشتر برای کشتار و غصب سرزمین های فلسطین تشویق می نماید بدون شک آنانکه برای تفرقه تلاش می کنند در این جنایات سهیم اند، امید واریم این اختلافات بی مورد که جز نفع بدشمن ثمری به امت اسلامی ندارد بگونه ریشه ی برداشته شده ما ناتوی اسلامی را برای حفظ ارزش ها، مقدسات و سرزمین های اسلامی روزی داشته باشیم.
۲. ضرورت همبستگی و مشارکت مسلمانان در مسئله قدس:
با این حال، مسئله قدس همچنان می‌تواند به‌عنوان یک نقطه وحدت در میان مسلمانان عمل کند. برای تحقق این وحدت، ضروری است که کشورهای اسلامی و گروه‌های مختلف مسلمان از تمام مذاهب و دیدگاه‌ها، بر سر یک هدف مشترک یعنی آزادسازی قدس و دفاع از حقوق مردم فلسطین متحد شوند. بدون تردید، مسئله قدس برای مسلمانان تنها یک مسئله سیاسی نیست، بلکه یک مسئله دینی و انسانی است که نیاز به حمایت و همبستگی واقعی در سطح جهانی دارد.
قدس شریف به‌عنوان قبله نخست مسلمانان و نماد مذهبی و سیاسی اسلام، همچنان جایگاه ویژه‌ای در تاریخ و سیاست جهانی دارد. نامگذاری هفته اخیر ماه رمضان به‌عنوان «هفته وحدت مسلمانان و روز قدس» به عنوان یک اقدام نمادین اما ارزشمند، در سطح بین‌المللی پیام‌های مهمی از همبستگی و حمایت از قدس و فلسطین به همراه داشته است و دارد، این اقدام اگرچه با چالش‌هایی روبه رو است اما فرصتی برای تقویت وحدت مسلمانان و مبارزه با ظلم و استبداد در سطح جهانی به شمار می‌آید، قدس شریف همچنان به عنوان نماد از امید، مقاومت و وحدت مسلمانان در برابر دشمنان مشترک، خواهد ماند.
