چکیده
افغانستان از گذشته تاکنون نیروی جنگی بزرگی داشته، اما این نیرو همواره با چالش‌های اقتصادی روبه‌رو بوده است. در این نوشتار، وضعیت نیروی جنگی افغانستان در دوره‌های گوناگون تاریخی بررسی شده و توانایی این کشور در تأمین یک نیروی جنگی معیاری مورد تحلیل قرار می‌گیرد. با توجه به شرایط اقتصادی کنونی، پرسش اصلی این است که آیا افغانستان توان پشتیبانی از یک نیروی جنگی نیرومند را دارد یا نه؟ یافته‌ها نشان می‌دهد که این کشور از نظر نیروی انسانی ظرفیت ایجاد چنین نیرویی را دارد، اما از لحاظ مالی با کمبودهای شدید روبه‌رو است.
مقدمه
توان ملی یک کشور به عوامل گوناگونی بستگی دارد که نیروی جنگی یکی از آن‌هاست. اما آیا افغانستان، با وجود پیشینه‌ی تاریخی درخشان خود در زمینه‌ی نظامی، امروز نیز می‌تواند یک نیروی جنگی معیاری را در سطح منطقه تأمین کند؟ برای پاسخ به این پرسش، بررسی آمارهای تاریخی و تحلیل وضعیت اقتصادی کنونی افغانستان ضروری است.
پیشینه‌ی نیروی نظامی در افغانستان
افغانستان در طول تاریخ، میزبان نیروهای جنگی بزرگی بوده است:
دوره‌ی نخستین دولت‌ها: طاهریان ۲۰ تا ۵۰ هزار، صفاریان ۵۰ تا ۱۰۰ هزار، و سامانیان ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار نیروی جنگی داشتند.
غزنویان: ارتش سلطان محمود غزنوی در نبرد سومنات ۱۰۰ هزار جنگجو داشت.
غوریان: سلطان شهاب‌الدین غوری در نبرد تراین (۱۱۹۲م) ۱۰۰ هزار جنگجو را بسیج کرد.
تیموریان هرات: میان ۱۲۰ تا ۲۰۰ هزار جنگجو در جنگ‌ها به کار می‌گرفتند.
دوره‌ی احمدشاه ابدالی: در نبرد پانی‌پت (۱۷۶۱م)، ۱۵۰ هزار جنگجو داشت.
دوره‌ی معاصر: نیروی نظامی از دوره‌ی امیر دوست‌محمدخان (۳۹ هزار)، امیر شیرعلی خان (۵۰ هزار)، امیر عبدالرحمان حان (۸۸ هزار)، نادرخان (۴۴ هزار)، ظاهرشاه (۸۰ تا ۹۰ هزار)، داوودخان (۱۰۰ هزار)، تا دکتر نجیب‌الله (۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار جنگجو) در نوسان بوده است.
اقتصاد افغانستان و تأثیر آن بر نیروی جنگی (۱۹۶۱–۱۹۶۳م)
۱. درآمد و هزینه‌ها
درآمد دولت در سال ۱۹۶۱م: ۱۱۳.۷۵ میلیارد دلار
هزینه‌های دولت: ۲۲۲.۵۲ میلیارد دلار
کسری بودجه: ۶۵.۹۹ میلیارد دلار
۲. کمک‌های خارجی
در سال ۱۹۶۲م، افغانستان ۴۳.۷۶ میلیارد دلار کمک خارجی دریافت کرد.
۳. هزینه‌های جنگی
هزینه‌ی وزارت جنگ و وزارت کشور: ۳۲.۸۳ میلیارد دلار
۴. بدهی‌ها و اندوخته‌ی خزانه
بدهی خارجی: ۲۵.۸۸ میلیارد دلار
بدهی داخلی: ۳۸.۸۰ میلیارد دلار
اندوخته‌ی خزانه: ۱.۳۰ میلیارد دلار
۵. وضعیت اقتصادی مردم
کمبود سرمایه‌گذاری در بهداشت و آموزش
بیکاری و فقر گسترده
سهم بالای هزینه‌های جنگی در بودجه‌ی دولت
پرسش کلیدی: آیا افغانستان توان ایجاد یک نیروی جنگی قدرتمند را دارد؟
۱. از دیدگاه نیروی انسانی، بله
افغانستان می‌تواند ۱.۱۴۹ میلیون نیروی فعال و ذخیره گرد آورد.
نیروی فعال جنگی می‌تواند ۳۱۸ هزار نفر باشد.
۲. از دیدگاه مالی، نه
تأمین مالی این نیروی جنگی ۵۱.۴۵۴ میلیارد دلار در سال نیاز دارد.
تولید ناخالص داخلی (GDP) افغانستان در سال ۱۴۰۰ خورشیدی (۲۰۲۱م) ۱۵.۰۹ میلیارد دلار بود که بسیار کمتر از این مقدار است.
وضعیت اقتصادی افغانستان در سال ۲۰۲۱م
GDP اسمی: ۱۵.۰۹ میلیارد دلار
GDP سرانه: ۴۵۰ دلار
GDP حقیقی: ۱۳.۲۹ میلیارد دلار
ترکیب GDP
کشاورزی: ۳۳.۶٪ (۵.۰۷ میلارد دلار)
صنعت: ۱۴.۳٪ (۲.۱۶ میلیارد دلار)
معادن: ۲.۱٪ (۳۵۳ میلیون دلار)
برق، گاز و آب: ۲.۳٪ (۳۳۸ میلیون دلار)
خدمات: ۴۷.۲٪ (۷.۱۲ میلیارد دلار)
نتایج و راهکارها
۱. افغانستان توان مالی لازم برای تأمین یک نیروی جنگی بزرگ را ندارد
درآمد ملی افغانستان برای تأمین یک ارتش ۳۱۸ هزار نفری کافی نیست.
شاخص خالص تولید داخلی (NDP) منفی است که نشان‌دهنده‌ی استهلاک بالای اقتصادی است.
۲. عدم تناسب نیروی انسانی با توان اقتصادی
با وجود نیروی انسانی گسترده، تولید اقتصادی افغانستان بسیار پایین است.
۳. راهکارهای جایگزین
افزایش تولید صنعتی و معدنی: کاهش وابستگی به کشاورزی.
تمرکز بر نیروهای ویژه و دفاع داخلی: به جای ایجاد یک ارتش بزرگ، امنیت داخلی تقویت شود.
جذب سرمایه‌گذاری خارجی: بهبود زیرساخت‌های اقتصادی برای افزایش درآمد ملی.
نتیجه‌گیری
افغانستان در شرایط کنونی توان تأمین یک نیروی جنگی بزرگ را ندارد، مگر اینکه اقتصاد آن چندین برابر رشد کند. در وضعیت فعلی، تمرکز بر امنیت داخلی و اصلاحات اقتصادی، بهترین گزینه برای تقویت توان ملی است.
