چند نکته در مورد گفته‌های جناب دکتر مهدی

دسته: تحلیل
نویسنده: فردوس کاوش
1404/07/16
12:51 ب.ظ
بازدید: 78

پایگاه خبری تحلیلی روایت : گفت‌وگوی دکترمحیی‌الدین مهدی با آقای عباس عارفی بازتاب بسیار گسترده داشت و شمار کثیری از کاربران شبکه‌های اجتماعی به آن واکنش نشان دادند. بخش زیادی از گفت‌وگو توضیح فکرسیاسی آقای مهدی است که نیاز به تبصره ندارد ولی چند مورد مهم را برای وضاحت بیشتر در مورد فکت‌ها این جا تذکر می‌دهم.

گفت‌وگوی دکترمحیی‌الدین مهدی با آقای عباس عارفی بازتاب بسیار گسترده داشت و شمار کثیری از کاربران شبکه‌های اجتماعی به آن واکنش نشان دادند. بخش زیادی از گفت‌وگو توضیح فکرسیاسی آقای مهدی است که نیاز به تبصره ندارد ولی چند مورد مهم را برای وضاحت بیشتر در مورد فکت‌ها این جا تذکر می‌دهم.

۱- این سخن آقای مهدی واقعیت دارد که جمعیت اسلامی/استاد ربانی/شادروان احمد شاه مسعود٬ حتا در اوج جنگ‌های کابل هم رتوریک و روایت هویتی نداشتند. سخن‌رانی‌ها٬ مصاحبه‌ها٬ نشریات و اسناد آن دوره گواه همین مساله است. همین حکم در مورد گلبدین حکمتیار هم تا حد زیادی صدق می‌کند. حزب اسلامی انجنیر گلبدین حکمتیار نیز در آن جنگ‌ها٬ رتوریک هویتی بسیار کم‌رنگ داشت. واقعیت این است که انجنیر حکمتیار در آن زمان در حوزه‌های قندهار٬ جلال‌آباد و پکتیا٬ نه تنها سلطه‌ی کامل نداشت بلکه کسانی که در آن مناطق سلطه داشتند تمایل شان به استاد ربانی بیشتر از او بود. حزب حرکت اسلامی مولوی محمد نبی محمدی و شاخه‌ی انشعابی آن به رهبری مولوی نصرالله منصور٬ طرف‌دار استاد ربانی بودند و در شورای اهل و عقد زمستان سال ۱۳۷۱ به او بیعت کردند. برخی از کدرهای حرکتی که بعدها از بنیان‌گذاران تحریک طالبان شدند٬ سابقه‌ی بیعت به استاد ربانی داشتند. (این امر در جلب حمایت حکومت استاد ربانی از حرکت تازه ظهورکرده‌ی طالبان در سال ۱۹۹۴ بی‌تاثیر نبود.) گفته می‌شود که حتا مولوی جلال‌الدین حقانی هم بیشتر از حکمتیار به احمد شاه مسعود خوش‌بین بود. این نشان می‌دهد که انجنیر حکمتیار در آن زمان به هیچ وجه حمایت اکثریت نسبی حوزه‌ی قومی پشتون را نداشت و نمی‌توانست از آدرس کلیت هویت پشتونی سخن بگوید. از طرف دیگر٬ حکمتیار در بیشتر سخن‌ٔرانی‌ها٬ نوشته‌ها و مصاحبه‌های خود از شاهان محمدزایی بدگویی کرده است. او خود را به آن شاهان هیچ وقتی منسوب نکرده است. بنابراین باور به صحت نقل‌قولی که آقای مهدی از مرحوم محسنی کردند دشوار به نظر می‌رسد. شاید مرحوم محسنی در فهم سخنان انجنیر حکمتیار اشتباه کرده باشد.

۲- جناب دکتر مهدی توضیح دادند که پیامد جنگ بر ضد اتحاد شوروی سبب تقویت سیاست هویتی و توان‌مند شدن اقوام شد ولی به نظر می‌رسد که این حکم جای تامل دارد. همان طوری که آقای مهدی خود توضیح دادند٬ جنگ بر علیه اتحاد شوروی٬ از نشانی دین صورت گرفت و دو حزب نیرومند در جبهه‌ی ضد شوروی به اسلام‌گرایی تیپ اخوانی باور داشتند. اگر سیاست هویتی و غلبه‌ی آن را مرحله‌ی طبیعی توسعه‌ی سیاسی کشور قبول کنیم٬ کریدت آن باید به چپی‌ها داده شود. مرام اسلام‌گرایی تیپ اخوانی از ابتدا ضد ناسیونالیسم بود. اما «حقوق ملت‌ها» یکی از پایه‌های اساسی تفکر لنینیسم است. پس از کودتای هفت ثور بود که افغانستان کشور چندملتی اعلام شد. با تحول شش جدی و روی کارآمدن کارمل٬ در «اصول اساسی جمهوری دموکراتیک افغانستان» چندملتی بودن کشور مورد تاکید بیشتر قرار گرفت. توان‌مند شدن «ملیت‌ها» را هم حزب دمکراتیک خلق بر اساس مرام فکری‌اش کلید زد. جنرال دوستم محصول حکومت این حزب بود. در دوران حزب دمکراتیک خلق بود که شهروندان هزاره‌تبار برای اولین‌بار به مقام صدارت و وزارت مالیه رسیدند. اگر حزب دموکراتیک خلق فرصت می‌یافت شاید مدل فدرالی اتحاد شوروی را در افغانستان کپی می‌کرد.

۳-آقای دکتر مهدی از «کودتا» علیه استاد ربانی توسط مثلث مارشال فهیم٬ داکتر عبدالله و یونس قانونی در آستانه‌ی توافقات بن در سال ۱۳۸۰ سخن گفتند. به نظر می‌‌رسد که این سخن ایشان نوعی تفسیر رویدادهای آن زمان است که جای تامل دارد. کودتا معنای مشخص دارد و اگر آن را تغییر زعامت با استفاده از زور قبول کنیم یکی از مصادیق آن رویداد هفت ثور سال ۱۳۵۷ است. قتل تره‌کی توسط امین هم در همین تعریف می‌گنجد. حمله به تاج‌بیگ و جان‌باختن امین در ۶ جدی سال ۱۳۵۸ مصداق دیگر کودتا بوده می‌تواند. با کمی اغماض کنار زدن کارمل از رهبری حزب دموکراتیک خلق در ۱۴ ثور ۱۳۶۵ را می‌توان کودتا گفت ولی استاد ربانی تا اول جدی سال ۱۳۸۰ رسما رییس دولت بود و در آن روز به طور رسمی زعامت را به آقای کرزی تحویل داد. ویدیوی سخنان استاد ربانی در مراسم انتقال قدرت موجود است. او در آن روز گفت که گرچه که در مورد نحوه‌ی برگزاری کنفرانس بن ملاحظاتی داشت و می‌خواست که فیصله‌ی نهایی در کابل صورت بگیرد ولی فعلا از آنچه که اتفاق افتاده راضی است و از آن حمایت می‌کند. با توجه به این نکات اطلاق لفظ کودتا در این مورد صدق نمی‌کند.

۴- هرکسی می‌تواند فکر سیاسی داشته باشد و آقای مهدی هم فکر سیاسی خود را دارد و این مورد هیچ جای تبصره ندارد. ولی آنچه که موجب تعجب است این که آقای مهدی واقع‌گرایی سیاسی را اهمیت نمی‌‌دهند. بازی‌گران همیشه در دایره‌ی ممکنات سیاست می‌کنند. در زمستان سال ۱۳۸۰ و پس از سقوط طالبان٬ قدرت‌های بزرگ و همسایه‌ها به این نظر بودند که باید ایتلافی بین جبهه‌ی متحد و گروه روم که در راس آن شاه پیشین بود به وجود بیاید و این ایتلاف حکومت جانشین طالب را بسازد و یک دموکراسی نماینده‌گی به وجود بیاورد. چیزی غیر از این دیگر امکان نداشت. اگر مثلا مارشال فهیم بر دوام زعامت استاد ربانی تاکید می‌کرد٬ ایتلاف سیاسی و حکومت ایتلافی به وجود آمده نمی‌توانست. انتخاب سیرت از جانب گروه روم به هیچ عنوان با واقعیت‌های آن روز سازگار نبود. طالبی که بر خاستگاهش قندهار بود٬ زیر فشار نظامی جهانی و جبهه‌ی متحد سقوط داده شده بود٬ برخی از روستاهای جنوبی زیر بمباردمان قرار داشت٬ قتل اسیران طالب در شمال هم فاصله بین شمال و جنوب را بیشتر ساخته بود٬ در چنین وضعیتی غیر از آوردن یک قندهاری در راس حکومت جانشین٬ چه راه‌حل دیگری وجود داشت؟ با موجودیت استاد ربانی یا سیرت در زعامت٬ گسترش پایه‌های سیاسی حکومت جانشین در حوزه‌ی قندهار چگونه ممکن بود؟ آوردن آقای کرزی در راس حکومت جانشین شاید درست‌ترین تصمیم در آن زمان از منظر واقع‌گرایی سیاسی بود و هیچ بدیل دیگر نداشت. آقای مهدی موافقت‌نامه‌ی بن را هم «ننگین» توصیف می‌كند که به نظر می‌رسد تعبیر بسیار تندروانه است. این تعبیر را قبل از ایشان طالب‌ها و حکمتیار برای موافقت‌نامه‌ی بن به کار برده اند. موافقت‌نامه‌ی بن یک سازش‌نامه‌ی نرمال برای عبور از جنگ و ایجاد یک حکومت جانشین و یک دموکراسی نماینده‌گی بود. در این موافقت‌نامه‌ جبهه‌ی متحد در بدل واگذاری راس قدرت٬ هم در متن قدرت حضور قابل توجه یافت و هم حق ویتوی زعیم را به دست آورد. جبهه‌ی متحد می‌توانست که در جرگه‌ی قانون اساسی امتیازات خود را تثبیت کند اما به دلیل اختلاف‌های داخلی موفق نشد ولی این ناکامی به موافقت‌نامه‌ی بن ربط ندارد. این موافقت‌نامه برای افغانستان یک حکومت با پایه‌های وسیع٬ کمک‌های اقتصادی و رسمیت جهانی به ارمغان آورد و هیچ جنبه‌ی ننگین در آن دیده نمی‌شود.

نوشته های مرتبط :