نقش عطار در تکوین شخصیت مولانا؛ به‌مناسبت گرامیداشت از عطار نیشاپوری

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالله دانش
1404/01/25
10:40 ق.ظ
بازدید: 24

پایگاه خبری تحلیلی روایت : عطار نیشابوری یکی از بزرگ‌ترین شاعران و عرفای قرن ششم هجری است که تاثیر عمیقی بر جریان‌های فکری و ادبی آن دوران و پس از آن گذاشته است. او با آثار خود، به‌ویژه کتاب‌های منطق الطیر و اللمعات، نه‌تنها در عرصه‌ی شعر و ادب فارسی، بلکه در فلسفه و عرفان اسلامی نیز نقشی برجسته ایفا کرده است. یکی از شاخص‌ترین چهره‌هایی که تحت تاثیر مستقیم آثار عطار قرار گرفت، مولانا جلال‌الدین بلخی بود. مولانا با تکیه بر مفهوم‌های عرفانی و فلسفی که عطار در آثارش به آن‌ها پرداخته بود، توانست به خلق آثار بی‌نظیر خود بپردازد. در زندگی مولانا جلال‌الدین بلخی، یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین دیدارها، ملاقات او با عطار نیشابوری بود. این ملاقات، که به‌ویژه در دوران جوانی مولانا صورت گرفت، در حقیقت نقطه‌عطفی در شکل‌گیری اندیشه‌ها و شخصیت عرفانی او به شمار می‌رود. در این دیدار کوتاه، عطار نیشابوری به مولانا توصیه کرد که در مسیر حقیقت و جستجوی معنویت گام بردارد و از دنیای ظاهر فراتر برود.

عطار نیشابوری یکی از بزرگ‌ترین شاعران و عرفای قرن ششم هجری است که تاثیر عمیقی بر جریان‌های فکری و ادبی آن دوران و پس از آن گذاشته است. او با آثار خود، به‌ویژه کتاب‌های منطق الطیر و اللمعات، نه‌تنها در عرصه‌ی شعر و ادب فارسی، بلکه در فلسفه و عرفان اسلامی نیز نقشی برجسته ایفا کرده است.
یکی از شاخص‌ترین چهره‌هایی که تحت تاثیر مستقیم آثار عطار قرار گرفت، مولانا جلال‌الدین بلخی بود. مولانا با تکیه بر مفهوم‌های عرفانی و فلسفی که عطار در آثارش به آن‌ها پرداخته بود، توانست به خلق آثار بی‌نظیر خود بپردازد.
در زندگی مولانا جلال‌الدین بلخی، یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین دیدارها، ملاقات او با عطار نیشابوری بود. این ملاقات، که به‌ویژه در دوران جوانی مولانا صورت گرفت، در حقیقت نقطه‌عطفی در شکل‌گیری اندیشه‌ها و شخصیت عرفانی او به شمار می‌رود.
در این دیدار کوتاه، عطار نیشابوری به مولانا توصیه کرد که در مسیر حقیقت و جستجوی معنویت گام بردارد و از دنیای ظاهر فراتر برود.

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های آثار عطار، توجه ویژه او به مسایل عرفانی و دینی است. او در آثار خود به جستجو برای یافتن حقیقت، توحید و کشف رازهای الهی پرداخته است. این مفاهیم برای مولانا نیز جذابیت زیادی داشتند و او این آموزه‌ها را در قالب مثنوی معنوی و غزل‌های خود گسترش داد. عطار در نقش معلمی حکیم، مفاهیم عمیق عرفانی را به مولانا معرفی کرد و مولانا با الهام از افکار عطار، تجربه‌های عرفانی خود را با زبان شعر به تصویر کشید.
یکی از اصلی‌ترین مفاهیم عرفانی عطار، سفر معنوی است که در آثارش، به‌ویژه در منطق الطیر، به وضوح مشاهده می‌شود. مولانا نیز در مثنوی خود به شرح همین سفر معنوی پرداخته و از همین آموزه‌ها برای شکل‌دهی به اندیشه‌های عرفانی خود استفاده کرده است. سفر پر رمز و راز پرندگان در منطق الطیر نماد سفر روحانی انسان به‌سوی خداوند است و مولانا آن‌را در قالب قصه‌ها و حکایت‌های معنوی خود بازآفرینی کرده است.
در زمینه ادبیات، عطار نیشاپوری به‌عنوان یکی از پیش‌گامان شعر عرفانی، زبان و سبکی را بنیان‌گذاری کرده است که مولانا به‌نحو استادانه‌ای آن‌را گسترش داد. شعرهای عطار از لحاظ ساختار شعری، پیچیدگی‌های زبانی و معناهای عمیق فلسفی و عرفانی به گونه‌ای بود که مولانا تحت تاثیر آن‌ها قرار گرفت و توانست به شکلی نو و بلیغ‌تر مفاهیم عرفانی را در قالب شعر بیان کند.
مولانا، در حالی که به سنت‌های شعری فارسی متکی بود، در عین حال به نقد و بازسازی آن‌ها نیز پرداخت. او بسیاری از مضمون‌ها و مفهوم‌های شعر عطار را در آثار خود مورد استفاده قرار داد. در بسیاری از غزل‌های مولانا، نشانه‌هایی از تاثیر عمیق او از عطار به چشم می‌خورد، به‌ویژه در استفاده از تمثیل‌ها و اشاره‌ها عرفانی که در شعر عطار به وفور یافت می‌شود.
یکی از ابعاد مهم تاثیر عطار بر مولانا، نگرش مشترک این دو شاعر به عشق و خداوند است. در آثار عطار، عشق به‌خداوند به‌عنوان نیرویی برتر و محرک اصلی در جهان هستی مطرح می‌شود. این آموزه‌ها به‌ویژه در مصیبت‌نامه و الهی‌نامه عطار به خوبی بازتاب یافته‌اند. مولانا نیز این نگرش را در شعر خود پذیرفته و عشق الهی را به‌عنوان عاملی تعیین‌کننده در مسیر رشد و تکامل روحی انسان معرفی کرده است.

در مثنوی معنوی، مولانا عشق را نیرویی آفریننده و قادر به تغییر سرنوشت انسان می‌داند و در این راه به تاثیر عطار در شکل‌گیری این نگاه اعتراف می‌کند. به‌ویژه این‌که در منطق الطیر، عطار به تمثیل‌های عمیق از عشق الهی پرداخته است که تاثیر زیادی بر مولانا گذاشت.
در آثار عطار، تمثیل‌ها و قصه‌های معنوی ابزار اصلی بیان مفاهیم عرفانی و فلسفی هستند. این روش که در آثار عطار به‌ویژه در منطق الطیر و مصیبت‌نامه بسیار مشاهده می‌شود، در شعر مولانا نیز به طرز بی‌نظیری توسعه یافت. مولانا با استفاده از تمثیل‌ها، به‌ویژه در مثنوی معنوی، به بیان مفاهیم عرفانی پیچیده و جلب توجه به اهمیت معنای درونی کلمات پرداخت. این زبان تمثیلی که عطار آن را به‌طور گسترده در شعر خود به کار برد، در حقیقت یکی از منابع اصلی زبان شعری مولانا بود.
در بسیاری از اشعار مولانا، به‌ویژه در دیوان شمس و مثنوی معنوی، اشاره‌هایی به عطار و ارادت او به این بزرگوار مشاهده می‌شود. مولانا در برخی از شعرهای خود به‌طور مستقیم از عطار یاد کرده و او را به‌عنوان یک مرشد بزرگ مورد ستایش قرار داده است.

عطار روح بود و سنایی دو چشم او
ما از پی سنایی و عطار می رویم

هفت شهر عشق را عطار گشت
ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم

با بررسی تاثیر عطار بر مولانا از ابعاد مختلف می‌توان به این نتیجه رسید که عطار نیشاپوری نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت و اندیشه‌های عرفانی مولانا ایفا کرده است.
آموزه‌های عرفانی، فلسفی و شعر عطار به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در آثار مولانا تاثیر گذاشته‌اند. مولانا با الهام از اندیشه‌های عطار، به گسترش مفاهیم عرفانی و فلسفی پرداخت و توانست زبان تمثیلی و شاعرانه‌ای خلق کند که تاثیرات آن هنوز در شعر و ادبیات فارسی باقی مانده است.
به این ترتیب، عطار در نقش یکی از پیش‌گامان شعر عرفانی و فکری، نقشی بنیادین در شکل‌دهی به نگرش‌ها و آثار مولانا داشت که این تاثیرات همچنان در فرهنگ و ادبیات عرفانی فارسی است.

نوشته های مرتبط :