منار جام؛ در حفظ آثار تاریخی کشور چه کسانی مسئول هستند؟

دسته: تحلیل
نویسنده: غلام رضا سادات
1403/02/31
11:47 ق.ظ
بازدید: 7

پایگاه خبری تحلیلی روایت : نخست این‌که مهمترین نگهدارنده آثار تاریخی در کشورها، مردمان آن کشورها هستند. اگر مردم به حفظ آثار توجه کنند و کوشا باشند، امکان آسیب‌دیدگی آن آثار – به جز در صورت وقوع اتفاقات ناگوارغیرقابل کنترول مانند زلزله بسیار شدید و یا سیلاب خیلی وحشتناک – بسیار کم است. البته در قضیه منار جام و بعضی از آثار دیگر ممکن مردمان محل تقصیری نداشته باشند، ولی اینجا به صورت کلی باید گفت که وقتی مثلا در کشورهای دیگر نگاه می‌کنیم، می بینیم که مردمان آن کشورها حتی از یک بنای مثلا با قدمت ۱۰۰ ساله چگونه محافظت می کنند. ولی در افغانستان متاسفانه این فرهنگ زیاد جا افتاده نیست؛ زیرا بعضی از مردم به آثار تاریخی نگاه شان این است که در اطراف آثار تاریخی و باستانی حفریات انجام دهند و به قول معروف به گنج برسند. بعد هم‌ در اکثر مناطق می بینیم که اماکن نسبتا تاریخی چگونه به حال خود رها شده و حتی بعضا به محل ادرار و دفع حاجت مبدل شده است. خوب این نشان می دهد که در بعضی موارد مردم نیز در زمینه حفظ آثار بی توجه هستند و فرهنگ محافظت از اماکن تاریخی جا نیفتاده است.

در چند روز اخیر و در پی جاری شدن سیلاب‌های ویرانگر در سراسر کشور، بسیاری از آثار تاریخی و باستانی به دلیل عدم محافظت، در خطر نابودی هستند. در این میان اما وضعیت منار تاریخی جام در ولایت غور بسیار حاد بوده و این اثر ارزشمند، با تهدید جدی فروریزی مواجه است.

روز گذشته ویدیوهایی در رسانه‌ها و شبکه اجتماعی منتشر گردید که نشان می‌داد سیلاب‌ها در ولایت غور به بدنه منار جام رسیده است و احتمال فروریزی را افزایش داده است.

البته خطر فروپاشی، نابودی و انقراض آثار تاریخی و باستانی در حالی در کشور مطرح می شود که در طول چند دهه‌ی پسین توجه‌ آن‌چنانی به حفظ و نگهداری این آثار نشده و بسیاری اماکن از بلخ و هرات گرفته تا بامیان و غزنه‌ و سرپل، تخریب شده اند؛ از همین رو سوالی که مطرح است این است که در قبال حفظ آثار تاریخی چه کسی و کسانی مسئول بوده و چرا وضع به این‌جا کشیده شده است؟

نخست این‌که مهمترین نگهدارنده آثار تاریخی در کشورها، مردمان آن کشورها هستند. اگر مردم به حفظ آثار توجه کنند و کوشا باشند، امکان آسیب‌دیدگی آن آثار – به جز در صورت وقوع اتفاقات ناگوارغیرقابل کنترول مانند زلزله بسیار شدید و یا سیلاب خیلی وحشتناک – بسیار کم است. البته در قضیه منار جام و بعضی از آثار دیگر ممکن مردمان محل تقصیری نداشته باشند، ولی اینجا به صورت کلی باید گفت که وقتی مثلا در کشورهای دیگر نگاه می‌کنیم، می بینیم که مردمان آن کشورها حتی از یک بنای مثلا با قدمت ۱۰۰ ساله چگونه محافظت می کنند. ولی در افغانستان متاسفانه این فرهنگ زیاد جا افتاده نیست؛ زیرا بعضی از مردم به آثار تاریخی نگاه شان این است که در اطراف آثار تاریخی و باستانی حفریات انجام دهند و به قول معروف به گنج برسند. بعد هم‌ در اکثر مناطق می بینیم که اماکن نسبتا تاریخی چگونه به حال خود رها شده و حتی بعضا به محل ادرار و دفع حاجت مبدل شده است. خوب این نشان می دهد که در بعضی موارد مردم نیز در زمینه حفظ آثار بی توجه هستند و فرهنگ محافظت از اماکن تاریخی جا نیفتاده است.

همچنین بخوانید: کمیته‌ی ویژه طالبان برای آموزش دختران؛ واقعیت یا فریب

مورد مهم دیگر در حفظ آبدات‌ تاریخی که در واقع مسئولیت اصلی را دارد، حکومت ها می باشد. در افغانستان اما، متاسفانه حکومت های برسرکار چند دهه گذشته، توجه چندانی به این مهم نداشته اند. مثلا همین منار جام غور، در حالی‌که نزدیک به ۹۰۰ سال قدمت دارد؛ هیچ حاکمیت و نظامی در کشور‌ در کمتر از ۱۰۰ سال گذشته که فرصت برای محافظت از این اثر تاریخی را داشتند، انجام ندادند. در ۲۰ سال دوران جمهوریت با این‌که فرصت های خوبی برای محافظت از این اثر وجود داشت، ولی هیچ توجهی به آن نشد. حالا اما در زمان سلطه طالبان قطعا نه انگیزه ای وجود دارد و نه توانی. البته انتظار محافظت از آثار تاریخی نیز از این گروه در مواردی اشتباه است. زیرا رویکرد طالبان در مواجهه با داشته‌های تاریخی از جمله بودای‌ بامیان را به همه به یاد داریم.

و مورد دیگر هم در محافظت از آثار باستانی کشورها، وظیفه سازمان یونسکو به عنوان نهاد محافظت کننده جهانی می باشد. این نهاد پس از ثبت آثار تاریخی وظیفه دارد تا تمام توان خود را برای محافظت از اماکن و آثار تاریخی مخصوصا در کشورهای درگیر جنگ و بحران، به کار ببندد. در افغانستان اما این نهاد با وجود ده ها میلیون دالری که در سال‌های اخیر احتمالا مصرف کرده؛ ولی به صورت اساسی کاری در زمینه محافظت از این آثار انجام نداده است. مثلا در ولایت بامیان، در حالی‌که بودا و بعضی ساحات اطراف آن ثبت این سازمان می باشد، ولی نه تنها کاری خاصی این نهاد انجام نداده که کاملا سلیقه‌ای عمل کرده است. زیرا در یک منطقه مشخص با هماهنگی دولت محلی گذشته از ساخت خانه بالای زمین شخصی فرد جلوگیری کرده، ولی در کنار همان نقطه برای افرادی حکومتی و مقامات ارشد دولت پیشین اجازه ساخت هوتل‌ و بنگاه اقتصادی را داده است.

همچنین بخوانید: کشف 35 اثر باستانی در ساحه منار جام ولایت غور

با این حال اما در حالی‌که آثار تاریخی و باستانی در کشورهای دیگر به محل دید‌وبازدید و منبع درآمد بدل شده است، اما در افغانستان با نگاه کور افراط گرایانه و نابکاری حکومت‌های گذشته و بی خیالی گروه حاکم، آثار تاریخی از جمله منار جام در خطر نابودی قرار گرفته است.

نوشته های مرتبط :