کج‌روی ملاها: بررسی نقش علما در بی‌زاری مردم از دین

دسته: تحلیل
نویسنده: حیدر بخشی
1404/09/08
9:56 ق.ظ
بازدید: 3

پایگاه خبری تحلیلی روایت : جامعه افغانستان جامعه‌ای است که بخش بزرگی از باشنده‌گان آن سخنان علما را بدون سنجش و تشخیص می‌پذیرند. همین اعتماد بی‌چون‌وچرا در طول سال‌ها زمینه را برای گروهی از روحانیون فراهم کرده تا با تفسیرهای نادرست، دین را از مسیر اصلی آن دور کنند. نتیجه این رفتارها امروز در جامعه پیداست: جوانان و حتی نسل‌های میانسال، به جای نزدیک‌تر شدن به دین، از آن فاصله گرفته‌اند. بسیاری دیگر حاضر نیستند حتی سخن علمای حقیقت‌گو را بشنوند، چون تجربه تلخ‌شان از علما، همه را به یک چوب رانده است.علما و اندیشمندانی که حقیقت را بیان می‌کنند معمولا با سرزنش و بدگمانی مواجه می‌شوند. مردم کمتر به حرف عالمانی گوش می‌دهند که دین را با عقل، توجه و دقت توضیح می‌دهند، اما به راحتی جذب کسانی می‌شوند که با هیجان، خرافه و ادعاهای عجیب منبر را گرم می‌کنند. همین بی‌توجهی به حقیقت، زمینه را برای بیزاری جمعی از دین فراهم کرده است.

جامعه افغانستان جامعه‌ای است که بخش بزرگی از باشنده‌گان آن سخنان علما را بدون سنجش و تشخیص می‌پذیرند. همین اعتماد بی‌چون‌وچرا در طول سال‌ها زمینه را برای گروهی از روحانیون فراهم کرده تا با تفسیرهای نادرست، دین را از مسیر اصلی آن دور کنند. نتیجه این رفتارها امروز در جامعه پیداست: جوانان و حتی نسل‌های میانسال، به جای نزدیک‌تر شدن به دین، از آن فاصله گرفته‌اند. بسیاری دیگر حاضر نیستند حتی سخن علمای حقیقت‌گو را بشنوند، چون تجربه تلخ‌شان از علما، همه را به یک چوب رانده است.

علما و اندیشمندانی که حقیقت را بیان می‌کنند معمولا با سرزنش و بدگمانی مواجه می‌شوند. مردم کمتر به حرف عالمانی گوش می‌دهند که دین را با عقل، توجه و دقت توضیح می‌دهند، اما به راحتی جذب کسانی می‌شوند که با هیجان، خرافه و ادعاهای عجیب منبر را گرم می‌کنند. همین بی‌توجهی به حقیقت، زمینه را برای بیزاری جمعی از دین فراهم کرده است.

۱. مولوی‌های دروغ‌گو چه کسانی‌اند؟

این گروه که بخش بزرگی از صحنه دینی را گرفته‌اند، نه فقط در فهم متون دینی ضعف دارند، بلکه از دین ابزاری ساخته‌اند برای نفوذ و نفوذ‌گیری. از کتاب چیزی نخوانده‌اند، یا اگر خوانده‌اند، درک نکرده‌اند. اما در منبر با اعتمادبه‌نفس کامل فتواهایی صادر می‌کنند که ریشه‌اش نه در قرآن است و نه در حدیث، بلکه در ذهن محدود خودشان.

رفتار اینان به‌طور مستقیم باعث بیزاری مردم از دین می‌شود، چون:

زمانی که تفسیرهای خشن، بی‌منطق یا متناقض ارائه می‌دهند، مردم دین را مقصر می‌دانند نه نادانی آنان را.
وقتی دین را با سیاست، منفعت و قدرت مخلوط می‌کنند، چهره دین را به‌عنوان ابزار سلطه معرفی می‌کنند.
هنگامی که پرسیدن و فکرکردن را گناه می‌شمارند، نسل جوان احساس می‌کند دین دشمن آزادی فکری است.
با هر تصمیم، هر فتوا و هر سخن غیرمسئولانه، پایه‌های اعتماد مردم را سست‌تر می‌کنند.

به همین دلیل است که هرچه این گروه فعال‌تر بوده، فاصله مردم از دین بیشتر شده. ضربه را اول این‌ها زده‌اند، اما دردش را دین خورده.

۲. علما و اندیشمندان واقع‌بین چه کسانی‌اند؟

این گروه کم‌شمار است، ولی ارزش همان اقلیت بودنش را دارد. این‌ها دین را همان‌طور که باید فهمیده شود فهمیده‌اند: نه از روی حفظیات خشک و فریادهای تند، بلکه با مطالعه جدی، آشنایی با فلسفه، پژوهش عمیق در فقه، و درک این نکته که دین بدون عقل مثل چراغ بدون روغن است. این‌ها آن دسته از عالمانی‌اند که می‌فهمند ایمان باید با اندیشه همراه باشد و پرسش‌گری تهدید نیست، بخشی از مسیر رشد است.

مشکل اما این‌جاست که سال‌ها فضای عمومی زیر سلطه افرادی بوده که با شعار و احساسات منبر را گرم می‌کردند و هیچ فرصتی برای شنیده شدن سخن آرام، منطقی و حقیقت‌جویانه باقی نگذاشتند. وقتی مردم بارها و بارها از علمای ناآگاه ضربه خورده‌اند، طبیعی است که دیگر میان راست و دروغ فرق نگذارند و صدای عالمان واقعی را هم با همان بی‌اعتمادی نگاه کنند. نتیجه‌اش این شده که همین علما و اندیشمندان که می‌توانستند پلی میان جامعه و فهم درست دین باشند، در حاشیه مانده‌اند و صدایشان در غوغای دروغ‌گویان گم شده است.

این گروه واقع‌بین دقیقا همان کسانی‌اند که می‌توانند دین را از اسارت خرافه و خشونت بیرون بکشند. آن‌ها دین را به عنوان راهنمای اخلاق، خرد و زندگی سالم ارائه می‌کنند، نه ابزاری برای قدرت‌نمایی. اما تا وقتی مردم تجربه تلخ گذشته را به پای همه می‌نویسند، این صداهای درستکار شنیده نمی‌شود و جامعه خود را از تنها کسانی محروم می‌کند که قادرند رابطه مردم و دین را ترمیم کنند.

نتیجه‌گیری

در افغانستان بخش بزرگی از فاصله مردم از دین نتیجه رفتار و کج‌روی گروهی از علماست که با تفسیرهای نادرست، برخوردهای تند، و سوءاستفاده از اعتماد مردم چهره‌ای خسته‌کننده و تحریف‌شده از دین ساخته‌اند. این عملکرد نه‌تنها نسل‌ها را دل‌زده کرده، بلکه باعث شده حتی سخنان عالمان حقیقت‌گو و اندیشمندان دینی نیز شنیده نشود. اگر جامعه می‌خواهد رابطه مردم با دین دوباره ترمیم شود، چاره‌ای جز شناخت و کنار گذاشتن دروغ‌گویان، تقویت علما و متفکران واقع‌بین، و ترویج فهم عقلانی و صادقانه از دین ندارد.

نوشته های مرتبط :