مصاحبه با داکتر نورمحمد نورنیا

دسته: فرهنگی, مصاحبه
نویسنده: مصاحبه کننده: علی سعادت
1403/08/26
9:40 ق.ظ
بازدید: 46

پایگاه خبری تحلیلی روایت : معرفی شاعر: نورمحمد نورنیا زاده‌ی (۱۳۶۸) در استان بلخ، یکی از شاعران و نویسندگان معاصر افغانستان است. ادبیات فارسی را تا کارشناسی ارشد در دانش‌گاه بلخ فراگرفته و اکنون در دانش‌گاه گیلان، برنامه‌ی دکترا را دنبال می‌کند. نورنیا، عضو هیأت علمی دانش‌گاه سمنگان است. در کنار تدریس ادبیات فارسی، کانون ادبی‌ای به نام «دیگر» را در بلخ بنیاد نهاده که نشست‌های نقد و شعر داستان و سخن‌رانی به گونه‌ی هفته‌وارپیوسته در آن برگزار می‌شود. این کانون، نقدها، شعرها، و نوشته‌های پیرامون ادبیات را به نشر هم می‌رساند که تاکنون دو دفتر شعر و یک‌کتاب نقد، پیش‌کش خوانندگان کرده‌است.

معرفی شاعر: نورمحمد نورنیا زاده‌ی (۱۳۶۸) در استان بلخ، یکی از شاعران و نویسندگان معاصر افغانستان است. ادبیات فارسی را تا کارشناسی ارشد در دانش‌گاه بلخ فراگرفته و اکنون در دانش‌گاه گیلان، برنامه‌ی دکترا را دنبال می‌کند. نورنیا، عضو هیأت علمی دانش‌گاه سمنگان است. در کنار تدریس ادبیات فارسی، کانون ادبی‌ای به نام «دیگر» را در بلخ بنیاد نهاده که نشست‌های نقد و شعر داستان و سخن‌رانی به گونه‌ی هفته‌وارپیوسته در آن برگزار می‌شود. این کانون، نقدها، شعرها، و نوشته‌های پیرامون ادبیات را به نشر هم می‌رساند که تاکنون دو دفتر شعر و یک‌کتاب نقد، پیش‌کش خوانندگان کرده‌است.
از نورمحمد نورنیا، دفترهای شعر، کتاب‌های نقد و ادبیات، سخن‌رانی‌ها و مقاله‌های متعدد به نشر رسیده و ارایه گردیده‌است.
سعادت: جناب دکتر، جای‌گاه ادبیات را دربین مردم افغانستان و به‌خصوص بین جوانان، چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا ادبیات جای‌گاه خاصی درین شرایط به خودش اختصاص داده یا نه؟
نورنیا: ذهن عادت‌کرده‌ی ما به تجلیل و تقدیس در موارد مختلف از جمله ادبیات، نگاه ما را با هاله‌ای از ابهام احاطه کرده و جلو واقع‌بینی را گرفته‌است. منظور این است که ما به ادبیات به‌عنوان یک افتخار نگاه می‌کنیم و این دو زیان دارد. اول، این‌که از شناخت آن عاجز می‌مانیم و دوم، کاربرد و مورد استفاده‌ی آن را نمی‌دانیم. این‌که ادبیات چه‌کاری می‌تواند انجام دهد، پرسشی است که در نزد بسیاری جوابی به آن وجود ندارد. بنابراین ما همواره در جای‌گاه محافظ و پاسبان ظاهر شده و از چیزی به‌نام ادبیات دفاع کرده‌ایم. وقتی از ادبیات حرف می‌زنیم، اکثراً کلمه‌ی گنجینه را به کار می‌برند و بی‌درنگ آدم به یاد «گنجینه و اژدها» می‌افتد که اگر دفاع ما همین‌گونه باشد، ارزشی به آن گنجینه باقی نمی‌ماند.
به هر صورت، نگاه مروج نسبت به ادبیات، نگاه سرگرمی است که بیش‌تر در شعردوستی و شعرزدگی متجلی شده‌است. این یک نوع توهم است که درک واقعیت را دشوار می‌کند؛ زیرا انسان خودش را در یک حالت عاطفی گرفتار می‌کند و می‌پندارد که واقعیت همان است که او می‌بیند. البته این ویژۀ نگرش به ادبیات نمی‌شود. ما جامعه‌ی افسون‌شده‌استیم و در جامعه‌ی افسون‌شده، چیزی که در هزاران پوش و پرده پنهان است، واقعیت است.
راه حل این است که نگاه باید سکولار شود. سکولار؛ یعنی علمی و پژوهشی و واقعیت مبنا. ازاین نگاه، ادبیات می‌تواند به‌عنوان بلندبرنده‌ی سطح سواد جامعه شود و زمینه‌های ترقی را فراهم کند. منظور از سواد، از خواندن و نوشتن شروع تا تغییر نگرش و جهان‌بینی را در بر می‌گیرد.
سعادت: جناب دکتر، جوانان می‌توانند پاسدار ادبیات باشند که از آن بعداً به‌حیث هویت علمی و فرهنگی استفاده شود یا نه؟ عدم پاسداری چه آسیبی می‌زند؟
نورنیا: نگاه پاسدارانه از اساس نادرست است. به این لحاظ که ما را در یک ستیز و درگیری با دیگری قرار می‌دهد. این نگاه، زاده‌ی شرایط جغرافیایی است که ما در آن زاده شدیم و زیسته‌ایم. پاسداری به این معنا که ما محافظ چیزی هستیم و درواقع او در پای ما زنجیر افکنده و نگهداشته است؛ البته که ما به زبان و فرهنگی ربط داریم و اسم و رسمی داریم؛ اما می‌توانیم به زبان و فرهنگ خود توجه کنیم و اسباب پیشرفت آن را با پژوهش‌های علمی در آن زمینه فراهم آوریم. پای دیگری را در میان کشیدن، ارزش علمی و اعتبار تلاش‌ها و فعالیت‌ها را کم می‌کند. جوانان اول باید به خود از طریق ادبیات و اندیشه بپردازند و به خودپردازی دوباره زمینه‌ی توجه به‌خود ادبیات را هم مهیا خواهد ساخت.
سعادت: تکیه بر شانه‌ی ادبیات چقدر از حقایق و واقعیت‌ها پشتیبانی خواهد کرد، در وضعیتی که کار اصلاً به نفع کارشناسان ادبیات نیست؟
نورنیا: ادبیات هم از واقعیت و حقیقت صحبت می‌کند؛ اما شیوه‌ی صحبت آن فرق می‌کند. زبان ادبیات، زبانی متفاوت با فلسفه و تاریخ و… است که در آن نه با یک دروازه؛ بلکه با دروازه‌های مختلف ورود روبه‌رو می‌شویم. از آنجا که درهای مختلف در برابر ما وجود دارد، دشواری و تفاوت از همین‌جا شروع می‌شود. واقعیت ادبیات، با کشف در متن ارتباط دارد. یک سوی این کشف، خواننده است که دنبال رمزی می‌گردد و پس از گشایش به لذت می‌رسد.
پرداختن به ادبیات، پرداختن به‌خود انسانی انسان است. اگرچه شرایط سیاسی بر کلیت زندگی انسان اثرگذار است؛ اما هرکسی به گرایشی مشغول است که شاید شیوه و مسیر را عوض کند؛ اما پیوستگی پابرجاست.
سعادت: منظورم از شرایط برای حال و روز ادبیات این است که: اول، سیاستمداران خواستار این نیستند که ادبیات به شکل واقع‌بینانه پیش برود و دوم، خود آنان به ترویج ادبیات خاصی می‌پردازند.
نورنیا: در شرایط موجود، ادبیات فارسی می‌تواند بسیار اثرگذار باشد. باید دنبال راه‌اندازی آن در جامعه باشیم و کارشیوه‌اش را مشخص کنیم؛ درحالی‌که همه درهای پذیرش بسته است، ببینیم که چطور می‌توانیم این امکان را خلق کنیم. فکر می‌کنم شرایط کنونی اگر به زیان ادبیات فارسی است، به سود هیچ ادبیات دیگر نیز نیست؛ چون‌که اساس کار حاکمیت پیاده‌کردن فرهنگی است که سیر واپسگرا را تقویت می‌کند.
سعادت: به عنوان آخرین پرسش: کدام چالش‌ها را پیش روی ادبیات در افغانستان می‌بینید؟
نورنیا: بزرگترین سدی که با سیاهی تمام در برابر گسترش و رشد ادبیات ایستاده، شرایط سیاسی است. چندی قبل با دوستان صحبتی داشتیم و می‌گفتیم که قبل از تحول فضای سیاسی در کشور، گاهی به لحاظ نظری می‌پنداشتیم که سیاست بر برخی حوزه‌ها چندان اثر نمی‌گذارد؛ اما حالا می‌بینیم که چطور نهادها و بسترهای پیشرفت و توسعه را خشکاند.
مانع بزرگ دیگر در برابر ادبیات، ادبیات‌زدگی پژوهش‌ها درباره‌ی ادبیات است. نباید در ادبیات‌شناسی عواطف و غرض‌های شخصی وارد شود. ما این ساحت را بدل به گستره‌ای برای تجلیل یا تحقیر کرده‌ایم و این، پژوهش‌ها را از مسیر بالندگی و اثرگذاری منحرف می‌سازند. عناوین بزرگ در تجلیل اشخاص و مفاهیم، از جمله آسیب‌های این حوزه است.
نقش مردم را نیز نباید نادیده گرفت. پژوهش‌گر در جامعه‌ی ما به‌عنوان مخالف و بغاوت‌گر شناخته می‌شود که قصد دارد اخلاق و فرهنگ را زیان برساند و باعث انحراف اذهان شود. اگرچه کار پیشرفت با تغییر شروع می‌شود؛ اما انجماد، دامنِ مردم ما را رهاکردنی نیست.
به هر صورت پژوهش‌گران در هر شرایطی کار خودشان را انجام می‌دهند؛ حتا اگر قرار باشد به خوشایند خود کار کنند و هیچ برآیندی هم نداشته باشد که در بسا موارد چنین هم شده است؛ به هر صورتش باید به این پروسه، کمتر نگاه ارزشی داشته باشیم، بهتر است.