فاشیست‌جماعت را چگونه بشناسیم؟

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1404/01/09
9:29 ق.ظ
بازدید: 222

پایگاه خبری تحلیلی روایت : یکی از اصطلاحات پُرکاربرد در افغانستان، واژه‌ی «فاشیست» است؛ طوری که هر کسی مخالف فکری خود را با این برچسپ توصیف می‌کند. با این حال اما به نظر می‌رسد که اکثر ما شناخت درستی از فاشیسم، مولفه‌ها و ویژگی‌های آن نداریم و نمی‌دانیم که فاشیست کیست و فاشیسم چیست؟ این عدم آشنایی ما با فاشیسم، ویژگی‌ها و مولفه‌های آن باعث گردیده است که جوانان ما در افغانستان – حتا آن‌هایی که تصور می‌کنند برای عدالت‌خواهی مبارزه دارند- در چاه و چاله‌ی فاشیسم سقوط کنند. من در این‌جا می‌خواهم با مروری کتابچه‌ای از «اومبرتو اکو» فیلسوف و نشانه‌شناس ایتالیایی، که زیر عنوان «فاشیست‌جماعت را چطور بشناسیم» به فارسی برگردان شده است، به مهم‌ترین ویژگی‌های این مکتب اشاره کنم. این فیلسوف و نشانه‌شناس ایتالیایی معتقد است که اگرچه فاشیسم نام جنبشی است که نخستین بار در سال‌های 1922 تا 1945 در ایتالیا ظهور کرد، اما این اصطلاح را می‌شود بر شماری از جنبش‌های دیگر در دنیای معاصر نیز اطلاق کرد. آن‌چه به ما این مجوز را می‌دهد، شباهت این جنبش‌ها با نسخه‌ی اصلی ایتالیایی‌اش در برخی از ویژگی‌ها و مولفه‌ها است. او از این شباهت به «شباهت‌های خانوادگی» تعبیر می‌کند و با نظریه «بازی» ویتگنشتاین توضیح می‌دهد.

یکی از اصطلاحات پُرکاربرد در افغانستان، واژه‌ی «فاشیست» است؛ طوری که هر کسی مخالف فکری خود را با این برچسپ توصیف می‌کند.
با این حال اما به نظر می‌رسد که اکثر ما شناخت درستی از فاشیسم، مولفه‌ها و ویژگی‌های آن نداریم و نمی‌دانیم که فاشیست کیست و فاشیسم چیست؟
این عدم آشنایی ما با فاشیسم، ویژگی‌ها و مولفه‌های آن باعث گردیده است که جوانان ما در افغانستان – حتا آن‌هایی که تصور می‌کنند برای عدالت‌خواهی مبارزه دارند- در چاه و چاله‌ی فاشیسم سقوط کنند.
من در این‌جا می‌خواهم با مروری کتابچه‌ای از «اومبرتو اکو» فیلسوف و نشانه‌شناس ایتالیایی، که زیر عنوان «فاشیست‌جماعت را چطور بشناسیم» به فارسی برگردان شده است، به مهم‌ترین ویژگی‌های این مکتب اشاره کنم.
این فیلسوف و نشانه‌شناس ایتالیایی معتقد است که اگرچه فاشیسم نام جنبشی است که نخستین بار در سال‌های ۱۹۲۲ تا ۱۹۴۵ در ایتالیا ظهور کرد، اما این اصطلاح را می‌شود بر شماری از جنبش‌های دیگر در دنیای معاصر نیز اطلاق کرد. آن‌چه به ما این مجوز را می‌دهد، شباهت این جنبش‌ها با نسخه‌ی اصلی ایتالیایی‌اش در برخی از ویژگی‌ها و مولفه‌ها است. او از این شباهت به «شباهت‌های خانوادگی» تعبیر می‌کند و با نظریه «بازی» ویتگنشتاین توضیح می‌دهد.

عمده‌ترین ویژگی‌های فاشیسم از نظر اومبرتو اکو این‌ها است:

۱) سنت‌پرستی: درس‌‎نامه‌ی هر جنبش فاشیستی را که شما مرور کنید، می‌بینید که متاثر از اندیشمندانِ سنت‌باور است؛ اندیش‌مندانی که معتقد بوده‌اند حقیقت یکبار برای همیشه در گذشته توسط نیاکان ما کشف شده و نیاز نیست که ما در جستجوی حقیقت و حکمت جدید باشیم، بلکه وظیفه‌ی ما این است که به سنت‌ها برگردیم و آن‌چه را گذشتگان ما کشف کرده‌اند به تعبیر و تاویلش ادامه بدهیم.
2) عقل‌ستیزی: یکی دیگری از ویژگی‌های فاشیسم، رد مدرن‌گرایی است. جنبش‌های فاشیستی، عصر روشن‌گری و عصر خرد و انقلاب فرانسه خاستگاه فساد اخلاقی مدرن می‌دانند و با عقلانیت و عقل‌گرایی مشکل دارند.
3) روشن‌فکرستیزی: از دیگر ویژگی فاشیسم، تاکید بر عمل است. فاشیست‌ها می‌گویند که عمل به خودی خودش زیبا است و بر باریک‌اندیشی‌های روشنفکرانه تقدم دارد. «فکر کردن، شکلی از مردی‌زدایی است.» گوبلز می‌گفت: «تا حرف فرهنگ می‌شنوم، دستم می‌ره سمت تپانچه‌م». تحقیقات نشان می‌دهد که تمام جنبش‌های فاشیستی، بدگمانی مفرطی نسبت به روشنفکران دارند.
4) اختلاف عقیده، خیانت است: یکی دیگری از ویژگی‌های فاشیسم، مخالفت با نقد و روحیه‌ی نقادی است. در حالی که «روحیه‌ی نقادی تمایز قایل و تمییز نشانه‌ای از مدرنیت است»، اما فاشیست‌ها آن را سرچشمه‌ی اختلاف عقیده خوانده و آن را خیانت تلقی می‌کنند.
5) نژادپرستی: یکی از ویژگی‌های تمام جنبش‌های فاشیستی، فراخوان دادن علیه مهمانان ناخوانده است. این مهمانان ناخوانده می‌تواند جامعه مهاجران، اقلیت‌های قومی و مذهبی و یا هر گروه دیگری باشد.
6) تلقین حس قربانی‌شدگی: جنبش‌های فاشیستی اغلب از بطن یک ناکامی فردی یا اجتماعی ظهور می‌کند و تلاش می‌نماید تا با تلقین حس قربانی‌شدگی از میان آن‌ها سربازگیری کند.
7) دشمن‌تراشی و تئوری توطئه: جنبش‌های فاشیستی به کسانی که هیچ گونه هویت اجتماعی ندارند می‌گوید تنها امتیازشان همان عمومی‌ترین امتیازها است، یعنی متولدشدن در کشور مشترک. این جنبش‌ها هم‌چنان تلاش می‌کنند با تعریف یک دشمن مشترک – اعم از داخلی و خارجی- برای آن بی‌هویتان، هویت خلق کند. فاشیست‌ها این کار را از طریق خلق و تبلیغ انواع تیوری توطئه انجام می‌دهند؛ تئوری‌هایی که وانمود می‌کند مردمان یک کشور از چهارسو در محاصره‌ی دشمنان داخلی و خارجی قرار دارند.
8) رژیم‌های فاشیستی، چون ارزیابی درست از دشمن ندارند، محکوم به شکست خوردن‌اند: فاشیستان از یک سو تلاش می‌کنند که دشمن را خیلی قوی و با قدرت معرفی کنند و از سوی دیگر می‌خواهند به مریدان خود بگویند که قدرت درهم‌شکستن دشمن را دارند. یعنی همزمان دشمن را خیلی قوی و خیلی ضعیف معرفی می‌کنند. این ارزیابی متناقض باعث می‌شود که آن‌ها شناخت درستی از دشمن نداشته باشند و شکست بخورند.
9) زندگی برای نبرد: فاشیست‌ها صلح‌خواهی را تبانی با دشمن می‌دانند و معتقداند که صلح بد است. شعار آن‌ها «زندگی برای نبرد» است، نه «نبرد برای زندگی». آن‌ها جنگ را یک وضعیت دایمی می‌دانند. یکی از شعارهای فاشیست‌ها در گذشته این بوده است: «زنده باد مرگ!»
10) سرآمدباوری توده‌ای: سرآمدباوری توده‌ای، یعنی این‌که هر فرد از بین بهترین مردم جهان می‌آید، اعضای حزب بهترین شهروندان‌اند و هر شهروند می‌تواند عضو حزب شود.
11) قهرمانی‌گری: در فاشیسم، قهرمانی‌گری قاعده است. قهرمان فاشیست، سودای مردن دارد و بی‌قرار مرگ است. اما اکثرا پیش از اینکه خود بمیرد، دیگران را به کشتن می‌دهد.
12) زن‌ستیزی: گفتیم که فاشیست‌ها هم جنگ‌طلب‌اند و هم خود را قهرمان می‌دانند. از آن‌جایی که هم جنگ و هم قهرمانی‌گری بازی‌های دشواراند، آن‌ها اراده‌ی معطوف به قدرت خود را متوجه مسایل جنسی می‌کنند. امبرتو اکو می‌گوید که این خاستگاه مردی‌فروشی است. مردی‌فروشی، یعنی خوارشماری زنان.
13) مردم‌باوری کیفیتی: در دموکراسی‌ها شهروندان از حقوق فردی برخورداراند اما تاثیر سیاسی شان از لحاظ کمی است؛ یعنی که تصمیم‌گیرنده اکثریت است. اما در فاشیسم، حقوق فردی به رسمیت نشناخته نمی‌شود، بلکه همه‌کاره مردم پنداشته می‌شود. تصوری که از مردم وجود دارد این است که یک کل واحد و یکپارچه هستند و بیانگر اراده‌ی همگانی. از آن‌جایی که هیچ تعداد آدمی ممکن نیست دارای اراده همگانی باشد، پیشوا یا رهبر مدعی می‌شود که چنین نقشی را به عهده دارد.
14) نوگفتار: تمام متون فاشیستی بر دایره لغات تنگ و نحو بدوی بنا شده و به این طریق، ادوات خردورزی و تفکر نقادانه را در میان مریدان خود محدود می‌کند.

نتیجه‌گیری

آن‌چه در بالا برشمردیم ویژگی‌های فاشیسم است. این ویژگی‌ها همه‌اش الزاما در یک سازمان یا جنبش گردهم نمی‌آید و حتا می‌توان گفت که برخی از این‌ها با یکدیگر ناسازگارند. اما اگر یکی از این ویژگی‌ها در نهادی یا سازمانی دیده شد، امبرتو می‌گوید که آن‌جا سحابی فاشیستی انعقاد یافته است.
من هنگامی که این ویژگی‌ها را می‌خواندم، واقعا دچار ترس و دلهره شدم از اینکه نکند من هم یک فاشیست باشم. بهتر است شما نیز این متن را خوانده و با همین معیار و محک، اعمال، گفتار و پندار خود را بسنجید.