عطر کتاب، بوی وطن؛ روایتی از حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

دسته: تحلیل
نویسنده: شفیق الله احدی
1404/02/22
11:23 ق.ظ
بازدید: 21

پایگاه خبری تحلیلی روایت : تهران، این کلان‌شهر همیشه پرتکاپو، هر ساله دست‌کم یک‌بار میزبان کتاب می‌شود؛ کتاب‌هایی که چون مسافرانی همیشه در سفر، از گوشه‌وکنار جهان به اینجا می‌آیند، در غرفه‌هایی رنگارنگ به نمایش گذاشته می‌شوند و چشم‌انتظار دستانی‌اند که برگ‌هایشان را ورق بزنند و صدای خاموش‌شان را بشنوند. سال‌های قبل توفیق حضور در چنین رویدادی بزرگی برایم دست نداد، معمولاً کتاب‌های مورد نیاز را از کتاب‌فروشی‌های خیابان انقلاب تهیه می‌کردم. ام‌سال اما، در معیت جمعی از دوستان کتاب‌خوان، دل به راه زدیم. ساعاتی طولانی راه کردیم تا شاید سهمی از این جشن دانایی نصیب‌مان شود. و چنین شد. من، جوانی دانشگاهی از افغانستان، در دل‌ تهران، پا به سرزمینی گذاشتم که کتاب در آن حرمت دارد. با خود فکر می‌کردم که شاید این نمایشگاه با انبوه جمعیت روبه‌رو نباشد، اما برخلاف تصورم، سیلی از مردم از هر نسل و گروهی آنجا بودند؛ جوانان دانشگاهی، میان‌سالان، کهن‌سالان، همگی با شور و شوقی وصف‌ناپذیر، غرفه به غرفه را می‌گشتند، کتاب برمی‌داشتند، ورق می‌زدند، می‌پرسیدند و می‌خریدند. اگر افلاطون امروز زندگی می کرد و در نمایشگاه کتاب تهران قدم می‌زد، شاید می‌گفت؛ «این‌جا همان جایی‌ست که مردمش از سایه‌ها گذشته‌اند و رو به سوی نور آگاهی کرده‌اند». در شهری که کتاب، فقط کالایی برای خرید و فروش نیست، بلکه پیوندی‌ست میان انسان و حقیقت، افلاطون آرام می‌گرفت. یا اگر سقراط، که همواره بر آگاهی به‌عنوان مقدمه‌ی فضیلت تأکید می‌کرد، زنده بود و شور جمعیت مشتاق در غرفه‌های کتاب را می‌دید، می‌گفت؛ «اینجا فضیلت زنده است؛ چون مردمش می‌خواهند بدانند».

تهران، این کلان‌شهر همیشه پرتکاپو، هر ساله دست‌کم یک‌بار میزبان کتاب می‌شود؛ کتاب‌هایی که چون مسافرانی همیشه در سفر، از گوشه‌وکنار جهان به اینجا می‌آیند، در غرفه‌هایی رنگارنگ به نمایش گذاشته می‌شوند و چشم‌انتظار دستانی‌اند که برگ‌هایشان را ورق بزنند و صدای خاموش‌شان را بشنوند.
سال‌های قبل توفیق حضور در چنین رویدادی بزرگی برایم دست نداد، معمولاً کتاب‌های مورد نیاز را از کتاب‌فروشی‌های خیابان انقلاب تهیه می‌کردم. ام‌سال اما، در معیت جمعی از دوستان کتاب‌خوان، دل به راه زدیم. ساعاتی طولانی راه کردیم تا شاید سهمی از این جشن دانایی نصیب‌مان شود. و چنین شد. من، جوانی دانشگاهی از افغانستان، در دل‌ تهران، پا به سرزمینی گذاشتم که کتاب در آن حرمت دارد. با خود فکر می‌کردم که شاید این نمایشگاه با انبوه جمعیت روبه‌رو نباشد، اما برخلاف تصورم، سیلی از مردم از هر نسل و گروهی آنجا بودند؛ جوانان دانشگاهی، میان‌سالان، کهن‌سالان، همگی با شور و شوقی وصف‌ناپذیر، غرفه به غرفه را می‌گشتند، کتاب برمی‌داشتند، ورق می‌زدند، می‌پرسیدند و می‌خریدند. اگر افلاطون امروز زندگی می کرد و در نمایشگاه کتاب تهران قدم می‌زد، شاید می‌گفت؛ «این‌جا همان جایی‌ست که مردمش از سایه‌ها گذشته‌اند و رو به سوی نور آگاهی کرده‌اند». در شهری که کتاب، فقط کالایی برای خرید و فروش نیست، بلکه پیوندی‌ست میان انسان و حقیقت، افلاطون آرام می‌گرفت. یا اگر سقراط، که همواره بر آگاهی به‌عنوان مقدمه‌ی فضیلت تأکید می‌کرد، زنده بود و شور جمعیت مشتاق در غرفه‌های کتاب را می‌دید، می‌گفت؛ «اینجا فضیلت زنده است؛ چون مردمش می‌خواهند بدانند».

یادم می‌آید سال‌هایی نه‌چندان دور، زمانی که کابل هنوز در هوایی پاک‌تر نفس می‌کشید و هنوز قفس جهل و تحجر بر جان و پیکرش پیچیده نشده بود، رفتن به دانشگاه و کتاب‌خواندن نه جرم که افتخاری بود. درِ دانشگاه‌ها به روی همه باز بود و مردم با شتاب به سوی آگاهی می‌رفتند. در همان روزها، در دانشگاه کابل نمایشگاهی کتاب برگزار شد. مهمانانی از ایران نیز آمده بودند، با خود کتاب‌هایی خواندنی و ارزشمند آورده بودند. اما آن نمایشگاه هرگز با چنین استقبالی روبه‌رو نشد. حتی اهل دانشگاه و آن‌هایی که ظاهر کتاب‌خوانی داشتند، چندان سهمی در رونق آن رویداد ایفا نکردند و چراغ روشن گری نیز آنچنان فروزان نبود. سخنی از کانت به ذهنم می‌رسد که گفته است؛« روشنگری یعنی خروج انسان از نابالغی‌ای که خود بر خود تحمیل کرده است، و راه آن، جز از مسیر مطالعه و آگاهی نمی‌گذرد.»
با این حال، امید بود، زندگی جریان داشت و چیزی درون مردم می‌جوشید: عصیانی زیرپوستی، از جنس آگاهی؛ عصیانی خودخواسته، هوشیارانه و زاییده‌ی نیاز به دانستن.
در حالی که با دوستان غرفه‌های گوناگون را برای تهیه کتاب‌هایی ارزشمند می‌پیمودیم، به بخش ناشران خارجی رسیدیم. دلمان بی‌قرار یافتن نامی، نشانی، یا بویی از افغانستان بود. گویی همه باور داشتیم که در میان این انبوه غرفه‌ها، می‌توانیم ردی از وطنی گم‌شده بیابیم. ابن خلدون، متفکر جهان اسلام وطن را بستری برای پیوند میان مردم و حافظه‌ی تاریخی آن‌ها می‌دانست. او هشدار می‌داد که «بی‌ریشه ماندن، یعنی بی‌سرنوشت شدن». ما حتا در میان انبوهی غرفه ها انگار دنبال ریشه های خویش می گشتیم، دنبال جایکه بوی وطن دهد.
و چنین شد. در میان ده‌ها غرفه‌ی رنگارنگ، تنها یک قفسه‌ی کوچک یافتیم که به افغانستان تعلق داشت. بویی آشنا، رایحه‌ای از وطن در آن پیچیده بود. وقتی با اشتیاق از آنان پرسیدیم چند ناشر افغانستانی در این نمایشگاه شرکت کرده‌اند، پاسخ‌شان حسرتی تلخ در دل داشت: «فقط ما آمده‌ایم، آن‌هم با هزار و یک مشکل، بازرسی، بازپرسی و مانع‌تراشی.» گفتند رژیم حاکم اجازه‌ی شرکت به ناشران نمی‌دهد و بسیاری از کتاب‌های خواندنی را ممنوع اعلام کرده است.

دو روز تمام در نمایشگاه گشتیم، کتاب‌های بسیاری دیدیم، فهرستی از منابع تهیه کردیم تا شاید در فرصتی برای‌مان ارسال شوند. اما فراتر از کتاب‌ها، آنچه دل‌مان را بیش از همه ربود، دوستی مردم ایران با کتاب بود.
بارها و بارها به حال‌شان غبطه خوردم. نه کتاب‌فروشی‌هایشان بی‌مشتری است، نه نمایشگاه‌هایشان خاموش و بی‌رونق. در همان دو روز، نمایشگاه بدل به بازاری پرجمعیت و پُر رونق برای خریدوفروش کتاب شده بود. هر کشور، هر ناشر، غرفه‌ی خود را داشت و آثار تازه‌چاپ‌شده‌ی فراوانی ارائه می‌داد.
چنانکه ارسطو می گفت ؛«روح انسان بی‌مطالعه، همچون زمینی بایر است.»، ولی مردم ایران مطالعه کار روزانه شان شده است و نمایشگاه های کتاب و کتاب فروشی‌ها محلی رفت و آمدهای همیشگی شان. ملتی با چنین نگرش، چنین تفکر، و چنین عطش دانستن، محال است شکست بخورد. محال است که عقب‌گرد داشته باشد. آینده، متعلق به همین مردمان است، مردمانی که کتاب را هنوز «مقدس‌ترین مسافر» می‌دانند.

نوشته های مرتبط :