در روزهایی که تنش میان پاکستان و طالبان به اوج خود رسیده، خبر بازداشت ۱۰۰ عضو تحریک طالبان پاکستان (TTP) از سوی طالبان افغانستان می تواند آب سردی به آتش خشم پاکستان بریزد. این اقدام در حالی صورت می‌گیرد که اسلام‌آباد بارها طالبان را به پناه‌دادن و حمایت پنهانی از جنگجویان تی‌تی‌پی متهم کرده و حتی تهدید به عملیات فرامرزی و حملات هوایی نموده است. از همین‌رو، بازداشت این تعداد از اعضای تی‌تی‌پی، صرفاً یک اقدام امنیتی ساده نیست؛ بلکه می‌تواند یک «رشوهٔ سیاسی» هدفمند از سوی طالبان به پاکستان تعبیر شود، رشوه‌ای برای کاهش خشم همسایهٔ شرقی و جلوگیری از تشدید بحران و درگیری. ولی آیا همین نقطه‌ی پایان حمایت طالبا از گروه‌های تروریستی خواهد بود؟ بازداشت ۱۰۰ عضو تی‌تی‌پی چه‌چیزی را تغیر خواهد داد؟ مسأله‌ی لر و بر خواهی و لوی افغانستان خواهی چه خواهد شد؟
این یادداشت کوتاه گذرا به این موضوع می‌پردازد.
ریشه‌های بحران میان پاکستان و طالبان «افغان»
پس از سقوط جمهوری و بازگشت طالبان به قدرت، اسلام‌آباد انتظار داشت که این گروه رابطه‌اش با جنگجویان تی‌تی‌پی را قطع کند. پاکستان باور داشت طالبان افغانستان، که از حمایت سازمان استخباراتی پاکستان (ISI) در طی دو دهه برخوردار بوده، اکنون باید «قیمت حمایت» را با همکاری امنیتی و مهار دشمنان پاکستان بپردازد.
اما واقعیت میدانی برعکس رخ داد: جنگجویان تی‌تی‌پی پس از قدرت‌یابی طالبان «افغان»، آزادی عمل بیشتری یافتند، به مناطق مرزی نقل مکان کردند و حملات‌شان در داخل پاکستان افزایش یافت. این موضوع اسلام‌آباد را به شدت خشمگین ساخت و روابط دو طرف را از سطح «برادرانه» به «تهدیدآمیز» رساند.
بازداشت ۱۰۰ عضو تی‌تی‌پی؛ تغییر رفتار یا نمایش تاکتیکی؟
طالبان اکنون اعلام کرده‌اند که ۱۰۰ عضو تی‌تی‌پی را بازداشت کرده‌اند. این اقدام پرسش‌های مهمی را مطرح می‌کند: آیا طالبان واقعاً از تی‌تی‌پی برگشته‌اند؟ یا این بازداشت‌ها نمایشی تاکتیکی و یک حرکت حساب‌شده برای آرام‌سازی پاکستان است؟
اگر به گذشته نگاه کنیم، طالبان افغانستان و تی‌تی‌پی پیوندهای عمیق ایدئولوژیک، قومی و جهادی داشته‌اند. هر دو از یک روایت مشترک بانگ می‌زنند: مقاومت در برابر «دولت‌های غرب‌گرا». در بسیاری از موارد، طالبان برای تی‌تی‌پی نقش حامی، مربی و پناه‌دهنده را داشته‌اند. بنابراین دشوار است باور کنیم که طالبان ناگهان تصمیم گرفته باشند صدها عضو تی‌تی‌پی را سرکوب و زندانی کنند.
در نتیجه، احتمال قوی آن است که این اقدام بیشتر جنبهٔ سیاسی داشته باشد تا امنیتی. طالبان می‌دانند که پاکستان در حال از دست‌دادن صبر است و فشارهای نظامی اسلام‌آباد می‌تواند برای امنیت و اقتصاد این گروه فاجعه‌بار باشد. از این‌رو، بازداشت بخشی از نیروهای تی‌تی‌پی می‌تواند حرکتی برای خرید زمان، مدیریت فشار و نمایش همکاری ساختگی به اسلام‌آباد باشد.
فشار پاکستان؛ از تهدید به حمله تا توقع همکاری اجباری
ماه‌های اخیر شاهد افزایش تهدیدهای پاکستان بوده‌ایم. مقامات پاکستانی آشکارا هشدار داده‌اند که اگر طالبان اقدامی برای مهار تی‌تی‌پی انجام ندهد، اسلام‌آباد «به صورت یک‌جانبه» وارد عمل خواهد شد. سابقهٔ حملات هوایی پاکستان در خوست و کنر نشان داده که این تهدیدها فقط لفاظی نیستند.
در چنین شرایطی، طالبان نیاز داشتند اقدامی انجام دهند که:
- پاکستان را آرام کند،
- به جهانیان نشان دهد که طالبان علیه گروه‌های شورشی اقدام می‌کنند،
- بدون آسیب‌زدن جدی به روابط‌شان با تی‌تی‌پی، یک نمایش محدود از سخت‌گیری ارائه کنند.
بازداشت ۱۰۰ عضو تی‌تی‌پی دقیقاً با همین الگو تطابق دارد: اقدامی به اندازهٔ کافی بزرگ برای رسانه‌ها، اما نه آن‌قدر گسترده که به‌صورت واقعی تی‌تی‌پی را تضعیف کند.
رشوهٔ سیاسی؛ معامله‌ای پنهان اما قابل‌تشخیص
در سیاست منطقه‌ای، «رشوهٔ سیاسی» اصطلاحی است برای اقداماتی که با هدف خرید رضایت یا خاموش‌سازی طرف مقابل انجام می‌شود. طالبان بارها برای حفظ منافع‌شان چنین تاکتیک‌هایی را به‌کار گرفته‌اند: یک گام کوچک عقب‌نشینی، در برابر جلوگیری از بحران بزرگ.
اقدام طالبان علیه اعضای تی‌تی‌پی نیز در همین چارچوب قابل تحلیل است. این حرکت نه ناشی از تغییر ایدئولوژیک است، نه ناشی از قطع رابطهٔ واقعی میان دو طرف. بلکه این رشوه‌ای سیاسی به پاکستان است تا:
- فتیلهٔ تهدیدهای نظامی پایین کشیده شود،
- روابط دوباره مدیریت گردد،
- و طالبان فرصت یابند تا بدون مواجهه با حملات هوایی، وضعیت داخلی‌شان را تثبیت کنند.
نتیجه‌گیری
بازداشت ۱۰۰ عضو تی‌تی‌پی از سوی طالبان، در ظاهر اقدامی امنیتی و مسئولانه به نظر می‌رسد، اما در باطن بیش از آنکه نشانهٔ تغییر رفتار باشد، حرکتی تاکتیکی و معامله‌ای سیاسی برای دفع خطر پاکستان است. طالبان نه می‌خواهند رابطه‌شان با تی‌تی‌پی را نابود کنند، نه توانایی چنین کاری را دارند.
اما برای جلوگیری از تشدید بحران با پاکستان، مجبور شده‌اند «بهای حداقلی» بپردازند—بهایی که در قالب بازداشت بخشی از نیروهای تی‌تی‌پی پرداخت شده و تلاش دارد خشم پاکستان را موقتاً فرو بنشاند.
اگر اوضاع تغییر نکند، این تنها آغاز یک بازی پیچیدهٔ سیاسی خواهد بود؛ بازی‌ای که طالبان برای حفظ بقا ناچارند آن را ادامه دهند، و پاکستان برای مهار تهدیدهای امنیتی‌اش ناگزیر است از فشارهای مستقیم و غیرمستقیم استفاده کند.
