پس از سقوط کابل در ۱۵ اگست ۲۰۲۱ و بازگشت طالبان به قدرت، روابط افغانستان و پاکستان وارد مرحله‌ای پیچیده و پر از ابهام شد. یکی از پرسش‌های مهمی که در این دوره به‌ویژه در میان تحلیلگران مطرح شده، موضوع ادعای حمایت پاکستان از مخالفان طالبان است. اسلام‌آباد همواره به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در تحولات افغانستان شناخته می‌شود، اما آیا واقعا این کشور به‌طور جدی از گروه‌های مخالف طالبان حمایت می‌کند یا این یک بازی سیاسی تازه برای فشار به طالبان است؟
۱. پیش‌زمینه روابط پاکستان و طالبان
پاکستان، به‌ویژه در دوران نخستین حکومت طالبان (۱۹۹۶–۲۰۰۱)، یکی از مهم‌ترین حامیان این گروه بود. اسلام‌آباد به دلیل موقعیت جغرافیایی و روابط پیچیده‌اش با طالبان، حمایت‌های مالی، لجستیکی و نظامی زیادی از این گروه در دوران جنگ داخلی افغانستان به عمل آورد. اما پس از سقوط طالبان در سال ۲۰۰۱ و سرنگونی دولت طالبان به رهبری آمریکا و ناتو، پاکستان به‌طور غیررسمی به یکی از حامیان اصلی بازگشت طالبان تبدیل شد. این حمایتها همچنان ادامه داشت تا اینکه طالبان در سال ۲۰۲۱ دوباره به قدرت برگشتند و در این برگشت نیز پاکستا در ساختار تشکیلاتی این گروه نقش داشت و حتا گفته می‌شد که برخی از مقامات و پوست‌های کلیدی رژیم طالبان را نیز به افرادی مشخصی سفارش کرده‌اند.
در این میان، برخی از مقامات پاکستانی اذعان دارند که این کشور همیشه بر این باور بوده که طالبان باید در افغانستان قدرت را در دست بگیرند، زیرا از نظر اسلام‌آباد، این گروه می‌تواند افغانستان را از بحران‌های داخلی خارج کرده و ثباتی نسبی ایجاد کند. با این حال، این رابطه نه تنها ساده و یک‌طرفه نبوده، بلکه پیچیدگی‌هایی دارد که در چند سال اخیر بیشتر نمایان شده است.
۲. ادعای حمایت پاکستان از مخالفان طالبان
از زمانی که طالبان قدرت را در افغانستان به‌دست گرفتند، برخی از گروه‌های مخالف طالبان از جمله جبهه مقاومت ملی افغانستان تحت رهبری احمد مسعود و جبهه‌ی آزادی به رهبری یاسین ضیا، در شمال افغانستان فعال شدند. این گروه‌ها به‌ویژه در بدنه خود شامل نیروهایی از اقوام مختلف مانند تاجیک‌ها، هزاره‌ها و ازبک‌ها هستند. ادعاهایی مبنی بر حمایت پاکستان از این گروه‌ها مطرح شده است.
پاکستان در پاسخ به این ادعاها به‌طور مکرر تاکید کرده که از هیچ گروه مخالف طالبان به‌طور علنی حمایت نمی‌کند. مقامات پاکستانی می‌گویند که با توجه به وضعیت امنیتی و منافع ملی خود، اولویت آن‌ها در افغانستان، حفظ ثبات و مبارزه با تهدیدات تروریستی است. اسلام‌آباد همچنین اعلام کرده که هرگونه مخالفت با طالبان را در چارچوب روابط دیپلماتیک و با هدف حفظ امنیت منطقه مدیریت خواهد کرد.
اما برخی تحلیلگران منطقه‌ای باور دارند که پاکستان با حمایت‌های پنهانی از گروه‌های مخالف طالبان در تلاش است تا بر قدرت طالبان فشار وارد کند. این سیاست می‌تواند برای اسلام‌آباد یک بازی استراتژیک باشد تا هم‌زمان با حفظ روابط دوستانه با طالبان، از برخی گروه‌های مخالف برای تقویت منافع خود در افغانستان استفاده کند.
۳. دلایل احتمالی حمایت پاکستان از مخالفان طالبان
اگر بخواهیم به دلایل احتمالی حمایت پاکستان از مخالفان طالبان نگاه کنیم، چند فاکتور مهم قابل توجه است:
الف) نفوذ طالبان در پاکستان
پاکستان به‌ویژه در مناطق مرزی با افغانستان شاهد فعالیت‌های گروه‌هایی همچون طالبان پاکستانی (TTP) بوده است که برخی از آن‌ها از طالبان افغانستان حمایت می‌کنند. این گروه‌ها برای اسلام‌آباد تهدید امنیتی بزرگی به شمار می‌روند. در نتیجه، یکی از دلایل احتمالی که اسلام‌آباد ممکن است از مخالفان طالبان حمایت کند، به‌منظور استفاده از آن‌ها برای مقابله با طالبان پاکستانی است.
ب) مسائل قومی و مذهبی
طالبان افغانستان به‌ویژه در مدیریت مسائل قومی و مذهبی در افغانستان با چالش‌هایی روبرو بوده‌اند. بسیاری از اقوام مختلف در افغانستان، از جمله هزاره‌ها و تاجیک‌ها، به سیاست‌های طالبان اعتراض دارند. پاکستان که خود در برخی مناطق با گروه‌های قومی و مذهبی مختلف روبروست، ممکن است بخواهد با حمایت از این گروه‌ها، وزن بیشتری در مذاکرات و توافقات منطقه‌ای داشته باشد.
ج) تعادل قدرت در منطقه
پاکستان با هند و ایران به‌طور جدی در رقابت است. در حالی که روابط پاکستان با طالبان به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی و امنیتی به نفع اسلام‌آباد بوده است، این کشور ممکن است بخواهد با حمایت از مخالفان طالبان، تعادل قدرت را در افغانستان حفظ کند و از آن برای تقویت نفوذ خود در افغانستان استفاده کند.
۴. آیا این یک بازی جدید است؟
تحلیلگران معتقدند که حمایت پاکستان از مخالفان طالبان به‌طور عمده یک بازی دیپلماتیک جدید است. اسلام‌آباد تلاش دارد تا در شرایطی که طالبان با پاکستان درگیر هستند، فشارهایی را به این گروه وارد کند تا از منافع ملی پاکستان بهتر دفاع کند.
از طرفی، پاکستان نمی‌خواهد روابط خود با طالبان را کاملاً از دست بدهد، زیرا این گروه با نفوذی که در میان مخالفامن حکومت پاکستان دارند به‌طور غیرمستقیم می‌تواند بر امنیت و ثبات پاکستان تأثیر بگذارد.
۵. نتیجه‌گیری
با وجود ادعاهایی که مبنی بر حمایت پاکستان از مخالفان طالبان مطرح می‌شود، واقعیت پیچیده‌تر از یک حمایت علنی است. پاکستان در حال حاضر در حال بازی دوگانه‌ای است که در آن هم‌زمان تلاش می‌کند از طالبان در افغانستان بهره‌برداری کند و در عین حال از مخالفان این گروه به‌عنوان ابزاری برای حفظ منافع خود استفاده نماید. این یک بازی استراتژیک است که نمی‌توان به‌سادگی آن را به حمایت قطعی از مخالفان طالبان تعبیر کرد، بلکه بیشتر در راستای منافع و معادلات امنیتی پاکستان در منطقه است.
