در سالهای اخیر، بهویژه پس از تسلط مجدد طالبان بر افغانستان در اوت ۲۰۲۱، گزارشها و تحلیلهای مختلفی در مورد محدودیتهای فزاینده بر آزادیهای فردی و جمعی، از جمله آزادی بیان و دسترسی به اطلاعات، منتشر شده است. یکی از اقدامات بحثبرانگیز که بارها مورد توجه قرار گرفته، اصرار رهبری طالبان بر قطع یا محدودسازی اینترنت در بخشهایی از افغانستان، بهویژه در مناطق خاص یا در زمانهای حساس است. ملا هبتالله آخندزاده، رهبر طالبان، بهعنوان چهرهای محافظهکار و طرفدار قرائتی سختگیرانه از شریعت اسلامی، نقش کلیدی در سیاستگذاریهای اینچنینی دارد. اما چرا او بر قطع اینترنت پافشاری میکند؟ در ادامه، به بررسی ابعاد مختلف این مسأله میپردازیم.
۱. کنترل اطلاعات و جلوگیری از انتشار اخبار مخالف
یکی از مهمترین دلایل اصرار طالبان بر قطع یا محدودسازی اینترنت، کنترل اطلاعات و جلوگیری از انتشار اخبار و تصاویری است که چهرهای منفی از این گروه نشان میدهند. اینترنت بستری است برای اشتراکگذاری و پخش سریع اخبار، تصاویر و ویدیوها. در شرایطی که طالبان بهطور روزمره با اعتراضات، نارضایتیهای عمومی، و حتی شورشهای پراکنده روبهروست، اینترنت به ابزاری قدرتمند برای افشای سرکوبها، بازداشتها و سایر اقدامات نقض حقوق بشر تبدیل شده است.
رهبر طالبان با قطع اینترنت تلاش دارد تا صدای منتقدان خاموش بماند، تصاویر سرکوبها منتشر نشود، و فضای عمومی جامعه تحت کنترل شدید اطلاعاتی قرار گیرد. چنین سیاستی در راستای ایجاد «خلأ خبری» است؛ وضعیتی که در آن، روایت رسمی گروه، تنها منبع اطلاعات باقی میماند.
۲. ترس از گسترش آگاهی و بیداری نسل جوان
اینترنت تنها ابزاری برای ارتباط یا سرگرمی نیست، بلکه دریچهای است به جهان خارج. دسترسی به منابع آموزشی، محتوای فرهنگی و اخبار بینالمللی باعث گسترش دیدگاههای جوانان و زنان میشود. طالبان که ایدئولوژی خاصی بر پایه تفسیر محدود و سنتی از دین دارد، اینترنت را تهدیدی برای این جهانبینی تلقی میکند.
رهبر طالبان بارها از «فساد اخلاقی ناشی از اینترنت» سخن گفته است و آن را عامل تضعیف ایمان و ترویج فرهنگ غربی میداند. به همین دلیل، برای او اینترنت صرفاً یک ابزار ارتباطی نیست، بلکه تهدیدی فرهنگی و اعتقادی محسوب میشود. قطع اینترنت در واقع اقدامی پیشگیرانه برای جلوگیری از بیداری ذهنی و آگاهی نسل جدید است؛ نسلی که ممکن است روزی مشروعیت طالبان را زیر سوال ببرد.
۳. جلوگیری از سازماندهی اعتراضات و فعالیتهای ضد طالبانی
رسانههای اجتماعی به ابزار مهمی برای سازماندهی اعتراضات و ایجاد شبکههای مقاومت تبدیل شدهاند. بسیاری از حرکتهای مدنی، بهویژه اعتراضات زنان علیه محدودیتهای شدید طالبان، از طریق اینترنت و اپلیکیشنهایی چون واتساپ، تلگرام، توییتر و فیسبوک شکل گرفتهاند.
رهبر طالبان با درک این واقعیت که اینترنت میتواند زمینهساز شورشهای اجتماعی و حتی تهدیدی برای ثبات حکومتش باشد، آن را عامدانه قطع یا محدود میکند. هدف، فلجکردن توان هماهنگی میان مخالفان و کاهش خطرات امنیتی است.
۴. انحصار اطلاعات دینی و فقهی
طالبان با تأکید بر تفسیر خاصی از دین اسلام، تلاش دارد تا برداشتهای دیگر از شریعت یا اسلام مدرن در میان مردم رواج پیدا نکند. اینترنت اما مملو از منابع مختلف دینی، فقهی و تفسیری است که با دیدگاه طالبان تضاد دارند. جوانان، طلاب دینی و حتی افراد عادی میتوانند با چند کلیک به تفاسیر متنوع از اسلام دست یابند.
رهبر طالبان از این میهراسد که مردم، بهویژه جوانان، در معرض تفاسیر دینی متفاوت قرار گیرند و دچار تردید نسبت به آموزههای رسمی حکومت شوند. به همین دلیل، قطع اینترنت بهمنزلهی کنترل انحصاری بر منابع معرفتی و دینی جامعه تلقی میشود.
۵. نبود پاسخگویی و شفافیت
یکی از ویژگیهای حکومتهای استبدادی، فقدان شفافیت و پاسخگویی در برابر مردم است. طالبان نیز از این قاعده مستثنا نیست. اینترنت با فراهم کردن امکان ارتباط دوطرفه، انتقاد از مقامات، پرسش از عملکرد حکومت و افشای فساد، تهدیدی جدی برای چنین رژیمهایی محسوب میشود.
رهبر طالبان با محدودسازی اینترنت، عملاً زمینه را برای تداوم حکمرانی غیرشفاف و بدون نظارت مردمی فراهم میکند. در این فضا، هرگونه اعتراض، نقد یا مطالبهگری، بهسرعت خاموش میشود و شهروندان به موجوداتی مطیع و منزوی تبدیل میگردند.
نتیجهگیری
اصرار رهبر طالبان بر قطع یا محدودسازی اینترنت، ریشه در ترسهای عمیق ایدئولوژیک، امنیتی، سیاسی و فرهنگی دارد. طالبان دریافته است که اینترنت، بهرغم فرصتهایی که برای توسعه کشور فراهم میکند، تهدیدی بالقوه برای حفظ سلطهی بیچونوچرای این گروه بر جامعه افغانستان است. از این رو، بهجای بهرهبرداری از این ابزار در جهت پیشرفت، آن را مسدود میکنند تا جامعهای مطیع، بیخبر و جداافتاده از جهان بسازند. این سیاست، نه تنها مانع رشد فکری و فرهنگی مردم میشود، بلکه افغانستان را هرچه بیشتر در انزوای جهانی فرو میبرد.
