ضرورت شعرهای آزادی‌خواهانه در فضای امروز افغانستان؛ واکاوی در شعرهای فردین عصمتی

دسته: تحلیل
نویسنده: وحیدالله محمدی
1404/01/04
10:58 ق.ظ
بازدید: 51

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در دوره‌های که جامعه‌ها با چالش‌های پیچیده و بحران‌های عمیق دست و پنجه نرم میکنند، هنر به ویژه شعر، به ابزاری قدرتمند برای بیان دردها، امیدها و اعتراض‌ها تبدیل میشود. در فضای امروز افغانستان، که جنگ، سرکوب، خشونت و فقدان آزادی روز به روز بیشتر به چشم میخورد، شعرهای آزادی‌خواهانه؛ نه تنها یک وسیله برای بیان خواسته‌ها و آرمان‌ها هستند؛ بلکه به عنوان ابزاری برای مقاومت در برابر ظلم و ایجاد همبستگی میان مردم به کار میروند. شعرهای فردین عصمتی، با زبان صریح و تصویر عمیق، بیانگر این وضعیت اند.

در دوره‌های که جامعه‌ها با چالش‌های پیچیده و بحران‌های عمیق دست و پنجه نرم میکنند، هنر به ویژه شعر، به ابزاری قدرتمند برای بیان دردها، امیدها و اعتراض‌ها تبدیل میشود. در فضای امروز افغانستان، که جنگ، سرکوب، خشونت و فقدان آزادی روز به روز بیشتر به چشم میخورد، شعرهای آزادی‌خواهانه؛ نه تنها یک وسیله برای بیان خواسته‌ها و آرمان‌ها هستند؛ بلکه به عنوان ابزاری برای مقاومت در برابر ظلم و ایجاد همبستگی میان مردم به کار میروند. شعرهای فردین عصمتی، با زبان صریح و تصویر عمیق، بیانگر این وضعیت اند.
عصمتی با بیان تلخ و دقیق، انسان‌ها را به موجودات بی احساس و بی رحم تشبیه میکند که در برابر ظلم و فساد، سکوت کرده اند. «حیوانات و آدم‌ها چقدر شبیه هم شده اند»
این آغاز شعر، پرده برداری از وضعیت دردناک انسان‌ها در شرایطی است که تحت فشار و سرکوب قرار دارند. در این جا نشان داده شده است که چگونه سرکوب های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی انسان ها را به موجودات بی حس تبدیل میکند. همین پرسش اولیه، به ویژه در فضای همچون افغانستان امروز که مردم آن در سایه‌ی ظلم و سرکوب های گسترده قرار دارند، عمق بحران انسانی را به نمایش میگذارند. در ادامه، شاعر به تشبیهاتی همچون:
«روباه‌ها
در کمال سکوت
زیر درختان انار
با کفش‌های پر از ریگ
و دست های پوشیده از خیانت…»
پرداخته است. این تصویر ها از خیانت و سکوت، نشان دهنده‌ی شرایطی هستند که در آن انسان‌ها در برابر فساد و بی‌عدالتی دست به سکوت میزنند.
عصمتی با استفاده از استعاره‌ها، به پرسش‌های اساسی میپردازد، که در دنیای امروز، چطور انسان ها در مقابل ظلم و فساد خود را فریب میدهند و به موجودات بی احساس و بی عمل بدل میشوند.
عصمتی به فداکاری‌های اشاره می‌کند که به فراموشی سپرده شده‌اند و این بی توجهی به انسان‌های مبارز که جان خود را در راه آزادی داده اند.
«چرا هیچکس نمیداند
دست‌های کسی که برای فلسطین دعا کرد
در کجا دفن شد؟
کجای لبنان مادران در زیر آتش
گریه کردند؟»
این بند به مبارزاتی اشاره دارد که در جهان معاصر، به ویژه در سرزمین های چون فلسطین و لبنان در حال وقوع است.
عصمتی از این طریق میخواهد بگوید که بسیاری از مبارزات آزادی خواهانه در جهان فراموش شده اند و این مبارزات همچنان در سکوت و بی خبری دنبال میشوند.
در افغانستانی که مردم آن روزانه با جنگ و فقر دست و پنجه نرم میکنند، چنین پرسش‌هایی اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا این پرسش ها نمایانگر فراموشی فداکاری‌های ملت‌ها و مبارزانی است که در راه آزادی جان خود را فدای آرمان‌های بزرگ می‌کنند.
در شعر دیگری از عصمتی که در آن به تصویر مبارزات آزادی خواهانه پرداخته است، زبان شاعر پر از انرژی و حماسه است.
«خشابش پر، سلاح آماده امروز
کنار هم دوتا آزاده امروز
قدم پشت قدم به سوی سنگر
جسد پشت جسد افتاده امروز»
در این شعر، عصمتی با زبان قوی و استعاره‌های همچون: « خشابش پر سلاح آماده امروز» و «کنار هم دوتا آزاده امروز»، مبارزان آزادی‌خواه را در حال آماده شدن برای رویارویی با سرکوب و ظلم نشان میدهد. این بیت ها تصویر حماسی از مبارزان آزادی‌خواه است که در شرایط پر از خشونت و سرکوب، برای دستیابی به آزادی، آماده فداکاری و ایستادگی در برابر دشمنان هستند. « خشابش پر» استعاره‌ی است از آمادگی برای نبرد، جاییکه آزادی‌خواهان هیچگاه از مبارزات دست نمیکشند و با هرقدم، در راه رسیدن به آزادی پیش میروند.
در مصراع «جسد پشت جسد افتاده امروز» نشان میدهد که مبارزه برای آزادی، بهای سنگین دارد. در واقع، عصمتی از این طریق به مخاطبان خود یادآوری میکند که در دنیای امروز، در بسیاری از نقاط جهان، از جمله افغانستان، آزادی با خون بدست میاید و تنها از طریق فداکاری های مستمر است که میتوان به آن رسید.
در جای دیگر از سکوت اجباری حرف میزند، سکوتی‌که اگر شکستانده شود ، جز مرگ راهی ندارد.
«هوا تاریک شد، دنیا سر آمد
زهرسو برگ‌های پر پر آمد
جوانی که شعار زندگی داد
تن بی جان او پشت در آمد»

و در جایی این شعر:

از خون خشم‌گین‌ترین پیمان
ماران خزیده از دل ضحاکان
در سوگ آخرین نفس باران
بر بام‌های قریه‌ی ما ماران

از خانه‌های سردِ فراموشی
تیغی برید از حاشیه‌ی نورش
هرخشتِ شهرِ سوخته‌ی فریاد
شلیک شد به مردم رنجورش

ای کوه، تکیه‌گاه شکست ما
از زهر مارها چه نصیبت شد
این سنگ ریزه‌ها که ترا خوردند
عیسای مریمی و صلیبت شد

آینه‌های مات زمان بودی
گنجشک‌های پیر و جوان بودی
هرچه وجود داشت، همان بودی
تو موج، موج، موجِ زنان بودی
یک خیلِ از کلاغ رقیبت شد

فردا چه سهم خانه‌ی تاریک است؟
وقتی‌که دست مرگ به دیوار است
خون خط کشیده بر ورق تاریخ
دوشیزه‌های پاک، گنهکار است

در این شعر، شاعر با استفاده از تصاویری همچون: «خون خشمگین ترین پیمان» به وضوح اشاره به تسلط قدرت‌های بی‌رحم و فساد سیاسی دارد. مارهایی که نماد شر و فساد اند، در دل ضحاکان، نماد ظلم و استبداد، زاییده میشوند.
در مصراع بعدی، اشاره به «سنگ ریزه‌ها» و «عیسی و صلیب»، به نوعی فداکاری و قربانی شدن اشاره دارد. عیسی، که در بسیاری از فرهنگ ها نماد رنج و فداکاری است، اکنون در کنار صلیب قرار دارد، که خود نمادی از سرکوب است. این بخش از شعر می‌تواند به نوعی از سرکوب آزادی خواهانه و عدالت خواهانه‌ی مردم توسط نظام های استبدادی سخن بگوید که به مانند صلیب، نماد رنج و مرگ هستند.
در ادامه، شاعر به آیینه‌ها و گنجشک‌ها اشاره میکند؛«آیینه های مات زمان بودی، گنجشک‌های پیر و جوان بودی». این استعاره ها به تغییرات اجتماعی و فرهنگی اشاره دارد. آیینه‌های که مات شده اند، می‌توانند نماد بی عدالتی‌های زمان باشد که حقیقت در آن گم شده است. گنجشک‌ها که در ابتدا به نوعی نماد آزادی و زندگی طبیعی هستند، حالا پیر و جوان به شکل مشابه به تحت تاثیر زمان و تغییرات اجتماعی قرار گرفته اند.
این اشاره به نوعی تحلیل فرهنگی است که در آن جامعه از وضعیت طبیعی و آزاد خود فاصله گرفته است و در جریانی از سرکوب قرار دارد.
وقتی که «دست مرگ به دیوار» باشد، یعنی که به مرحله‌ی رسیده است که دیگر هیچ امیدی به آینده وجود ندارد. خانه‌های تاریک نمادی از بی خانمانی و بی پناهی مردمی است که در دنیای پر از ظلم و فساد به سرمیبرند.
در نهایت شاعر در مصرع‌های اخیر، به نقد اجتماعی و فرهنگی میپردازد. «خون خط کشیده بر ورق تاریخ» نشانه‌ی لکه‌های ننگین و تاریک در تاریخ بشر، به ویژه در زمانه‌ی پر از فساد و ظلم باقی میماند. «دوشیزه های پاک» گنهکار شده اند، به نوعی نماد انسان‌های است که به دلیل شرایط اجتماعی و فشارهای بی‌عدالتی از حقوق اساسی شان محروم شده است.
در چنین شرایطی، شعرهای فردین عصمتی با تصاویر قوی، استعاره های پیجیده و زبان حماسی خود، به مردم افغانستان و تمام کسانی که درگیر مبارزه برای آزادی هستند، یادآوری میکند که آزادی نه تنها حق انسان ها؛ بلکه چیزی است که باید با تمامی وجود برای آن جنگید و در برابر هرگونه ظلم و سرکوب ایستاد. این گونه شعرها به مثابه‌ی فریاد های بلند از دل یک جامعه است که نه تنها به دنبال آزادی فردی؛ بلکه به دنبال آزادی جمعی و عدالت اجتماعی است.

نوشته های مرتبط :