صدرالدین عینی؛ احیاگر ادبیات تاجیکی و ایجادگر تاجیکستان

دسته: تحلیل
نویسنده: حکیم حکمت
1403/01/27
1:28 ب.ظ
بازدید: 61

پایگاه خبری تحلیلی روایت : پژوهش‌گران، یکی از عمده‌ترین کارنامه‌ی او را تلاش برای تاسیس کشور تاجیکستان می‌دانند. می‌گویند وقتی آسیای میانه را تصرف کردند، برای هر ملیتی، جمهوری در نظر گرفتند به استثنای ملیت تاجیک. روس‌ها در همآهنگی با ازبکان تبلیغ می‌کردند که تاجیکان یک ملیت مستقل نیستند و بلکه همان ازبکان فارسی‌زبان‌شده‌اند.بر اساس همین دیدگاه بود که شهرهای مهم سمرقند و بخارا، خاستگاه‌های زبان فارسی، به ازبکستان تعلق گرفت.در مقابل این دیدگاه، کسی که بیش‌تر از همه ایستاد، صدرالدین عینی بود. او را در این مبارزه، متفکرانی از سمرقند، بخارا، خجند، فرغانه و تاشکند همراهی کردند. این گروه توانست در طول مدتی کم‌تر از ده سال، ملتی را متحد بسازد و ادبیات برای شان بنویسد و مدارس سبک جدید ایجاد کند.نتیجه‌ی کار صدرالدین عینی و همراهانش این شد که اگرچه تاجیکان شهرهای مهم خود را از دست دادند، اما توانستند در یک منطقه‌ی کوهستانی، کشوری به نام تاجیکستان تشکیل بدهند.

امروز صدوچهل و ششمین، سالروز تولد صدرالدین عینی، ادیب و نویسنده‌ی برجسته‌ی جمهوری تاجیکستان، است.

او در سال ۱۸۷۸ میلادی متولد و در سال ۱۹۵۴ میلادی درگذشت.

صدرالدین عینی را احیاءگر ادبیات تاجیکی و از بزرگترین نویسندگان و ادیبان زبان فارسی تاجیکی در سده‌ی بیستم و نخستین رییس اکادمی علوم تاجیکستان بود.

برخی از آثار او، عبارتند از قصیده‌ی در وصف سمرقند و بخارا، تاریخ انقلاب فکری در بخارا، جلادان بخارا، تاریخ امیران منغیتیه، نمونه ادبیات تاجیک و تعدادی از رسالات دیگر.

پژوهش‌گران، یکی از عمده‌ترین کارنامه‌ی او را تلاش برای تاسیس کشور تاجیکستان می‌دانند. می‌گویند وقتی آسیای میانه را تصرف کردند، برای هر ملیتی، جمهوری در نظر گرفتند به استثنای ملیت تاجیک. روس‌ها در همآهنگی با ازبکان تبلیغ می‌کردند که تاجیکان یک ملیت مستقل نیستند و بلکه همان ازبکان فارسی‌زبان‌شده‌اند.

بر اساس همین دیدگاه بود که شهرهای مهم سمرقند و بخارا، خاستگاه‌های زبان فارسی، به ازبکستان تعلق گرفت.

در مقابل این دیدگاه، کسی که بیش‌تر از همه ایستاد، صدرالدین عینی بود. او را در این مبارزه، متفکرانی از سمرقند، بخارا، خجند، فرغانه و تاشکند همراهی کردند. این گروه توانست در طول مدتی کم‌تر از ده سال، ملتی را متحد بسازد و ادبیات برای شان بنویسد و مدارس سبک جدید ایجاد کند.

نتیجه‌ی کار صدرالدین عینی و همراهانش این شد که اگرچه تاجیکان شهرهای مهم خود را از دست دادند، اما توانستند در یک منطقه‌ی کوهستانی، کشوری به نام تاجیکستان تشکیل بدهند.

به همین دلیل، برای صدرالدین عینی لقب «قهرمان ملی» در تاجیکستان نیز داده شد. نقش صدرالدین عینی را در ایجاد کشور تاجیکستان، تقریبا می‌توان با نقش علامه اقبال لاهوری در تاسیس کشور پاکستان مقایسه کرد.

همچنین بخوانید: تفاهم‌نامه پروژه راه‌آهن «افغان ترانس» میان اوزبیکستان پاکستان و طالبان امضا شد

البته صدرالدین عینی، امروزه منتقدان خود را نیز در تاجیکستان دارد. شهزاده سمرقندی در مطلبی، انتقادها از کارنامه‌ی عینی را چنین خلاصه می‌کند: «به رغم خدماتی که از صدرالدین عینی چهره‌ای برجسته ساخته است، میراث او در سال‌های اخیر در تاجیکستان دستخوش نقد و تردید شده است. امروز تاجیکانی هستند که در کشور ویژه تاجیکان و در پایتخت آن که از صفر ساخته شده به این مرد که بنیانگذار آن است خرده می‌گیرند و او را مقصر بدبختی ها و عقب‌ماندگی‌های فرهنگی و زبانی تاجیکان امروز می‌دانند. او را مقصر می‌دانند که تاجیکان از دیگر مردم پارسی زبان همسایه دورافتاده و جدا شده است. اورا مقصر می‌دانند که زبان تاجیکی امروز و ادبیات معاصر تاجیک بر پایه لهجه‌ی شمالی که لهجه مردم سمرقند و بخاراست، زبان ادبی معاصر تاجیک را شکل داده است. برخی اورا مقصر می‌دانند که تاجیکان حالا با خط سیریلیک می‌نویسند و برخی هم او را به اسلام ستیزی متهم می‌کنند.»

اگر از این انتقادها بگذریم، چیزی دیگری که عینی را متمایز می‌سازد، این است که او از نخستین سرایندگان شعرنو فارسی است. او این شعر را پنج سال پیش از این‌که نیما افسانه را بسراید، در همان وزن سروده است:

مارش حریت

ای ستمدیدگان، ای اسیران!

وقت آزادی ما رسید

مژدگانی دهید، ای فقیران!

در جهان صبح شادی دمید…

هر ستمگار دون خرم و شاد

سالها جام عشرت چشید در شب تیره جور و بیداد

هر ستمدیده محنت کشید…

نوشته های مرتبط :