شهزاده کریم آقاخان کی بود؟ نگاهی به کارکردها و فعالیت‌ها

دسته: تحلیل
نویسنده: ضیا ضیایی
1403/11/17
11:35 ق.ظ
بازدید: 36

پایگاه خبری تحلیلی روایت : شب گذشته کریم آقاخان، چهل و نهمین امام مذهب اسماعیلیه و یکی از ثروتمندترین مردان جهان، در سن ۸۸ سالگی درگذشت. در بیانیه‌ای که در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، «شبکه توسعه آقاخان» اعلام کرد: «والاحضرت شاهزاده کریم الحسینی، آقاخان چهارم، چهل و نهمین امام اسماعیلیان شیعه و از نوادگان مستقیم حضرت محمد(ص) در تاریخ ۴ فبروری ۲۰۲۵، در حالی که اعضای خانواده‌اش در کنارش بودند، در لیسبون در آرامش درگذشت.»

شب گذشته کریم آقاخان، چهل و نهمین امام مذهب اسماعیلیه و یکی از ثروتمندترین مردان جهان، در سن ۸۸ سالگی درگذشت.
در بیانیه‌ای که در رسانه‌های اجتماعی منتشر شد، «شبکه توسعه آقاخان» اعلام کرد: «والاحضرت شاهزاده کریم الحسینی، آقاخان چهارم، چهل و نهمین امام اسماعیلیان شیعه و از نوادگان مستقیم حضرت محمد(ص) در تاریخ ۴ فبروری ۲۰۲۵، در حالی که اعضای خانواده‌اش در کنارش بودند، در لیسبون در آرامش درگذشت.»

زندگی شخصی
كريم آقا خان چهارم به تاريخ ۱۳ دسامبر ۱۹۳۶ در كشور سويس متولد شد. وی پسر شهزاده علی خان، در گذشته نماينده ملل متحد است. مادرش مدل فيشن خانم( جان يارد بولر) بود كه بعد از ازدواج اسمش را تغير داد و بنام شهزاده تاج الدوله علي آقاخان ياد مي‌شد. محل اقامت همیشگی آقا خان در قصر ايگلمان در نزديكي شهر پاريس است. ملكه انگليس برايش لقب جلالتماب شهزاده را بخشيد. كريم آقا خان دوران كودكي اش را در نايروبي (كينيا) سپري كرد. ۹ سال در مكتب ليله (شبانه روزي) درس خواند. وی همچنین در سال ۱۹۵۹ تحصيلاتش را در دانشگاه (هاوارد) به اتمام رسانيد. آقاخان در سال ۱۹۶۹ با( خانم سلي كركه پول) انگليسی ازدواج نمود و تا سال ۱۹۹۴ باهم يكجا زندگي كردند. خانم سلی يك مدل فيشن معروف است كه بعد از ازدواج نامش را تغير داد و اسم بيگوم را به خود گرفت. ازين ازدواج يك دختر (زهرا) و دو پسر (حسين و رحيم) به دنيا آمدند.
بعد از جدایی از همسر اولش آقاخان بار دوم در سال ۱۹۹۸ با يكي از شهزادگان آلماني بنام( گابري ايلا ) ازدواج كرد. اين خانم فعلاّ بنام ( گابري ايلا اينارا بيگوم) ياد ميشود. ازين ازدواج يك پسر بدنيا آمد. این ازدواج هم در سال ۲۰۰۴ به جدایی انجامید و پروسه طلاق ۱۰ سال طول کشید تا سرانجام رهبر شیعیان اسماعیلیه با پرداخت ۵۰ میلیون لیر انگلیس(معادل ۷۲ میلیون دالر کانادا) رسمأ از همسرش جدا شد.

رهبری اسماعیلیان
آقاخان در ۱۴ جولاي ۱۹۵۷ بعد از مرگ پدربزرگ اش محمد شاه (آقا خان سوم)، قرار وصيت پدربزرگش به حيث رهبر اسماعیلیان انتخاب شد. بنابر نگرش این خاندان و پیروان او، خانواده آقاخان، مستقيم به خاندان پيامبر اسلام رابطه دارد. ازين لحاظ او را يكي از ۴۹ امام مي شمارند. البته این نگرش بر می‌گردد به تاریخ سلسله اسماعیلیان جهان. اساسا اسماعیلیان گروهی از شیعیان هستند که امامت را به اسماعیل، فرزند امام جعفر صادق (ع) ختم می کنند و او را امام هفتم می دانند. فرقه اسماعیلیه، دومین فرقه پرجمعیت شیعه، بعد از اثناعشری است. اینان هم زمان با روزگار سامانیان سربرآوردند؛ در سال ۱۴۸ ه. ق. (۷۶۵ م. ) در «کوفه» از شیعیان جدا شدند و دست به نهضتی سیاسی، مذهبی برای براندازی عبّاسیان زدند. آنها قائل بودند که حکومت عدل، توسط امامی از فرزندان اسماعیل بن جعفر (پسر بزرگ امام صادق (ع) به وجود می آید و سده ها با توان بسیار به پراکندن اندیشه خویش پرداختند.
امروزه از شمارشان کاسته شده است. اسماعیلیان در قطعاتی از تاریخ، دارای حکومت بوده اند؛ مثل «فاطمیون مصر» و «الموت ایران». بنابراین توانستند عقاید خود را مکتوب و نظام مند کنند.
با این وجود، شاهزاده کریم آقاخان در ۱۹۵۷ و در پی درگذشت پدربزرگش آقا خان سوم، در سن ۲۰ سالگی ۴۹مین امام اسماعیلیان نزاری شد. با این که پدرش، شاهزاده علی خان و عمویش صدرالدین آقاخان، در خط مستقیم جانشینی بودند. اما آقا خان سوم در وصیت نامه اش دلیل برگزیدن بزرگترین نوه پسرش به عنوان جانشین خود را (که برای دومین بار در سلسله امامت اسماعیلی نزاری رخ می‌داد که نوه امام قبلی به جای یکی از پسران او امام بعدی شود) توضیح داد و نوشت: با نگاه به شرایط به‌طور بنیادین دگرگون شده جهان که بسیاری از تغییرات را موجب شده، از جمله اکتشافات فیزیک اتمی، متقاعد شده‌ام که بیش از همه به نفع جماعت اسماعیلی نزاری است که یک مرد جوان که در سالیان اخیر و در میانه عصر نوین بالیده و رشد یافته، و نگرش بینی به زندگی را به صدارت خود می‌آورد جانشین من شود.
آقا خان چهارم در پرتوی وصیت پدربزرگش گاهی از سوی اسماعیلیان نزاری به عنوان «امام عصر هسته‌ای» موسوم شده‌است. وصیت آقاخان سوم اضافه کرد که آقا خان بعدی، در سال‌های اول امامت خود باید برای راهنمایی در امورات کلی مربوط به امامت به بیوه آقاخان سوم رجوع کند.

همچنین بخوانید: چرا «المرصاد» به اختلافات شیعه و سنی دامن می‌زند؟

فعالیت‌های آقاخان
آقا خان چهارم پس از عهده‌دار شدن جایگاه امام، اظهار داشت که قصد دارد به کاری که پدربزرگش در ساختن نهادهای مدرن برای بهبود کیفیت زندگی اسماعلیان نزاری پی گرفته بود ادامه دهد. مراسم تخت‌نشینی در مکان‌های متعدد در طول سال ۱۹۵۷ و ۱۹۵۸ رخ داد.

آقاخان در این زمان، به پیروانش بر اهمیت رشد روابط مثبت با قومیت‌های متفاوت تأکید کرد – پیامی در زمانی که در شرق آفریقا بین سیاهان و آسیای جنوبی‌ها جو نژادی شدیدی وجود داشت. در مراسم تخت‌نشینی آقاخان در شبه‌قاره هند او بر تعهد خود برای بهبود کیفیت زندگی اسماعیلیان نزاری تأکید کرد و همکاری با افراد دیگر ادیان را تشویق کرد.
بر همین اساس، آقاخان چهارم عمده فعالیت اش را در بخش اقتصادی متمرکز کرد. آقاخان در حال حاضر از شبکه ای شامل بیش از سیصد مؤسسه و برنامه آموزش در هند و پاکستان و کنیا و تانزانیا و جاهای دیگر حمایت و پشتیبانی می کند. او همواره به کارهای اقتصادی رغبت نشان می داد. کریم آقاخان موسسات اقتصادی و توسعه‌ای زیادی داشت که در سرتاسر جهان فعالیت می‌‌کند. یکی از مهمترین آن، مؤسس مؤسسه مطالعات اسماعیلی، مرکز جهانی کثرت گرایی، دانشگاه آسیای میانه، دانشگاه آقاخان می‌باشند. وی همچنین بنیان‌گذار و رئیس «شبکه توسعه آقاخان» یا “AKDN” است که در افغانستان بسیاری با نام این شبکه آشنا هستند.
شبکه توسعه آقاخان(AKDN)، در واقع گروهی از سازمان های غیرمذهبی، بین المللی و خصوصی است که در جهت بهبود فرصت ها و ارتقا شرایط زندگی مردم در مناطقی از جهان در حال توسعه فعالیت می کند. شبکه توسعه آقاخان یکی از بزرگترین سازمان های غیردولتیِ بین المللی و یکی از بازیگران اصلی در بازسازی افغانستان است؛ نهادی چنان گسترده، چندوجهی و تأثیرگذار که در برخی کشورها سفارت و جایگاه دیپلماتیک خاصِ خود را دارد. ماموریت آن کاملا مشخص و واضح است: “توسعه و ترویج ابتکارعمل و راه حل های خلاقانه برای مشکلاتی که مانع توسعه اجتماعی می شوند، در درجه اول در آسیا و آفریقا.” این موسسه در ۲۰ سال مان جمهوریت در بسیاری از مناطق و ولایات کشور از جمله بامیان، بغلان، بدخشان و پروان نقش بسیار پررنگ در توسعه‌ای اقتصادی و اجتماعی داشت.
هرچند انتقادهای از نحوه کار و مدیریت شبکه‌های توسعه‌ای و موسسات مربوط به آقاخان در کشور وجود دارد. زیرا در بعضی موارد از جمله سیستم قرضه‌دهی برای بسیاری ها به جایی اینکه سود داشته باشد، به شدت ضرر بوده است.

همچنین بخوانید: شیعه زدایی طالبان از کتابهای دانشگاهی افغانستان

آقاخان؛ پیروان، ثروت و تمایل به زنان
آقاخان همان گونه که گفته شد، رهبری یک سازمان فرهنگی، اقتصادی و بشردوستانه جهانی را در دست دارد که همه با عشریه‌های پیروانش شکل گرفته است. او در مقام امام اسماعیلی‌ها در زمره ثروتمندترین افراد جهان است ولی بخش مهمی از این دارایی‌ها صرف امور توسعه در کشورهای فقیر، گسترش آموزش و احیای فرهنگ سنتی جوامع حاشیه‌ای می‌شود.
مجلهء فوربس(Forbes) کریم آغا خان در بین ۱۰ ثروتمند ترین شهزادهء جهان می شمارد و ثروت وی را در یک دهه پیش حدود ۸۰۰ میلیون دالر تخمین زده بود. اخیرا هم شماری از رسانه ها ثروت او را حدود ۱۳ میلیارد دالر تخمین کرده است. گفته می شود که بیشتر ثروت وی از اعانه ها و مالیات پیروانش سرچشمه می گیرد. پیروانش ۱۰ درصد عایدات سالانهء شان را بطور مالیه باید به کریم آغا خان بپردازند.
حامیان آقاخان با توجه به فعالیت‌های بشردوستانه او می گوید وی از این پول برای خدامات بشردوستانه، توسعه و انکشاف، تعلیم و تربیه و برنامه های خیریه در کشور های رو به انکشاف دارای اجتماعات بزرگ اسماعیلی، استفاده می کند.
با این حال آقاخان بطور پی هم در تجارت های پر مخاطره به شمول هوتل ها دخیل بوده است. بر علاوهء اعانه ها و مالیات پیروانش، مسابقات اسپ دوانی و فارم های پرورش اسپ، یکی از منابع مهم عایدات وی به شمار می آیند.
برای بسیاری این سوال مطرح است که با اینکه کریم آقاخان یک رهبر مذهبیست، اما چه چیزی امام اسماعیلی را از سایر رهبران مذهبی متمایز می سازد؟ به نوشته رادیو آزادی، آقاخان موقف مذهبیش را با شیوهء زنده گی یک پلی بوی نشسته در طیارهء جت، علاقمندی به زنان زیبا، موتر های لوکس و اسپ های مسابقه‌ای خلط می کند. در حالیکه پیروانش به خدمات بشری این امام آموزش یافته در دانشگاه هاروراد تمرکز می کنند، دیگران بیشتر به زنده گی شخصی، عروسی ها، طلاق ها و روابط نا مشروع وی توجه می کنند.