سیاست خارجی فرانسه در برابر لبنان

دسته: تحلیل
نویسنده: نوروزعلی کاظمی
1404/02/21
4:24 ب.ظ
بازدید: 13

پایگاه خبری تحلیلی روایت : سیاست خارجی به مجموعه اهداف کلی اشاره دارد که فعالیت‌ها و روابط یک دولت را در تعامل با سایر دولت‌ها هدایت می‌کند. شکل‌گیری سیاست خارجی تحت تأثیر ملاحظات داخلی، رفتار یا سیاست‌های دولت‌های دیگر و برنامه‌هایی برای تحقق اهداف ژئوپلیتیکی خاص قرار می‌گیرد. در این زمینه، لئوپولد فون رانکه بر تأثیر جغرافیا و تهدیدات خارجی در تعیین سیاست خارجی تأکید کرده است، در حالی که نویسندگان بعدی به عوامل داخلی توجه بیشتری نشان داده‌اند. ابزار اصلی سیاست خارجی دیپلماسی است، هرچند جنگ، اتحادها و تجارت بین‌المللی نیز می‌توانند نمودهای عملی آن باشند. (Britannica, 10 April 2025) سیاست خارجی فرانسه بر پایه سنت‌های طولانی‌مدت دیپلماتیک و اصول اساسی نظیر حق تعیین سرنوشت مردم، احترام به حقوق بشر و ارزش‌های دموکراتیک، رعایت حاکمیت قانون و همکاری بین‌المللی شکل گرفته است. فرانسه همواره در تلاش بوده است تا ضمن حفظ استقلال ملی خود، به تقویت همبستگی منطقه‌ای و بین‌المللی بپردازد. (Embassy of France in Muscat, 26 May 2024) در لبنان، ساختار اجتماعی و سیاسی پیچیده‌ای وجود دارد که بر پایه ۱۸ طایفه بنا شده است؛ شامل ۱۲ طایفه مسیحی و ۶ طایفه مسلمان. هر یک از این طایفه‌ها به تناسب جمعیتشان در قدرت سهیم هستند. با وجود تلاش‌های متعدد برای عبور از نظام طایفه‌گرایی و دستیابی به دموکراسی مترقی، این تلاش‌ها هنوز موفقیت‌آمیز نبوده است. در میان طایفه‌های مهم لبنان، شیعه، سنی، مارونی، دروزی و ارامنه جایگاه برجسته‌ای دارند، در حالی که سه طایفه اصلی شیعه، سنی و مسیحی بیشترین نفوذ را دارند.

سیاست خارجی به مجموعه اهداف کلی اشاره دارد که فعالیت‌ها و روابط یک دولت را در تعامل با سایر دولت‌ها هدایت می‌کند. شکل‌گیری سیاست خارجی تحت تأثیر ملاحظات داخلی، رفتار یا سیاست‌های دولت‌های دیگر و برنامه‌هایی برای تحقق اهداف ژئوپلیتیکی خاص قرار می‌گیرد. در این زمینه، لئوپولد فون رانکه بر تأثیر جغرافیا و تهدیدات خارجی در تعیین سیاست خارجی تأکید کرده است، در حالی که نویسندگان بعدی به عوامل داخلی توجه بیشتری نشان داده‌اند. ابزار اصلی سیاست خارجی دیپلماسی است، هرچند جنگ، اتحادها و تجارت بین‌المللی نیز می‌توانند نمودهای عملی آن باشند. (Britannica, 10 April 2025)
سیاست خارجی فرانسه بر پایه سنت‌های طولانی‌مدت دیپلماتیک و اصول اساسی نظیر حق تعیین سرنوشت مردم، احترام به حقوق بشر و ارزش‌های دموکراتیک، رعایت حاکمیت قانون و همکاری بین‌المللی شکل گرفته است. فرانسه همواره در تلاش بوده است تا ضمن حفظ استقلال ملی خود، به تقویت همبستگی منطقه‌ای و بین‌المللی بپردازد. (Embassy of France in Muscat, 26 May 2024)
در لبنان، ساختار اجتماعی و سیاسی پیچیده‌ای وجود دارد که بر پایه ۱۸ طایفه بنا شده است؛ شامل ۱۲ طایفه مسیحی و ۶ طایفه مسلمان. هر یک از این طایفه‌ها به تناسب جمعیتشان در قدرت سهیم هستند. با وجود تلاش‌های متعدد برای عبور از نظام طایفه‌گرایی و دستیابی به دموکراسی مترقی، این تلاش‌ها هنوز موفقیت‌آمیز نبوده است. در میان طایفه‌های مهم لبنان، شیعه، سنی، مارونی، دروزی و ارامنه جایگاه برجسته‌ای دارند، در حالی که سه طایفه اصلی شیعه، سنی و مسیحی بیشترین نفوذ را دارند.

در لبنان، روابط طایفه‌ای غالباً بر گرایش‌های ملی اولویت دارد و هر طایفه ارتباط خاصی با یک کشور خارجی برقرار کرده است. مارونی‌ها، به‌ویژه، ارتباط تاریخی و نزدیکی با فرانسه دارند و از این کشور به عنوان «مادر مهربان» یاد می‌کنند. بسیاری از مارونی‌ها دارای دو ملیت لبنانی و فرانسوی هستند و در برخی موارد، مقام‌های سیاسی و اجرایی لبنانی به طور هم‌زمان در فرانسه نیز مسئولیت داشته‌اند. به عنوان مثال، یکی از وزرای سابق فرهنگ لبنان مشاور وزیر در کابینه فرانسه بود. حتی رفیق حریری، نخست‌وزیر سابق لبنان، دارای تابعیت عربستان سعودی بود و به این ارتباط افتخار می‌کرد. این ساختار طایفه‌ای از ابتدا توسط فرانسوی‌ها طراحی و تنظیم شده است.
اسدالله علوی، مترجم کتاب تاریخ لبنان اثر ژاک تانته، می‌گوید فرانسه یکی از بازیگران اصلی و سنتی در عرصه سیاسی لبنان بوده است. کشوری که امروزه با نام لبنان شناخته می‌شود، در گذشته بخشی از سوریه بزرگ بود که از امپراتوری عثمانی جدا شد. در جریان جنگ جهانی اول، قدرت‌های پیروز با در نظر گرفتن اهداف استعماری خود، تلاش کردند سوریه بزرگ را تجزیه کرده و بخش‌های مختلف آن را بین خود تقسیم کنند. در این میان، روسیه به دلیل وقوع انقلاب کمونیستی در سال ۱۹۱۷ و مشکلات داخلی از صحنه خارج شد و انگلستان و فرانسه مناطق باقی‌مانده را میان خود تقسیم کردند. در سال ۱۹۲۳، جامعه ملل رسماً سوریه و لبنان را تحت قیمومیت فرانسه قرار داد. در این دوران، لبنان تحت اداره یک فرماندار فرانسوی بود. در ماه مه ۱۹۲۶، فرانسه قانون اساسی لبنان را اعلام کرد و حکومت این کشور به جمهوری تغییر یافت. سرانجام، پس از قیام‌ها و تلاش‌های متعدد مردم لبنان برای کسب استقلال، فرانسه در سال ۱۹۴۳ استقلال این کشور را به رسمیت شناخت.

فرانسه، علاوه بر نقش تاریخی خود در ساختار قدرت لبنان و ایجاد اختلافات و بحران‌های متعدد، همچنان به دخالت گسترده در اوضاع داخلی این کشور ادامه می‌دهد. با این حال، سیاست‌های فرانسه به دلیل تبعیت بی‌چون‌وچرا از ایالات متحده، موجب هدر رفتن سرمایه‌گذاری‌های سیاسی و فرهنگی این کشور در لبنان شده است. به گفته حجتی کرمانی، فرانسه در چاله‌ای افتاده که آمریکا در مسیر آن قرار داده است.
علیزاده، نویسنده کتاب فرهنگ سیاسی لبنان، ترجمه محمدرضا گلسرخی و محمدرضا معمایی، بیان می‌کند که لبنان، علی‌رغم دست یافتن به استقلال، همواره با بحران‌های داخلی مواجه بوده است. در این میان، نیروهای خارجی نقش قابل‌توجهی در تشدید این بحران‌ها داشته‌اند. نقش فرانسه در تدوین قانون اساسی بحث‌برانگیز لبنان و همچنین تأثیر اسرائیل در این بحران‌ها نباید نادیده گرفته شود. فرانسه در سال ۱۹۲۰ با ایجاد “لبنان بزرگ” که شامل اقلیتی مسلمان بود، این کشور را به یک “بمب تأخیری” تبدیل کرد که زمان انفجار آن با تحولات جمعیتی مشخص می‌شد. در دهه ۱۹۵۰، با اکثریت یافتن مسلمانان، استواری ساختارهای حکومتی که بر تسلط مسیحیان بنیان نهاده شده بود، دچار تزلزل شد. قانون اساسی لبنان که با دخالت فرانسه تدوین شد، چنین سازوکاری را ایجاد کرد: رئیس‌جمهور باید از میان مسیحیان مارونی، نخست‌وزیر از میان مسلمانان سنی، رئیس مجلس از میان مسلمانان شیعه، و وزرای کابینه از سایر فرقه‌های مهم شامل ارتدوکس‌ها و کاتولیک‌های یونانی انتخاب شوند.

سید مرتضی حسینی در مقاله ریشه‌های شگاف در لبنان معتقد است که فرانسه از همان سال‌هایی که لبنان تحت قیمومیت آن قرار داشت (۱۹۲۰-۱۹۴۳ میلادی)، سیاستی بنیادین بر پایه تسلط سیاسی، فرهنگی و اقتصادی بر این کشور تنظیم کرد. این سیاست، مشابه رویکرد استعمارگرانه فرانسه در قرن نوزدهم بود که به همراه بریتانیا و آلمان، به عنوان پرچمداران استعمار، در مستعمرات خود با خشونتی عریان‌تر دنبال می‌شد.
آقای امینی در مقاله‌ای با عنوان منافع فرانسه در لبنان؛ چرا پاریس از اسرائیل انتقاد می‌کند؟ که در خبرگزاری هشت صبح منتشر شد، اشاره می‌کند که علاقه فرانسه به لبنان ریشه در تاریخ دارد. این علاقه از زمان امضای پیمان سایکس-پیکو (۱۹۱۶) میان وزیران خارجه فرانسه و بریتانیا آغاز شد، زمانی که لبنان به قلمرو سلطه پاریس درآمد. این قیمومیت در سال ۱۹۲۳ با تصمیم جامعه ملل مشروعیت یافت و تا استقلال لبنان در سال ۱۹۴۳ ادامه داشت. پس از پایان قیمومیت، فرانسه همچنان حضور خود در لبنان را حفظ کرد و به شیوه‌های مختلف تلاش کرده است نقش حمایتی خود را نشان دهد. برای مثال، در جنگ‌ها یا بن‌بست‌های سیاسی لبنان، فرانسه سعی در حل و فصل بحران‌ها داشته و در زمینه‌های اقتصادی نیز تلاش‌هایی برای حمایت از لبنان انجام داده است. تمامی این اقدامات در راستای حفظ نفوذ تاریخی فرانسه در لبنان بوده است.
در مقاله‌ای که در آگوست ۲۰۲۰ توسط سایت دیپلماسی فرانسه منتشر شد، روابط اقتصادی فرانسه و لبنان به این صورت گزارش شده است:
در سال ۲۰۱۸، فرانسه با ۳.۳۸ درصد از سهم بازار، هفتمین تأمین‌کننده بزرگ لبنان بود، پس از کشورهایی مانند چین، یونان، ایتالیا، ایالات متحده، آلمان و ترکیه.
صادرات فرانسه به لبنان در سال ۲۰۱۸ به ۷۴۸ میلیون یورو رسید، در حالی که واردات از لبنان به فرانسه تنها ۵۴ میلیون یورو بود، که مازاد تجاری ۶۹۴ میلیون یورویی را برای فرانسه به همراه داشت.
تعداد شرکت‌های فرانسوی صادرکننده به لبنان از ۴۵۵۸ در سال ۲۰۱۶ به ۴۷۰۷ در سال ۲۰۱۷ افزایش یافته است.

سرمایه‌گذاری مستقیم فرانسه در لبنان در سال ۲۰۱۷ به ۶۱۲ میلیون یورو رسید، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۰، ۲۹۵ میلیون یورو بود.
سرمایه‌گذاری‌های لبنان در فرانسه نیز در سال‌های اخیر افزایش یافته و در پایان سال ۲۰۱۷ به نزدیک به ۳ میلیارد یورو رسیده است.
تقریباً ۱۰۰ شرکت فرانسوی در لبنان در بخش‌هایی مانند کشاورزی-غذایی، مخابرات، خرده‌فروشی، صنعت نفت و خدمات مالی حضور دارند.
بنا به این آمار که وجود دارد روابط اقتصادی بین فرانسه و لبنان بازتابی از پیوندهای تاریخی، سیاسی و فرهنگی عمیق بین این دو کشور است. این روابط نشان‌دهنده جایگاه مهم فرانسه به‌عنوان یکی از تأمین‌کنندگان اصلی کالا و خدمات برای لبنان است. فرانسه با حضور فعال در صنایع کلیدی مانند کشاورزی، مخابرات، نفت و خدمات مالی، نفوذ خود را در اقتصاد لبنان تثبیت کرده است. از منظر تجاری، لبنان به شدت به واردات کالاهای فرانسوی وابسته است، در حالی که صادرات آن به فرانسه بسیار محدود است. این توازن تجاری به نفع فرانسه نشان‌دهنده جایگاه استراتژیک این کشور در اقتصاد لبنان است و بازتابی از وابستگی لبنان به بازارها و تخصص فرانسوی است. این عدم توازن اقتصادی، علاوه بر جنبه‌های تجاری، بر سیاست‌گذاری‌های اقتصادی لبنان نیز تأثیر گذاشته و نقش فرانسه را در تصمیم‌گیری‌های داخلی این کشور پررنگ‌تر کرده است. سرمایه‌گذاری‌های مستقیم فرانسه در لبنان طی سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است و نشان‌دهنده تعهد بلندمدت پاریس به تقویت نفوذ اقتصادی خود در این کشور است. این سرمایه‌گذاری‌ها اغلب در بخش‌های استراتژیک انجام شده‌اند که تأثیر بالایی بر توسعه اقتصادی لبنان دارند. از سوی دیگر، تمایل سرمایه‌گذاران لبنانی برای فعالیت در فرانسه نیز حاکی از تعامل اقتصادی دوطرفه است، هرچند کفه این توازن همچنان به سمت فرانسه سنگینی می‌کند.
حضور گسترده شرکت‌های فرانسوی در لبنان و رشد فعالیت‌های تجاری آنها طی سال‌های گذشته، به‌وضوح نشان می‌دهد که فرانسه علاوه بر روابط اقتصادی، به دنبال تثبیت جایگاه خود به‌عنوان یک شریک استراتژیک در لبنان است. این حضور نه تنها به رشد اقتصادی لبنان کمک می‌کند، بلکه زمینه را برای حفظ نفوذ تاریخی فرانسه در عرصه سیاسی و اجتماعی لبنان نیز فراهم می‌سازد. در مجموع، روابط اقتصادی فرانسه و لبنان را می‌توان به‌عنوان بخشی از استراتژی جامع فرانسه برای تأمین منافع بلندمدت خود در منطقه خاورمیانه تعبیر کرد. این روابط، علاوه بر جنبه‌های اقتصادی، ابزاری برای تأثیرگذاری سیاسی و تقویت روابط فرهنگی بین دو کشور محسوب می‌شود.

نتیجه‌گیری:

روابط فرانسه با لبنان از جنبه‌های مختلف – تاریخی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی – بسیار عمیق و پیچیده است. فرانسه به عنوان یک قدرت استعماری سابق، در طول تاریخ لبنان نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری ساختار اجتماعی، سیاسی و اقتصادی این کشور ایفا کرده است. این روابط که از دوران قیمومیت فرانسه بر لبنان در اوایل قرن بیستم آغاز شده، همچنان با حفظ ویژگی‌های خاص خود در قرن بیست و یکم ادامه دارد.
در ابعاد تاریخی و سیاسی، فرانسه همواره نقش مهمی در تعیین سرنوشت لبنان ایفا کرده است. از تنظیم قانون اساسی لبنان تحت قیمومیت فرانسه در سال ۱۹۲۶ تا حمایت از استقلال این کشور در ۱۹۴۳، فرانسه به‌طور مداوم بر ساختار سیاسی لبنان تأثیر گذاشته است. فرانسه همچنین به‌طور فعال در بحران‌ها و جنگ‌های داخلی لبنان دخالت کرده و سعی داشته تا از طریق دیپلماسی و حمایت‌های سیاسی، ثبات این کشور را حفظ کند. از جمله ویژگی‌های بارز این روابط، توجه فرانسه به حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت لبنان است که در بسیاری از مصاحبه‌ها و اظهار نظرهای مقامات فرانسوی بیان شده است.
در ابعاد اجتماعی و فرهنگی، نفوذ فرانسه در لبنان به‌ویژه از طریق روابط فرهنگی و تحصیلی همچنان برقرار است. فرانسه برای بسیاری از گروه‌های مسیحی و به‌ویژه مارونی‌ها نقش “مادر مهربان” را ایفا می‌کند. این روابط فرهنگی به‌ویژه از طریق زبان فرانسه و دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی فرانسوی در لبنان به وضوح قابل مشاهده است.اما در بعد اقتصادی، فرانسه همچنان به‌عنوان یکی از تأمین‌کنندگان اصلی کالاها و خدمات برای لبنان شناخته می‌شود. تجارت میان دو کشور بسیار پویاست و فرانسه نه تنها به عنوان صادرکننده کالا به لبنان عمل می‌کند، بلکه سرمایه‌گذاری‌های زیادی نیز در لبنان دارد. حضور شرکت‌های فرانسوی در بخش‌های مختلف اقتصادی لبنان، از جمله در صنایع نفت، مخابرات و خدمات مالی، از جمله شاخص‌های این روابط است. تراز تجاری مثبت به نفع فرانسه و مازاد تجاری هنگفتی که این کشور از لبنان به دست می‌آورد، نشان‌دهنده وابستگی لبنان به کالاها و خدمات فرانسوی است.
سرمایه‌گذاری مستقیم فرانسه در لبنان طی سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته و این نشان‌دهنده تعهد فرانسه به تقویت حضور خود در اقتصاد لبنان است. این سرمایه‌گذاری‌ها به‌ویژه در بخش‌های استراتژیک صورت می‌گیرد که به توسعه اقتصادی لبنان کمک کرده، اما در عین حال باعث افزایش وابستگی لبنان به فرانسه می‌شود.
در نتیجه کلی، روابط فرانسه و لبنان از یک پیوند تاریخی عمیق ریشه می‌گیرد که تأثیرات آن در عرصه‌های مختلف، از جمله سیاست، اقتصاد و فرهنگ، همچنان محسوس است. فرانسه به‌عنوان یک قدرت بزرگ استعماری، در گذشته نقشی اساسی در ساختار سیاسی و اجتماعی لبنان ایفا کرده و به‌ویژه در جنگ‌ها و بحران‌های داخلی لبنان، در تلاش بوده است تا از طریق حمایت‌های سیاسی و اقتصادی به این کشور کمک کند. با این حال، این روابط به‌ویژه از منظر اقتصادی به گونه‌ای است که لبنان به شدت به واردات از فرانسه وابسته است و با وجود تلاش‌های فرانسه برای حمایت از توسعه لبنان، این وابستگی می‌تواند مانعی برای استقلال اقتصادی لبنان باشد. به‌ویژه اینکه لبنان با چالش‌های اقتصادی و سیاسی خود روبه‌رو است و فرانسه باید با دقت بیشتری به این مسأله توجه کند.
در نهایت، اگرچه روابط فرانسه و لبنان می‌تواند فرصت‌هایی برای توسعه اقتصادی لبنان ایجاد کند، اما باید مراقب وابستگی‌های مفرط و تأثیرات سیاسی و فرهنگی فرانسه باشد که ممکن است بر تصمیم‌گیری‌های مستقل لبنان تأثیر بگذارد. بنابراین، لبنان نیازمند استراتژی‌هایی است که به توسعه اقتصادی مستقل، متنوع و پایدار منتهی شود، بدون اینکه در دام وابستگی به یک کشور خاص گرفتار شود.

نوشته های مرتبط :