سال نو و جامعه¬ای کهنه

دسته: تحلیل
نویسنده: حسین رسولی
1403/12/29
8:36 ق.ظ
بازدید: 1

پایگاه خبری تحلیلی روایت : فرهنگ و تمدن در یک سرزمین با داشتن ایام خاص و ارزشمندی آیین‌ها، جشن‌ها و تحولاتی تاریخی، باستانی، اسطوه¬ای و… زمینه¬ی وحدت، اتحاد، همدیگر پذیری و هم‌زیستی را میان، افراد، اقوام و ملیت‌های موجود مساعد می¬کند و با قدرت فرهنگ مشترک می¬توان ملیت‌ها را در قالب یک ملت واحد ادغام نمود. خراسان دیروز و افغانستان امروز سرشار است از ایام برجسته¬ و پرگهری که ریشه در درازنای تاریخ چند هزارساله¬ی آن دارد. نوروز یا جشن سال نو، کهن¬ترین آیین و جشن شکوهمندی این حوزه است که شهرت جهانی دارد، ثبت سازمان یونسکو است و سیزده کشور جهان تا کنون خویش را در این میراث شریک می¬دانند و با افتخار از آن گرامی داشت به عمل می‌آورند. پس، چرا این چنین آیین ارزشمند در جامعه¬ی افغانستان امروزی به عنوان بنگاه دیروز این ارزش ها نتوانسته میان اقوام مختلف همزیستی را ایجاد کند و در حال حاضر این کشور با این آیین اینقدر بیگانه شده است؟ مقاله¬ی حاضر نگاه متفاوت به سال نو، امسال دارد. به دنبال تعمیم دادن تحول طبیعت بر تحول اجتماعی است و در پی دلیل غربت نوروز در افغانستان با کهنه خطاب نمودن نخبگان سیاسی این کشور است.

مقدمه
فرهنگ و تمدن در یک سرزمین با داشتن ایام خاص و ارزشمندی آیین‌ها، جشن‌ها و تحولاتی تاریخی، باستانی، اسطوه¬ای و… زمینه¬ی وحدت، اتحاد، همدیگر پذیری و هم‌زیستی را میان، افراد، اقوام و ملیت‌های موجود مساعد می¬کند و با قدرت فرهنگ مشترک می¬توان ملیت‌ها را در قالب یک ملت واحد ادغام نمود. خراسان دیروز و افغانستان امروز سرشار است از ایام برجسته¬ و پرگهری که ریشه در درازنای تاریخ چند هزارساله¬ی آن دارد. نوروز یا جشن سال نو، کهن¬ترین آیین و جشن شکوهمندی این حوزه است که شهرت جهانی دارد، ثبت سازمان یونسکو است و سیزده کشور جهان تا کنون خویش را در این میراث شریک می¬دانند و با افتخار از آن گرامی داشت به عمل می‌آورند. پس، چرا این چنین آیین ارزشمند در جامعه¬ی افغانستان امروزی به عنوان بنگاه دیروز این ارزش ها نتوانسته میان اقوام مختلف همزیستی را ایجاد کند و در حال حاضر این کشور با این آیین اینقدر بیگانه شده است؟ مقاله¬ی حاضر نگاه متفاوت به سال نو، امسال دارد. به دنبال تعمیم دادن تحول طبیعت بر تحول اجتماعی است و در پی دلیل غربت نوروز در افغانستان با کهنه خطاب نمودن نخبگان سیاسی این کشور است.

نوروز و پیام های اجتماعی آن
مهم‌ترین تفسیر از نوروز روح بخشیدن به طبیعت و قشنگ¬ترین تصویر از آن لبخند شگوفه‌ها به جهان هستی با سبد‌های لبریز از صلح، صفا و صمیمیت است. سال نو، جشن طبیعت، عید بهار و یا جشن نوروز با تحویل سال یا لحظهٔ برابری اعتدال بهاری آغاز می‌شود؛ لحظه‌ی که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ می‌دهد. ولی، من معتقدم اساسی‌ترین بهره¬ای که انسان‌ها از نو شدن سال باید بگیرند پیام درس آموز آن است. جوامع بشری در ابعاد مختلف زندگی درگیر مشغله‌ها، تلاش و مبارزات اند که با نتایج متفاوتی همراه است. و شاید شکست، مکرر ترین گزینه از این نتایج باشد و این شکست دارای تبعات فراوانی است که اگر پشت¬بند آن پلان دومی وجود نداشته نباشد و یا افراد و جوامع دچار در شکست، راهنما و الگوی مشخصی برای مرحله¬ی بعد از شکست نداشته باشند در منجلاب عمیقی از گرفتاری، سرگردانی، بحران و خودباختگی غرق خواهند شد. اینجاست که با چنین نگرشی نسبت به نفس کشیدن و روح گرفتن دوباره طبیعت پس از شکست سرد و مرگ چند ماهه می¬توان از آن آموخت، درس گرفت و مسیر جدید طرح نمود، این¬که نوروز با زایش بهار گلباران اش از دل زمستان پژمرده و بی نفس، انقلابی را صادر می¬کند؛ که هیچ شکستی، هیچ پایانی و هیچ نا امیدی برای غرق شدن در منجلاب وجود ندارد، پیام نوروز برای انسان ها سلام بر تسلیم ناپذیران است.

همچنین بخوانید: نوروز؛ نماد شاعرانه در درازنای تاریخی

ویژگی مهم، ارزشمند و قابل استفاده دیگری سال نو خورشیدی برای انسان ها؛ پیام نو شدن هاست، پیام کهنه نبودن و کهنه نماندن، پیام تجدد و پویایی، پیام ایجاد تحول و تفاوت از سال گذشته با سال جدید، پیام وداع با آنچه رفت و پیام سلام بر آنچه امروز باید داشت و باید تلاش کرد که داشت. سال نو با بهار می¬آید و قافله¬ی بهاری بزرگ است و گسترده، همراه است با جان بخشیدن به آنچه در هستی خلق شده است حتی برای انسان نیز با خودش اکسیژن مصفا می¬آورد، چنان روح به کوه، دره، دریا، جنگل، رودخانه و طبیعت… می¬بخشد که خستگی های پاییز و سختی‌های زمستان را از ذهن ها محو می-کند. بر این اساس انسان نیز نیاز دارد به فضای جدید، چالش جدید و دنیایی جدید. سال نو، معلم بسیار خوبی است که می¬توان از آن آموخت و برای نو شدن آماده بود با قبولی پذیرش سختی‌ها، مانند؛ درهم شکستگی پاییز و منفور شدن زمستان. زیرا هر دست آوردی هزینه¬ای دارد.

کهنه¬گی و عمق عقب افتادگی جامعه¬ای ما در نوروز ۱۴۰۴
نوروز و یا سال نو هجری خورشیدی با هر بار ورود اش از ورژن جدید خویش رونمایی می¬کند و برای ساکنین طبیعت، طبیعت موجود را بروز رسانی می¬نماید، به روی دیگری سخن؛ نوروز پیام آور و مژده دهنده¬ی مدرن شدن است. با توجه به پیام‌های که جوامع بشری می¬توانند از بهار و جشن طبیعت بگیرند و آنرا در مسیری سبز شدن و بروز نمودن ملت‌ها بکار ببرند. این مسوولیت بیشتر متوجه جوامع است که جز کشورهای حوزه برگزاری این جشن بزرگ و عضو رسمی این سال نو اند. پس می¬بایست با ورود هر سال جدید خورشیدی جوامع این حوزه تمدنی نوروز گام های سریع، بلند و قدرتمندی را به سوی مدرن¬تر شدن بردارند و جز ملت‌های باشند که از عقب گردی آثاری در آنها نمایان نباشد، افغانستان امروز همان خراسان دیروز و خراسانیان متمدن، فرهنگ مدار و متولیان اصلی این جشن سترگ و این تحول عظیم تمدنی و فرهنگی اند، پس آیا امروز این افغانستان همگام با هر نوروز، نو و مدرن می¬شود؟ دقیقا ما در روز و روزگاری قلم به سمت مطرح کردن چنین پرسشی می¬زنیم که هر انسانی که از توانایی دیدن برخوردار باشد با پاسخ قطعی «نخیر» به این سوال برخورد خواهد کرد. ما در حال مطرح کننده¬ای پیام مدرن شدن نوروز برای جوامع معتقد به این آیین باستانی هستیم که اگر بگوییم افغانستان امروزی زیر چتر استحکام عرف قبیله¬ی نمیتوان واژه¬ای مدرن را برای این جامعه بکار برد، می¬توان گفت بیشتر از تعداد اعداد سال نو جدیدی خورشیدی جامعه¬ای افغانستان امروزی در همه ابعاد کهنه¬تر است. جامعه¬ی که حاکمان اش بیگانه با ارزش روز بشری، بی خبر از سبک زندگی مدرن و با سرنیزه به استقبال آیین‌ها و فرهنگ‌های اصیل، بومی، تاریخی و تمدنی این سرزمین می¬رود نه برای ارتقا، بلکه برای انهدام. پس ما سال نو را با جامعه¬ی کهنه و فرسوده به تماشا خواهیم نشست. طبیعتا به ذهن اهل مطالعه¬ی این مقاله پرسش‌های برای اثبات این ادعا مطرح خواهد شد. بنده می¬خواهم به این پرسش ها با دو شیوه پاسخ ارایه نمایم:

همچنین بخوانید: فراخوان نوروز

اول: مقایسه¬ی جامعه¬ی خراسان دیروز با جامعه¬ی افغانستان امروز؛ جشن نورزو و سال نو به عنوان جشن شکوهمندی تمدنی که در سازمان یونسکو (سازمان علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) به عنوان میراث جهانی به ثبت رسیده است و هر روز به تعداد کشورهای عضو این حوزه افزوده می¬شود در حقیقت میراث ماندگار نسل‌های فرهنگ دوست خراسان است که به عنوان عزت و سرتاج سایر فرهنگ‌های این حوزه می¬باشد. مردم، بزرگان، شعرا، نویسندگان و دانشمندان جامعه¬ی خراسان در راستای تشکیل، حفظ و ترویج این میراث زحمت به خرج دادند. چنان¬که مولانای بلخی در مورد بهار می¬گوید: “من پاییز را جارو می¬کنم – زمستان را پارو می¬کنم – تابستان را می¬شویم تا همیشه بهار باشد” و همچنان حافظ شیرازی در وصف نوروز می¬سراید: ” ز کوی یار می آید نسیم باد نوروزی – از این باد آر مدد خواهی چراغ دل بر افروزی – به صحرا رو که از دامن غبار غم بیفشانی – به گلزار آی که کز بلبل غزل گفتن بیاموزی” و این بزرگان پاسداری این فرهنگ بودند و با چنگ و دندان برای حفظ آن تلاش می¬کردند، در حالیکه سردمداران جامعه¬ی افغانستان امروزی با این میراث‌ها کاملا بیگانه بوده و با روش های متعدد به دنبال محدود ساختن، منزوی نمودن و بیگانه جلوه دادن این فرهنگ‌ها از این مردم و این سرزمین اند. روی دیگر این مقایسه برمی¬گردد به میزان سهم و نقش نخبگان دو جامعه در فرهنگ سازی‌های نشاط آفرین و جامعه محور. ما از نخبگان حرف می¬زنیم که بنام خراسانیان در دوره¬ای قبل از اسلام، دوره¬ای طلایی تمدن اسلامی و بعد از آن تا زمانی حضور استعمار و «تبر تقسیم» های موجود در این جفرافیایی که به نگین تمدن‌ها معروف بود صحبت می¬کنیم. پیشگامان جهانی که بیشترین نقش را در توسعه و پیشرفت جهانی در آن دوره داشتند و در حوزه‌های متکثر؛ علم، شعر، عرفان، فلسفه، طب، ریاضی، نجوم و… به این جغرافیا، به این هویت و به این جامعه سربلندی و کارنامه درخشان کسب کردند. ما از شخصیت های پذیرفته شده¬ای بین المللی در جامعه¬ای خراسان حرف می¬زنیم، از؛ مولوی، فردوسی، سعدی، حافظ، عطار، ناصر خسرو، خیام، خوارزمی، ابن سینا، بیدل و… اما، در مقابل ما در در جامعه¬ی شکل داده شده¬ای افغانستان چیزی دربساط نداریم تا از آن به عنوان کارنامه یاد کنیم. این دوره و این جامعه نه تنها نقشی در پیشرفت جهانی نداشته بلکه، به دلیل تسلط تفکر قبیله¬ی همواره با ابزار های بدوی اندیشی، دگم اندیشی، تحجر، تهاجم، ترور و… در سدد ویرانی داشته‌های فراهم شده از جهان بیرون از این جغرافیا اند. جامعه¬ی افغانستانی که فرار از عصر علم و عقلانیت مهمتر ویژگی آن محسوب می¬شود.

همچنین بخوانید: فرهنگ باشکوه و باستانی نوروز

دوم: تحلیل وضع موجود اجتماعی – فرهنگی افغانستان؛ اینکه امروز میلیون‌ها انسان افغانستانی برای فرار از زیر سایه¬ی حاکمیتی موجود تلاش می¬کنند، حدیث مجمل است که همه می¬توانند آنرا مفصل بخوانند. بعد از حاکمیت طالبان طومار ممانعت‌های اجتماعی و محدودیت‌های فرهنگی ایشان از هر برنامه دیگر شان بالا بلندتر است و «امر ثانی» تصمیم مجدد امیر المومنین طالبان زجر دهنده¬¬ ترین واژه برای مردم حاضر در این جامعه است. آمار محدودیت‌ها هر روز افزایش می¬یابد و برگزاری و تجلیل از جشن نوروز و شادی یک ملت عظیم، اصیل و بومی پُر رنگ‌ترین عنوان در لیست حرام‌های این حکومت است که در اولین سال حضور دور دوم حاکمیت‌شان تعطیلی مربوط به آنرا از تقویم این کشور حذف کردند. ایستادگی در مقابل فرهنگ و آیین تاریخی و باستانی یک ملت، تقابل با خود و با هویت آن ملت است و این نشان دهنده¬ای اوج کهنه¬گی جامعه¬ای افغانستانی ما در سال نو امسال است. کهنه¬گی که سرچشمه‌اش جدا از اصالت ملت واقعی این سرزمین و خراسانیان است و ریشه در تفکرات و عرف مقتدر قبیله¬ای این سرزمین دارد که با جهل، کم خردی، بی دانشی، بیگانگی، عدم هم¬پذیری و خودبرتر بینی همراه است.

نتیجه گیری
سال نو، امسال با یک پارادوکس همراه است که در نفس موضوع می¬تواند نگران کننده و قابل تأمل برای خراسانیانی افغانستان امروزی باشد. پارادوکس اعلامی و اعمالی؛ اعلام که حرف از به سر انجام رسیدن یک فصل دیگری و صدای باز نمودن باب جدید جشن لبخند و طراوت، انقلاب طبیعت با پیام های تسلیم ناپذیری به جامعه¬ای بشری و همچنان همنوا شدن با انسان های اهل تکاپو و تلاش برای نو شدن، مدرن شدن و پویا بودن که بیشتر تأکید بر بسترهای اجتماعی دارد تا فردی و سرود سبز شدن نسل‌ها را می¬سراید همگام با طبیعت. در مقابل وضعیت اعمالی توسط نخبگان سیاسی – اجتماعی افغانستان امروزی که به تمام آنچه در این آیین وجود دارد پشت نموده‌اند و آن ¬را بیگانه، غیر دینی و حرام می¬پندارند و در راستایی محدود و انزوای از هیچ تلاشی دریغ نمی-کنند. قدرت نمایی که نه گفتن به جامعه¬ای پر دست آورد نام آشنا و تمدن ساز خراسان دیروز است.