رسم «شَشَه» یا سبزی‌چینی از کوه‌ها و دامنه‌ها در پنجشیر

دسته: تحلیل
نویسنده: مژده ظفری بخشی
1404/02/06
11:52 ق.ظ
بازدید: 20

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در کنار مراسم و سنت‌های متنوع در لایه‌های گوناگون فرهنگی و آیین‌های نیاکانی، یکی از آن‌ها مراسم «شَشَه» است. این رسم با آمدن ماه ثور آغاز می‌شود. مراسم شَشَه به معنای کوه‌گردی و چیدن سبزی‌های کوهی است که به‌طور طبیعی می‌رویند. در مراسم سبزی‌چینی از کوه‌ها، جمعی از مردان و زنان همراه با دختران و پسران جوان نیز شرکت می‌کنند و برای چیدن سبزی‌های کوهی به کوه‌ها می‌روند. زنان و مردان به همراهی دوشیزگان و مردان جوانی که از خانواده‌های مختلف و یا از دهکده‌های دور و نزدیک به هم ارتباط خونی و خانوادگی دارند، روزی از هفته را برای این کار تعیین کرده و گروهی برای چیدن سبزی‌های خودروی کوهی با یکدیگر همراه می‌شوند. کوه‌گردی در میان مردم پنجشیر پیشینه‌ای کهن دارد و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. این رسم به‌عنوان بخشی از فرهنگ روستایی، هر سال با فرا رسیدن بهار اجرا می‌شود. اما متأسفانه کمتر در متون نوشتاری مورد توجه قرار گرفته و فراتر از دهکده‌ها و زندگی روستایی شناخته نشده است. امیدواریم که نویسندگان بیشتر به آن پرداخته و آن را به شکلی زیباتر و سازنده‌تر در آثار خود بیاورند.

در کنار مراسم و سنت‌های متنوع در لایه‌های گوناگون فرهنگی و آیین‌های نیاکانی، یکی از آن‌ها مراسم «شَشَه» است. این رسم با آمدن ماه ثور آغاز می‌شود. مراسم شَشَه به معنای کوه‌گردی و چیدن سبزی‌های کوهی است که به‌طور طبیعی می‌رویند.
در مراسم سبزی‌چینی از کوه‌ها، جمعی از مردان و زنان همراه با دختران و پسران جوان نیز شرکت می‌کنند و برای چیدن سبزی‌های کوهی به کوه‌ها می‌روند. زنان و مردان به همراهی دوشیزگان و مردان جوانی که از خانواده‌های مختلف و یا از دهکده‌های دور و نزدیک به هم ارتباط خونی و خانوادگی دارند، روزی از هفته را برای این کار تعیین کرده و گروهی برای چیدن سبزی‌های خودروی کوهی با یکدیگر همراه می‌شوند.
کوه‌گردی در میان مردم پنجشیر پیشینه‌ای کهن دارد و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. این رسم به‌عنوان بخشی از فرهنگ روستایی، هر سال با فرا رسیدن بهار اجرا می‌شود. اما متأسفانه کمتر در متون نوشتاری مورد توجه قرار گرفته و فراتر از دهکده‌ها و زندگی روستایی شناخته نشده است. امیدواریم که نویسندگان بیشتر به آن پرداخته و آن را به شکلی زیباتر و سازنده‌تر در آثار خود بیاورند.
کوه‌گردان، همه با هم و با تهیه توشه‌ی راه که معمولاً به کمر می‌بندند، راهی کوه‌ها می‌شوند. در این سفر، بر اساس شرایط زیستی و با پوشش ویژه و ابزار لازم برای کوه‌گردی، به سوی کوه‌ها روانه می‌شوند تا در صورت بروز هرگونه دشواری، آمادگی لازم را داشته باشند. در مسیر راه، با گفت‌وگو، شوخی و روایت‌های شیرین و خودمانی، به همدیگر همراهی می‌کنند و از هوای خوشگوار و خوشبوی طبیعت لذت می‌برند. هوای تازه و عطر گیاهان و برگ‌های افتاده از درختان پس از بارش باران، به دل‌ها نشاط می‌بخشد و زندگی دوباره را در آن‌ها بیدار می‌کند.
بهار زیباست و هم‌سفری و همراهی انسان با طبیعت، در آن به انسان انرژی تازه‌ای می‌بخشد. گروه کوه‌گردان، پیش از رسیدن به کوه‌ها، در مسیر خود کنار چشمه‌ساران، جویبارها، یا سردابه‌ها و چشمه‌ها توقف کرده و لحظاتی را برای استراحت می‌گذرانند. در این لحظات، همه دور هم می‌نشینند تا آرامش یافته و نیروهای خود را بازیابند. آن‌ها آذوقه‌ خود را می‌خورند و از سرود و سنگردی‌خوانی بهره می‌برند.
در این فضا، سرودها و آوازها پیش از هر چیز دیگر بر دل‌ها می‌نشینند و آرامش روحی به وجود می‌آورند. در حالی که همه سرگرم استراحت و بازیابی انرژی هستند، یکی از اعضای گروه شروع به سنگردی‌خوانی کرده و دیگران به دقت گوش می‌دهند. هر یک از آنها اشعار و رباعی‌هایی که از حافظه دارند، به خوانش می‌گیرند.
دوشیزگان و مردان جوان در دو رسته‌ جداگانه و روبروی هم می‌نشینند. دسته‌ای از دختران جوان به‌نوبت چهاربیتی‌ها، سنگردی‌ها یا اشعار خود را می‌خوانند و جمعِ مردان جوان که در فاصله‌ای از دختران نشسته‌اند، باید در جواب آنها اشعار و رباعی‌هایی از خود بخوانند. این سنگردی‌خوانی، رقابت شعری و بازی با واژه‌ها شور و هیجان ایجاد می‌کند و دل‌های عاشق نیز در چارچوب شعر، دل‌باختگی‌های خود را به طرف مقابل منتقل می‌کنند.
پس از بازیابی نیرو و استراحت، همه هم‌راهان دوباره به راه می‌افتند و به کوه‌ها و مکان‌های مورد نظر می‌رسند. در این مکان‌ها، هر یک به جمع‌آوری سبزی‌های کوهی می‌پردازد، گیاهانی که به‌طور طبیعی می‌رویند و در تهیه خوراک‌های فصلی استفاده می‌شوند. علاوه بر این، برخی از گیاهان نیز برای مقاصد درمانی به کار گرفته می‌شوند.

سبزی‌های کوهی که همگی خودرو هستند، شامل سمارق، دُنبک روباه، بولن، شری، سیچ، زیره، رواش/چُکری، کمال، کان، کنجو، سانزی، صبدا، کوک، سالک، قوزه‌قندی، شکمبه‌سرک، پودینه کوهی و سایر سبزیجات خودروی کوهی می‌شوند. کمال‌بته‌ای گیاهی خوش‌بو است که فضای اطراف را از عطر دل‌انگیز خود پر می‌کند. این گیاه که به تدریج رشد کرده و به شکل چوب درمی‌آید، برای تأمین هیزم به کار می‌رود.
مردم پنجشیر ماه ثور را ماهی پر از شادمانی، شعر و سرود می‌دانند. چرا که زمستان به پایان رسیده و بهار فرا می‌رسد. بهار فصلی است که مردم سرانجام از خانه‌های خود خارج شده و به طبیعت قدم می‌گذارند، زیرا زمستان‌های کوهستانی طولانی و طاقت‌فرسا هستند.
پس از چیدن سبزی‌های کوهی، زنان و مردان به دهکده بازمی‌گردند. اما هنگام بازگشت، مسیر را سریع‌تر از زمانی که به سوی کوه‌ها می‌رفتند طی می‌کنند، زیرا هوا رو به تاریکی می‌رود و خورشید در حال غروب است.

نوشته های مرتبط :