راه‌های ارتقای جایگاه قدرت ملی نظامی-سیاسی از حاشیه به متن حکمرانی

دسته: تحلیل
نویسنده: ساعی
1404/03/04
2:18 ب.ظ
بازدید: 22

پایگاه خبری تحلیلی روایت : قدرت ملی فرهنگی مفهومی است که از تعامل اخلاق فردی، انسجام اجتماعی و نظم سازمانی نشئت می‌گیرد. مفهومی که به میزان تأثیرگذاری و نفوذ یک کشور از طریق عناصر فرهنگی آن در سطح داخلی و بین‌المللی اشاره دارد. این قدرت نه بر پایه‌ی نیروی نظامی یا اقتصادی، بلکه بر پایه‌ی جاذبه‌ی فرهنگی، ارزش‌های اجتماعی مانند زبان، هنر، میراث تاریخی، سبک زندگی و توان صدور این مؤلفه‌ها به دیگر جوامع استوار است. قدرت ملی فرهنگی به عنوان ظرفیت یک کشور برای جذب، تأثیرگذاری و شکل‌دهی به افکار، ارزش‌ها و رفتارهای دیگر کشورها از طریق فرهنگ تعریف می‌شود که افزایش مشروعیت، مقبولیت و حتی نفوذ سیاسی و اقتصادی کشورها در سطح جهان را به همراه دارد.

بخش دوم

تلفیق عدالت‌محوری فردی و انسجام سازمانی؛ الگویی بومی برای قدرت‌یابی فرهنگی در افغانستان

قدرت ملی فرهنگی مفهومی است که از تعامل اخلاق فردی، انسجام اجتماعی و نظم سازمانی نشئت می‌گیرد. مفهومی که به میزان تأثیرگذاری و نفوذ یک کشور از طریق عناصر فرهنگی آن در سطح داخلی و بین‌المللی اشاره دارد. این قدرت نه بر پایه‌ی نیروی نظامی یا اقتصادی، بلکه بر پایه‌ی جاذبه‌ی فرهنگی، ارزش‌های اجتماعی مانند زبان، هنر، میراث تاریخی، سبک زندگی و توان صدور این مؤلفه‌ها به دیگر جوامع استوار است. قدرت ملی فرهنگی به عنوان ظرفیت یک کشور برای جذب، تأثیرگذاری و شکل‌دهی به افکار، ارزش‌ها و رفتارهای دیگر کشورها از طریق فرهنگ تعریف می‌شود که افزایش مشروعیت، مقبولیت و حتی نفوذ سیاسی و اقتصادی کشورها در سطح جهان را به همراه دارد.

عناصر کلیدی قدرت ملی فرهنگی شامل زبان و ادبیات، میراث‌های تمدنی، هنر، سینما، موسیقی و صنایع دستی، ارزش‌های اجتماعی و دینی، نظام آموزشی و علمی، و دیپلماسی فرهنگی است. در مجموع، قدرت ملی فرهنگی باعث می‌شود که دیگر ملت‌ها نه از طریق اجبار، بلکه از روی میل و علاقه به فرهنگ و ارزش‌های یک کشور جذب شوند؛ این همان مفهوم قدرت نرم است.
در بستر تاریخ پرتنش افغانستان، دو الگوی فرهنگی برجسته، یعنی عیاری و پشتون‌والی، به‌گونه‌ای موازی اما متفاوت در پاسخ به بحران‌های اجتماعی، فرهنگی و سیاسی شکل گرفته‌اند. «عیاری» و «پشتون‌والی» به‌عنوان ریشه‌های اخلاقی و اجتماعی، نقش بسزایی در شکل‌گیری هویت جمعی، تقویت ساختارهای اجتماعی و پایداری فرهنگی در میان پشتون‌ها و تاجیک‌ها ایفا کرده‌اند.
الگوهای فرهنگی بومی: عیاری و پشتون‌والی در تاریخ اجتماعی افغانستان، دو الگوی فرهنگی برجسته شکل گرفته‌اند که نقش مهمی در هویت‌یابی گروه‌های قومی ایفا کرده‌اند: «فرهنگ عیاری» در خراسان و «پشتون‌والی» در میان پشتون‌ها. عیاری با تأکید بر اخلاق فردی، جوانمردی، فداکاری و عدالت‌محوری شناخته می‌شود. در ادبیات کلاسیک فارسی، عیاران به‌عنوان قهرمانانی ظاهر می‌شوند که با فقر، ستم و بی‌عدالتی می‌جنگند. این فرهنگ بر وفای به عهد، رعایت انصاف و دفاع از مظلوم استوار است.

در مقابل، پشتون‌والی ساختاری اجتماعی و قبیله‌ای با ویژگی‌هایی چون وفاداری جمعی، حمایت متقابل و حفظ شرف است. این فرهنگ کهن، مبتنی بر قوانین نانوشته‌ای است که مناسبات اجتماعی و تعاملات درون‌قبیله‌ای را هدایت می‌کند. پشتون‌والی، هرچند گاه با خشونت و تعصب همراه بوده، اما در جوامعی که دولت مرکزی ضعیف بوده، نقش سازوکاری برای حفظ نظم و انسجام اجتماعی ایفا کرده است. ساختارهایی که بر اساس اعتماد و حمایت متقابل میان‌قومی و قبیله‌ای بنا شده‌اند، موجب افزایش انسجام سازمانی و اعتماد اجتماعی می‌گردند. فرهنگ پشتون‌والی، در طول تاریخ اش ثابت کرده که می‌تواند به‌عنوان عنصر قدرت در دولت‌سازی ایفای نقش کند؛ هرچند توأم با کین‌خواهی، نفرت، کشت‌وخون و عقب‌ماندگی نیز بوده است.
امکان‌سنجی تلفیق این دو فرهنگ، مدلی خلق می‌کند که در آن عدالت‌محوری فردی و انسجام ساختاری به هم پیوند می‌خورند. این هم‌افزایی فرهنگی می‌تواند:
پایه‌ای برای تربیت نسلی مسئول، عدالت‌جو و مشارکت‌گرا باشد.
موجب نهادسازی بومی و کارآمد شود.
الگویی برای تقویت سرمایه اجتماعی و مشارکت مدنی باشد.
به بازسازی اعتماد عمومی و ارتقای مشروعیت نهادهای دولتی بینجامد.
سبب ایجاد روحیه همکاری میان اقوام مختلف و کاهش گسست‌های فرهنگی گردد.
چنین الگویی نه‌تنها در پاسخ به نیازهای اجتماعی و سیاسی افغانستان کاربرد دارد، بلکه می‌تواند به‌عنوان الگویی قابل ارائه در سایر جوامع متنوع و پرچالش نیز مطرح شود. در جهان کنونی که هویت‌های قومی، دینی و فرهنگی در حال چالش با یکدیگرند، مدل‌هایی از تلفیق فرهنگی که هم گذشته را پاس می‌دارند و هم به آینده می‌نگرند، اهمیت بسزایی دارند.

کاربردهای عملی در حکمرانی

۱. نظام آموزشی و تربیتی: با تکیه بر اصول عدالت، شجاعت، مسئولیت‌پذیری و مشارکت، برنامه‌های درسی می‌توانند هویت فرهنگی را تقویت کرده و روحیه‌ی مدنی را ارتقاء دهند.
۲. طراحی نهادهای بومی: ایجاد نهادهایی متکی بر اعتماد متقابل، وفاداری و اخلاق‌محوری، همچون شوراهای مردمی، دادگاه‌های محلی و سازمان‌های مشارکتی.
۳. رسانه و فرهنگ: بازنمایی مفاهیم عیاری و پشتون‌والی در هنر، سینما، ادبیات و شبکه‌های اجتماعی به‌منظور ترویج هویت ملی و مقابله با تهاجم فرهنگی.
۴. رهبری اخلاق‌محور: تربیت رهبران محلی و ملی بر اساس این ارزش‌ها می‌تواند موجب افزایش مشروعیت و اعتماد اجتماعی شود.
۵. مقاومت فرهنگی: تقویت هویت ملی در برابر تهاجم نرم فرهنگی از طریق احیای عناصر بومی، ترویج خودباوری و ایجاد گفتمان فرهنگی مستقل.

نتیجه‌گیری

در شرایط فعلی افغانستان، بازتعریف منابع قدرت با تکیه بر فرهنگ، به ضرورتی بنیادین تبدیل شده است. تلفیق فرهنگ عیاری و پشتون‌والی، با تمرکز بر عدالت فردی و انسجام اجتماعی، می‌تواند الگویی بومی و مؤثر برای تولید قدرت ملی فرهنگی باشد. تحقق این الگو مستلزم آگاهی فرهنگی، سیاست‌گذاری هوشمندانه، و بازنگری در نظام‌های آموزشی، رسانه‌ای و حکمرانی است. با بهره‌گیری از این الگو، افغانستان می‌تواند هویتی واحد، مقاوم و پویا بسازد که در برابر چالش‌های داخلی و خارجی تاب‌آور باشد و راه توسعه‌ی انسانی و سیاسی را در بستر نظام سیاسی فدرالی هموار کند.

نوشته های مرتبط :