راه‌حل‌های گذار قدرت ملی نظامی-سیاسی، از حاشیه بر متن

دسته: تحلیل
نویسنده: ساعی
1404/03/08
3:13 ب.ظ
بازدید: 13

پایگاه خبری تحلیلی روایت : فرهنگ عیاری به‌مثابه‌ی شالوده‌ی تاریخی و اخلاقی در هویت سیاسی تاجیک‌ها، تنها یک میراث فردی یا روایت حماسی نیست؛ بلکه می‌تواند به‌عنوان بنیان یک دکترین نوین در سیاست‌ورزی، ساختار قدرت و بازآفرینی قدرت ملی نظامی-سیاسی عمل کند. این فرهنگ که از عیاری فردی آغاز می‌شود، ظرفیت گسترش از یک عمل فردی به فعالیت ساختاری نهادمند اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را دارد. فرهنگ عیاری، در عصر بازتعریف مرزهای ژیوپلیتیکی آسیا و تلاش برای بازسازی قدرت ملی داخلی و عمق استراتژیک اجتماعی و اقتصادی فارسی‌زبانان، می‌تواند به‌مثابه‌ی یک راهبرد در شکل‌دهی سیستم‌های مؤثر فلسفی دولت‌داری، سیاسی دولت‌داری، ایجاد دکترین راهبردی دولت‌داری، ایجاد سیستم‌های مشترک منطقه‌ای و طرح نقشه‌ی راه ژیوپلیتیکی، عملیاتی و تاکتیکی آینده‌نگر عمل کند که در زیر تدوین می‌گردد.

بخش چهارم

بازخوانی راهبرد فرهنگ عیاری برای سامان‌دهی راهبردهای سیاسی، اقتصادی، ژیوپلیتیکی

فرهنگ عیاری به‌مثابه‌ی شالوده‌ی تاریخی و اخلاقی در هویت سیاسی تاجیک‌ها، تنها یک میراث فردی یا روایت حماسی نیست؛ بلکه می‌تواند به‌عنوان بنیان یک دکترین نوین در سیاست‌ورزی، ساختار قدرت و بازآفرینی قدرت ملی نظامی-سیاسی عمل کند. این فرهنگ که از عیاری فردی آغاز می‌شود، ظرفیت گسترش از یک عمل فردی به فعالیت ساختاری نهادمند اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را دارد.
فرهنگ عیاری، در عصر بازتعریف مرزهای ژیوپلیتیکی آسیا و تلاش برای بازسازی قدرت ملی داخلی و عمق استراتژیک اجتماعی و اقتصادی فارسی‌زبانان، می‌تواند به‌مثابه‌ی یک راهبرد در شکل‌دهی سیستم‌های مؤثر فلسفی دولت‌داری، سیاسی دولت‌داری، ایجاد دکترین راهبردی دولت‌داری، ایجاد سیستم‌های مشترک منطقه‌ای و طرح نقشه‌ی راه ژیوپلیتیکی، عملیاتی و تاکتیکی آینده‌نگر عمل کند که در زیر تدوین می‌گردد.

منشور سیاسی و راهبردی فرهنگ عیاری

چارچوب مفهومی

فرهنگ عیاری به‌مثابه زیربنای هویت و اخلاق سیاسی
فرهنگ عیاری، میراثی ریشه‌دار در تمدن ایرانی-خراسانی، نماد اخلاق فردی، شجاعت در برابر ظلم، و فداکاری برای عدالت است. این فرهنگ، برخلاف ساختارهای قبیله‌ای یا دولت‌محور، بر وجدان فردی و فداکاریِ بی‌چشم‌داشت تکیه دارد. اما همین ویژگی، در غیاب نهادسازی، باعث ضعف در برابر ساختارهای منسجم‌تر سیاسی شده است. اکنون، این فرهنگ باید از مقام الگوی فردی به منشور سیاسی و راهبردی برای انسجام و سازمان‌دهی اجتماعی در میان اقوام ارتقا یابد.

تحلیل تاریخی

از عیاری فردی تا سرکوب‌های ساختاری
بسیاری از قهرمانان نظامی، فرهنگی و سیاسی فارسی‌زبان تحت تأثیر فرهنگ عیاری و خلأ راهبردی و نهادی از این الگو قربانی شدند. خیزش‌های مردمی به‌دلیل اتکای بیش‌ازحد بر قول‌و‌قرارهای شفاهی عیارانه‌ی فرماندهان و عدم انسجام یک دیدگاه راهبردی و نهادی سیاسی، به شکست انجامید. انتقاد شدید از کاستی‌های فرهنگ عیاری، هرچند به‌مانند سرکشیدن جام زهر می‌ماند و به مذاق نمی‌نشیند، اما یادآوری نکردن آن به خودکشی مستقیم شباهت دارد. آنانی‌که دعوای عیاری داشتند، باید بدانند که سطحی‌نگری آن‌ها هزینه‌ی سنگین روانی را در جامعه باعث شد. این شکست‌ها، جامعه‌ی تاجیک را به بازنگری در شکل مقاومت و گذار از فردگرایی به ساختارگرایی وا‌می‌دارد.

بنیان‌های ژئوپلیتیکی برای آینده

گسست عمق استراتژیک اجتماعی فارسی‌زبانان
برخلاف تقسیم‌بندی‌های سرزمینی دولتی کشور به زون‌ها، که هیچ مبنای راهبردی ندارد و از کناره‌ها بر مرکز تحمیل می‌شود، تئوری راهبردی استراتژیک اجتماعی و اقتصادی داخلی اثرگذار در قدرت ملی نظامی-سیاسی (از مرکز به کناره‌ها) که در یک سیستم جامع و فراگیر دموکراتیک عملی خواهد شد، پیشنهاد می‌گردد. در این تئوری گستره‌ی افغانستان به چهار حوزه‌ی راهبردی اجتماعی-اقتصادی تقسیم می‌گردد:
گستره‌ی مرکزی: شامل ۱۵ ولایت از جمله لغمان، کاپیسه، پروان، کابل، پنجشیر، بغلان، بامیان، سمنگان، سرپل، غور، غزنی، دایکندی، ارزگان، زابل، لوگر و میدان‌وردک خواهد بود. ۱۸۸۳۳۸۰ خان‌مان در آن زندگی می‌کند و توان تشکیل یک نیروی رزمی ۵۱۵۵۱۴ نفری را دارد. توان اقتصادی آن در بخش کشاورزی تولید ۹۳۴۱۸۹۴۰٫۵۶ سیر حدودی گندم است. مصرف گندم بر سفره‌ی این مردم در یک سال ۳۶۲۱۲۱۲۴۰ سیر گندم است که یک کسری ۲۸۴۹۴۲۱۹۴٫۳۶ سیر را نشان می‌دهد.

گستره‌ی شمالی: شامل ۷ ولایت مانند بدخشان، تخار، کندز، بلخ، جوزجان، فاریاب، بادغیس است. ۹۶۹۳۲۱ خان‌مان در آن زندگی می‌کنند و توان بسیج ۲۴۶۵۸۵ نیروی رزمی را دارد. توان اقتصادی آن تولید ۱۴۹۰۱۴۵۷۹٫۰۵ سیر حدودی گندم است. مصرف گندم این گستره در یک سال ۱۸۹۹۸۷۲۷۶ سیر است. یک کسری ۱۱۲۰۹۹۸۹۴٫۹۱ سیر گندم را بر سبد غذایی خان‌مان‌ها نشان می‌دهد.
گستره‌ی غربی: شامل ۳ ولایت مانند هرات، فراه، نیم‌روز است. ۳۹۵۸۰۶ خان‌مان در آن زندگی می‌کند و توان تشکیل یک نیروی رزمی ۹۹۸۰۳ نفری را دارد. توان اقتصادی آن فقط در بخش کشاورزی تولید ۹۵۷۳۳۷۸۲٫۲۶ سیر حدودی گندم است. مصرف گندم بر سبد غذایی این مردم ۷۷۵۷۷۹۷۶ سیر گندم است که یک افزودی +۵۱۸۹۶۱۷۹٫۲ سیر را نشان می‌دهد.

گستره‌ی جنوب‌غربی، جنوبی و جنوب‌شرقی: شامل ۹ ولایت هلمند، قندهار، زابل، پکتیکا، پکتیا، خوست، ننگرهار، کنر، نورستان است. ۱۰۴۶۸۲۶ خان‌مان در آن زندگی می‌کند و توان تشکیل یک نیروی رزمی ۲۶۷۰۵۲ نفری را دارد. توان اقتصادی آن فقط در بخش کشاورزی تولید ۴۷۰۷۲۶۶۹٫۷۷ سیر حدودی گندم است. مصرف گندم بر سفره‌ی این مردم ۳۳۱۸۴۰۷۴۰ سیر است که یک کسری ۱۴۲۴۹۶۸۵۰٫۳۴ سیر را نشان می‌دهد.
از محاسبات فوق‌الذکر نمایان می‌گردد که برتری نظامی-سیاسی جنوب بر مرکز (حاشیه بر متن) یک روند غیرطبیعی است که از قرن هجدهم ادامه دارد.
حکم‌رانی جنوب بر مرکز، نتیجه‌ی گسست پیکربندی سرزمینی گستره‌ی مرکزی و شمالی است که توسط رشته‌کوه‌های هندوکوه، بابا، تیربند ترکستان، سفیدکوه و سیاه‌کوه (البرز تاریخی) رقم می‌خورد که هم جنبه‌ی قومی و هم مذهبی دارد:
گسست پیکربندی سرزمینی مناطق فارسی‌زبان‌نشین شمال هندوکوه (بدخشان، تخار، کندز، بغلان، بلخ، سمنگان، سرپل) به سمت غرب (بادغیس، هرات، غور، فراه) در ولایت‌های فاریاب و جوزجان رقم خورده است که زمینه‌ی قومی و زبانی دارد. عدم توانایی اکمالات لوژستیکی و نیروی انسانی و بازداشت اسماعیل‌خان فرمانده‌ی جبهه‌ی غربی توسط جنرال ملک و فروپاشی جبهه‌ی هرات در جنگ پنهان نمونه‌ی خوبی برای مثال است.
گسست پیکربندی سرزمینی فارسی‌زبان‌های گستره‌ی مرکزی (کابل، کاپیسا، پنجشیر، پروان) به غرب (غور، هرات، فراه)، از نوع مذهبی و کوهستانی بوده که در ولایت بامیان قفل می‌گردد. ولایت‌های بامیان، سرپل، سمنگان، دایکندی و ارزگان عمق استراتژیک اجتماعی داخلی در قدرت ملی نظامی-سیاسی فارسی‌زبان‌ها است که گرانی‌گاه پیکربندی گستره‌ی مرکزی، غربی، شرقی و شمالی، در تعریف ساختار نظامی-سیاسی قدرت ملی فارسی‌زبان‌ها است. پیکربندی سرزمینی لوگر، وردک، غزنی ساختار ترکیبی قومی پشتون، هزاره، تاجیک و هویت زبانی اکثریتی فارسی‌زبان را دارد که نقش بازوی امنیتی بازی‌های قدرت نظامی-سیاسی را ایفا خواهند کرد.
سهم گستره‌ی سرحدی جنوبی، جنوب‌غربی و جنوب‌شرقی، در راهبرد نظامی-سیاسی، عامل خوبی برای اعمال قدرت نظامی بر مکمل‌های اقتصادی افغانستان در بیرون مرزها خواهد بود. نیروی قهاری که هر فرمانده نظامی آرزوی داشتن آن را دارد.

نوشته های مرتبط :