راهبردهای گذار قدرت ملی نظامی-سیاسی از حاشیه به متن

دسته: تحلیل
نویسنده: ساعی
1404/03/06
11:46 ق.ظ
بازدید: 7

پایگاه خبری تحلیلی روایت : چارچوبی برای احیای فرهنگ عیاری در ساختار قدرت نوین فرهنگ عیاری، یکی از ارجمندترین ذخایر تمدنی فارسی‌زبانان، در طول تاریخ در قالب عیاران، فتیان و پهلوانان متجلی شده و نمایان‌گر مجموعه‌ای از ارزش‌های اخلاقی نظیر جوانمردی، عدالت‌خواهی، مسئولیت‌پذیری و فداکاری بوده است. این فرهنگ، گرچه در طول قرون به‌صورت فردی و گاه پراکنده بروز کرده، امروز در شرایط بحران هویت و افول سرمایه‌های اجتماعی، می‌تواند به‌عنوان یک راهبرد فرهنگی و سیاسی مورد بازخوانی و نهادینه‌سازی قرار گیرد. این مقاله با هدف ارائه‌ی الگویی برای احیای راهبردی فرهنگ عیاری در ساختارهای قدرت معاصر، به واکاوی مفهومی، تاریخی و تطبیقی آن پرداخته و مسیرهای ممکن برای گذار از حاشیه به متن را مورد بررسی قرار می‌دهد.

بخش سوم

چارچوبی برای احیای فرهنگ عیاری در ساختار قدرت نوین فرهنگ عیاری، یکی از ارجمندترین ذخایر تمدنی فارسی‌زبانان در طول تاریخ در قالب عیاران، فتیان و پهلوانان متجلی شده و نمایان‌گر مجموعه‌ای از ارزش‌های اخلاقی نظیر جوانمردی، عدالت‌خواهی، مسئولیت‌پذیری و فداکاری بوده است. این فرهنگ، گرچه در طول قرون به‌صورت فردی و گاه پراکنده بروز کرده، امروز در شرایط بحران هویت و افول سرمایه‌های اجتماعی، می‌تواند به‌عنوان یک راهبرد فرهنگی و سیاسی مورد بازخوانی و نهادینه‌سازی قرار گیرد.
این مقاله با هدف ارائه‌ی الگویی برای احیای راهبردی فرهنگ عیاری در ساختارهای قدرت معاصر، به واکاوی مفهومی، تاریخی و تطبیقی آن پرداخته و مسیرهای ممکن برای گذار از حاشیه به متن را مورد بررسی قرار می‌دهد.

۱. فرهنگ عیاری: میراثی اخلاقی با ظرفیت راهبردی
عیاری برخاسته از جهان‌بینی عرفانی-اخلاقی شرق اسلامی است. فضیلت‌هایی چون وفا، مروت، راستی و عدالت، اساس این فرهنگ را شکل می‌دهد. در این سنت، فرد نه برای منافع شخصی، بلکه برای دفاع از مظلوم و عدالت اجتماعی اقدام می‌کند، ولو آن‌که بهای آن، شهادت یا انزوا باشد. با این حال، این کنش‌ها در نبود ساختار و اتحاد سازمان‌یافته، نتوانسته‌اند به قدرت پایدار تبدیل شوند.

۲. ضرورت بازتعریف و نهادینه‌سازی فرهنگ عیاری
امروزه، احیای فرهنگ عیاری تنها یک پروژه‌ی نوستالژیک یا هویت‌گرایانه نیست؛ بلکه ضرورتی راهبردی در مواجهه با بحران‌های هویتی، سیاسی و اجتماعی در میان جوامع فارسی‌زبان محسوب می‌شود. سند حاضر تلاش می‌کند تا فرهنگ عیاری را از سطح فردی به بُعد نهادی ارتقا داده، و آن را به ابزاری در خدمت انسجام ژئوپلیتیکی، هویت‌سازی مدرن و قدرت ملی تبدیل نماید.

اهداف کلان سند:
بازخوانی مؤلفه‌های اخلاقی، اجتماعی و تاریخی عیاری.
نهادینه‌سازی فرهنگ عیاری در قالب ساختارهای سیاسی و آموزشی.
تربیت نسلی متعهد، مسئول و عدالت‌محور.
تقویت هویت ملی و فرهنگی فارسی‌زبانان.
ارتقای مشارکت اجتماعی در سایه‌ی روحیه‌ی عیاری

۳. تحلیل تطبیقی: عیاری در برابر پشتون‌والی
برای درک کاستی‌ها و ظرفیت‌های عیاری، مقایسه‌ی آن با فرهنگ پشتون‌والی می‌تواند آموزنده باشد. در این تحلیل، سه منظر کلیدی مورد بررسی قرار می‌گیرد:

۳-۱. منظر هویتی:
عیاری بر انسان‌محوری، اخلاق و فداکاری استوار است؛ در حالی‌که پشتون‌والی بر قوم‌محوری، شرافت قبیله‌ای و اولویت حفظ هویت قومی تأکید دارد.

۳-۲. منظر ساختاری:
عیاری فاقد سازمان قدرت است و کنشی فردی و وجدانی تلقی می‌شود. در مقابل، پشتون‌والی ساختاری نظام‌مند برای بسیج، نظم، قدرت و نهادسازی ارائه داده است.

۳-۳. منظر سیاسی:
عیاری بر عدالت و شرافت اصرار می‌ورزد اما فاقد استراتژی حفظ و تولید قدرت است؛ برعکس، پشتون‌والی ولو با توسل به خشونت و فریب، توانسته است ساختاری پایدار از قدرت قومی پدید آورد.

۴. اقدام‌محوری و چارچوب راهبردی پیشنهادی
برای تبدیل فرهنگ عیاری به پایه‌ی قدرت سیاسی پایدار، اقدامات زیر پیشنهاد می‌شود:
بازنگری تاریخی: تدوین روایت جدیدی از مقاومت تاجیکان، فراتر از قهرمان‌سازی فردی و با تمرکز بر تحلیل ساختارها.
نهادسازی سیاسی-مدنی: شکل‌گیری جبهه‌های فدرالی، فرهنگی و ژئوپلیتیکی با رویکرد منطقه‌گرایی هوشمند.
دکترین ژئوپلیتیکی: طراحی نظریه‌ای مبتنی بر دفاع از منافع، زبان و هویت فارسی‌زبانان در بستر آسیای میانه، خراسان و افغانستان.
دیپلماسی هویتی: بهره‌گیری از سازوکارهای بین‌المللی و منطقه‌ای برای معرفی، تبیین و دفاع از ارزش‌های عیاری.
تئوریزه‌سازی عیاری: بازتعریف علمی و کاربردی عیاری به‌مثابه یک اخلاق سیاسی کارآمد در عصر دولت-ملت.

نتیجه‌گیری

فرهنگ عیاری، اگرچه ریشه در تاریخ و عرفان دارد، در صورت بازتعریف و نهادینه‌سازی می‌تواند به سرمایه‌ای برای تولید قدرت و انسجام ملی تبدیل شود. بی‌تردید، گذار از حاشیه به متن در فضای قدرت سیاسی، مستلزم عبور از فردگرایی احساسی و رسیدن به نهادسازی هدفمند و ساختارمند است. ائتلاف‌سازی منطقه‌ای، تمرکززدایی از دولت، و استفاده از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی، تنها در صورتی اثربخش خواهد بود که بر پایه‌ی ارزش‌های اخلاقی عیاری و با نگاه به آینده طراحی و اجرا شود.

نوشته های مرتبط :