دیدگاهی قومی و گفتمان قومی-قوم‌گرایی

دسته: تحلیل
نویسنده: محمد مبین شیرزاد
1404/02/28
9:52 ق.ظ
بازدید: 6

پایگاه خبری تحلیلی روایت : هرازگاهی که بر گزاره‌ها و‌ مقالاتی مرتبط به حوزه‌های قومی-قوم‌گرایی مواجه‌ می‌شوم نویسنده، به‌جای تمیزدهی و تفکیک این دو مؤلفه، تلاش در هم‌پوشانی و درهم‌آمیزی و به‌تعبیر رایج‌تر دچار مغلطه‌آمیزی این دو شده‌است. هرچندی‌ که نگاه تمیز و بی‌طرف و خنثا در جَو بیمار قومی افغانستان درین ساحت خوش‌باوری و ایده‌آلی بیش نیست. اما هستند برخی نخبگان و نویسندگان که بدین مأمول تمکین داشته‌اند.

هرازگاهی که بر گزاره‌ها و‌ مقالاتی مرتبط به حوزه‌های قومی-قوم‌گرایی مواجه‌ می‌شوم نویسنده، به‌جای تمیزدهی و تفکیک این دو مؤلفه، تلاش در هم‌پوشانی و درهم‌آمیزی و به‌تعبیر رایج‌تر دچار مغلطه‌آمیزی این دو شده‌است. هرچندی‌ که نگاه تمیز و بی‌طرف و خنثا در جَو بیمار قومی افغانستان درین ساحت خوش‌باوری و ایده‌آلی بیش نیست. اما هستند برخی نخبگان و نویسندگان که بدین مأمول تمکین داشته‌اند.

دیدگاهی قومی

عرصه‌‌ی پردازش، کاربرد و توجهی این‌مؤلفه معطوف بر جوامع چندپارچه و چندقومی است. اتکای براین دیدگاه می‌تواند گره‌گشاه و حلال بغرنج‌ها و مشکلات حال و حاضر این جوامع باشد. جوامع چندپارچه‌و چندقومی‌ای‌ که از طریق سازوکارهای دمکراتیک و حقوق‌بشری توانسته‌اند از این مخمصه عبور کنند و دولت-ملت شوند از توجهی این دید و دیدگاه خارج‌اند. برای جوامع چندقومی گذار‌کرده و رهیده از مخمصه‌ قومی–قوم‌گرایی. نه‌تنها که این دیدگاه بی‌ارزش است. حتا تجویز تئوریک آنهم تحت هر محتوا-مرادی مصداق از توهم به‌جای عقلانی‌فکرکردن است در فرجام‌خط خروجی اصلی دیدگاهی قومی به‌نظر من؛ توازن‌قوا و عدالت قومی و سیاسی و اجتماعی و گشودن راهی به‌سوی دولت‌-ملت شدن در چارچوب ارزش‌های دمکراتیک می‌تواند باشد. در ضمن در بعد فراگیری و مطلوبش بسته‌گی به‌عوامل متعدد و از جمله اعتمادسازی میان‌ اقوام، آشتی‌ملی، توافق‌جمعی‌ و مبارزه با پدیده قوم‌گرایی و باب‌سازی و تقویت گفتمان حقوق‌بشری و انسانی و اخلاقی و برابری‌طلبی و عدول از هرگونه انتقام و انتقام‌جویی از وقایع نکبت‌بار گذشته و بلندبردن سطح‌آگاهی و سواد و فرهنگ هم‌دیگرپذیر و مسالمت‌آمیز و روامدار میان اقوام و کلیتی موسوم به کشور دارد.
دیدگاهی قومی؛ استواری بر تعریف دقیق، سنجیده از منافع، ارزش‌ها، حدود-ثغور جغرافیا، مناسبات، اصطکاکات، خطوط قرمز و سنت‌های انسانی اقوام در پرتو مؤلفات، حقوق‌بشری، عدالت‌اجتماعی و سیاسی و قومی و توزیع عادلانه‌ای ثروت و قدرت در طول هم‌زیستی مسالمت‌آمیز-انسانی اقوام باهم دیگر که در نهایت بتواند منازعات برتری‌طلبانه‌ و نفی‌انگارانه قومی را پایان‌بخشد و راهی را بسوی گذار به‌جامعه‌–فرهنگ دمکراتیک هموار سازد. هر قومی؛ می‌باید دیدگاهی مشخص و مدون قوم-گروهی اجتماعی خوویش را در پرتو اصول‌های فوق تدوین و ارایه‌کند. این دیدگاه بایستی طوری تدوین‌شود که هیچ اقلیت و اکثریتی را نفی-برتری نبخشد. مثلن نخبگان و مجموعه‌ی ایلیت تاجیکان می‌توانند در پرتو فرهنگ، ارزش‌ و منافع‌علیا و مناسبات حاکم امروزی مثل حقوق‌بشر، برابری و انسان‌گرایی، دیدگاه مشخص قومی برای قوم‌شان تدوین و به‌ منصه اجرا بگذارند. همینطور هزاره‌ها، ازبیک‌ها، پشتون‌ها و …نکته‌ی اصلی این دیدگاهی می‌باید بر پایه‌ی عدالت‌‌مندی و نفی هرگونه تبعیض استوار باشد. در نهایت منجر به مهار و خشکیدن و کم‌کردن پدیده قومی‌گرایی شود.

گفتمان قومی-قوم‌گرایی

این گفتمان برمبنای مرکزانگاری یک قوم و نفی‌انگاری اقوام دیگر در پهنه‌ی جغرافیای واحد شکل گرفته‌است. دال‌مرکزی این عنصر برتری‌طلبی و هژمونی‌گری و تسری ارزش‌های یک قوم به‌دیگر اقوام است. در ضمن این گفتمان قدرت‌سیاسی و اقتصادی را مربوط به‌قوم خاصِ می داند و هم‌واره در تلاش است‌ که قدرت‌‌ثروت ملی را به‌نفع و مطلوب قوم خاصِ مصادره کند. در این نگرش بیمار در اثر و ناشی از ذهن‌بیمار قومی حاکم در عرصه‌ای عمومی رتبه‌بندی بر مبنای قومیت می‌شود. هسته‌ای مرگزی این گفتمان قوم و ارزش‌های خاص قوم‌واحد است. در این نگرش متداولن افراد و گروه‌های قومی خاص برتر و بهتر پنداشته می‌شوند. مابقا گروه‌ها بیگانه و مستوجب اهانت و شهروند درجه‌دوم‌–سوم تلقی می‌شوند.
این گفتمان از یک‌سو دچار انخطاط اخلاقی و انسانی است و از سوی دیگر، سبب هرج‌ومرج اجتماعی و سیاسی که منتهی به درگیری‌های درون‌‌میهنی و از بین‌رفتن رشته‌ وحدت‌انگاری و روحیه‌ملی و سرزمینی می‌شود. گروه‌های قومی در حاشیه ناچار برای مطالبه‌ای احقاق و جایگاهی اجتماعی و انسانی و اخلاقی‌شان در یک روند تدریجی خودآگاهی و رشدیافتگی و تحولات‌درونی و بیرونی در برابر گرو حاکم قومی می‌ایستند و معمولن اگر گروهی حاکم قومی در قدرت باشد، برای حفظ موقعیت و جایگاهی خویش دست به‌سرکوب و دفاع از خود می‌زند. این دقیقن نقطه‌‌ای برگشت‌ناپذیری است که در طول تجربه‌ای تاریخ‌بشر سبب انواع از تعدی، نسل‌کشی، بی‌عدالتی تا مرز نابودی یک‌طرف و تجزیه‌ای جغرافیای-سرزمینی شده‌ است.
آبش‌خور این گفتمان قوم‌مدار، در عصر کنونی؛ نبود نهادهای‌ ملی، پلورال‌فکری و فرهنگی، جامعه‌ای توسعه‌نیافته، فقدان امر و فرهنگ‌ ملی‌، حرص‌ و طمع قدرت و منافع، عدم توزیع عادلانه‌ی قدرت‌سیاسی‌‌و ثروت‌ملی و انواع از عوامل خارجی و برتر دانستن یک‌ گروهی قوم بر دیگر قوم‌ها می‌تواند باشد.
در جوامع ماقبل‌مدرن–پسامدرن سنت‌های قبیله‌ای و گروهی حاکم در قدرت و هژمون اجتماعی معمولن این روند نابرابر و ناانسانی را «قوم‌گرایی» تدوین و در سلسه‌مراتب و فرم‌های قبیله‌‌‌ی برای اجتماع عرضه می‌دارد. سنت‌ها و ساختار‌های‌ای سلطه‌گر و گروهی حاکم در برابر هرگونه اصلاح‌طلبی و رفرم بنابر منافع گروهی و قبیله‌ای و قومی‌اش می‌ایستد. و حتا با استفاده از ابزار‌های موجود قدرت‌ سیاسی و نظامی دست به سرکوب‌گری اصلاح‌طلبان عرصه‌‌ای اجتماعی-سیاسی می‌زند.

نوشته های مرتبط :