دیدگاه‌های متضاد مکاتب فلسفی دربارهٔ معنی زنده‌گی در دیالکتیک هگل

دسته: تحلیل
نویسنده: حیدر بخشی
1404/01/23
2:59 ب.ظ
بازدید: 15

پایگاه خبری تحلیلی روایت : انسان بعد از پیدایش، همواره به‌دنبال معنی در زنده‌گی خود می‌گردد. این‌که معنی زنده‌گی در تکامل بشری چه نقشی داشته و آیا حایز اهمیت است یا خیر. انسان بعد از اینکه خلق شد، به‌دنبال معنی در زنده‌گی خود است. زنده‌گی از دیدگاه برخی فاقد معنی است (نهیلیسم) و برای بعضی دیگر، عقل و طبیعت معیار است (رواقیون). برای دینداران، زنده‌گی در ارتباط با خداوند معنا می‌یابد که همان عبادت است. اما برای برخی دیگر جالب است که معتقدند زنده‌گی معنایی ندارد و باید خود انسان آن را بسازد (اگزیستانسیالیسم). این دیدگاه به تحلیل من، بسیار جالب است؛ اگر زنده‌گی معنی را افاده نکند، آیا می‌توان آن را ساخت؟ این مقاله، همین دیدگاه‌های متضاد را در دیالکتیک هگل که شامل (تز یا ایدهٔ اصلی)، (آنتی‌تز یا پادایده) و (سنتز یا ایدهٔ ترکیبی) است، تحلیل می‌کند. نخست باید با دیدگاه‌های این مکاتب دربارهٔ معنی زنده‌گی آشنا شویم.

انسان بعد از پیدایش، همواره به‌دنبال معنی در زنده‌گی خود می‌گردد. این‌که معنی زنده‌گی در تکامل بشری چه نقشی داشته و آیا حایز اهمیت است یا خیر.
انسان بعد از اینکه خلق شد، به‌دنبال معنی در زنده‌گی خود است. زنده‌گی از دیدگاه برخی فاقد معنی است (نهیلیسم) و برای بعضی دیگر، عقل و طبیعت معیار است (رواقیون).
برای دینداران، زنده‌گی در ارتباط با خداوند معنا می‌یابد که همان عبادت است. اما برای برخی دیگر جالب است که معتقدند زنده‌گی معنایی ندارد و باید خود انسان آن را بسازد (اگزیستانسیالیسم). این دیدگاه به تحلیل من، بسیار جالب است؛ اگر زنده‌گی معنی را افاده نکند، آیا می‌توان آن را ساخت؟
این مقاله، همین دیدگاه‌های متضاد را در دیالکتیک هگل که شامل (تز یا ایدهٔ اصلی)، (آنتی‌تز یا پادایده) و (سنتز یا ایدهٔ ترکیبی) است، تحلیل می‌کند. نخست باید با دیدگاه‌های این مکاتب دربارهٔ معنی زنده‌گی آشنا شویم.

۱. دئیسم و تئیسم
در این دیدگاه‌ها، به‌ویژه در فلسفهٔ دینی، معنی زنده‌گی در رابطه با خداوند، پرستش، اخلاق و رسیدن به سعادت ابدی است.
خداوند متعال در سورهٔ ذاریات، آیهٔ ۵۶ می‌فرماید:
وَما خَلَقتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ
و جن و انس را نیافریدیم، جز برای اینکه ما را عبادت کنند.
از این آیه چنین برداشت می‌شود که انسان‌ها و جنیان، هر دو هدف مشترکی دارند که همان عبادت و رابطه برقرار کردن با خداوند است.

۲. پوچ‌گرایی (نهیلیسم)
در این دیدگاه فلسفی، زنده‌گی هیچ معنا یا هدفی ندارد. همهٔ ارزش‌ها و باورهای اخلاقی، ساخته‌های ذهن انسانی‌اند. هیچ حقیقت مطلقی وجود ندارد. جهان بی‌هدف، تصادفی و بی‌معناست. رنج و شادی، خوبی و بدی، همگی نسبی و بی‌ثبات‌اند. در نهایت، هیچ چیز اهمیت واقعی ندارد.

همچنین بخوانید: غایب‌گرایی: فلسفه‌ای مبتنی بر آینده و غیاب

۳. اگزیستانسیالیسم (وجودگرایی)
فیلسوفانی که به این مکتب باور دارند – به‌ویژه آلبر کامو و ژان پل سارتر – می‌گویند که زنده‌گی ذاتاً عاری از معناست، اما انسان باید خودش معنی را در زنده‌گی‌اش بسازد تا زنده‌گی‌اش معنا داشته باشد.
سارتر: انسان محکوم به آزادی است، یعنی باید خودش معنی زنده‌گی‌اش را انتخاب کند. کامو: زنده‌گی پوچ است، اما باید با فضیلت‌های انسانی مانند شهامت و عقل، در برابر آن ایستادگی کرد.

۴. رواقی‌گری (استوئیسیزم)
رواقیانی چون سنکا و مارکوس اورلیوس معتقد بودند که معنی زنده‌گی در زیستن بر اساس عقل و طبیعت است. آنان بر آرامش درونی، پذیرش امور خارج از کنترل (اپیکتتوس)، و فضیلت اخلاقی تأکید داشتند.

تحلیل دیالکتیکی در چارچوب فلسفهٔ هگل
حال، این دیدگاه‌های متضاد را در چارچوب دیالکتیک هگل تحلیل می‌کنیم تا بدانیم این منطق فلسفی در این موضوع چه می‌گوید. دیالکتیک هگل از سه بخش تشکیل شده است: تز، آنتی‌تز و سنتز. او معتقد بود که فقط از راه نفی و نفیِ نفی، می‌توان به حقیقت و درک والاتر رسید.

۱. تز (ایدهٔ اصلی)
ایدهٔ اصلی این است که زنده‌گی معنا دارد. همهٔ مکاتبی که زنده‌گی را معنادار می‌دانند – مانند دئیسم، رواقی‌گری، بودیسم و… – در این بخش قرار می‌گیرند.

۲. آنتی‌تز (پادایده)
در این بخش، پوچ‌گرایی جای می‌گیرد؛ زیرا برخلاف ایدهٔ اصلی، ادعا می‌کند که زنده‌گی ذاتاً بی‌معناست.

۳. سنتز (ایدهٔ ترکیبی)
در این بخش، مکتب اگزیستانسیالیسم قرار می‌گیرد. چون زنده‌گی را در ابتدا پوچ و بی‌معنا می‌داند، اما با پذیرش این واقعیت، به ساختن معنا توسط خود انسان تأکید می‌ورزد.
اگزیستانسیالیسم می‌گوید اگر زنده‌گی پوچ است، انسان می‌تواند با کمک ایده‌های دیگر، برای خود معنا بسازد.

همچنین بخوانید: انسان‌های نیک و دوستان یک‌رنگ؛ گوهری نادر در دنیای پر از تغییر و تظاهر

معنی زنده‌گی از دید مکاتب مختلف فلسفی، یک موضوع پرچالش و چندلایه است. برخی آن را وابسته به خدا، اخلاق یا طبیعت می‌دانند، برخی آن را انکار می‌کنند و زنده‌گی را پوچ می‌خوانند، و گروهی دیگر مثل اگزیستانسیالیست‌ها بر ساختن معنا توسط خود انسان تأکید دارند. دیالکتیک هگل نشان می‌دهد که حقیقت، در تضاد و ترکیب این دیدگاه‌ها شکل می‌گیرد. بنابراین، زنده‌گی نه کاملاً معنادار است و نه کاملاً پوچ؛ بلکه می‌توان با آگاهی و مسئولیت‌پذیری، برای آن معنا ساخت.

نوشته های مرتبط :