در ستایش تفاوت‌ها؛ نقدی بر برداشت قالبی از وحدت ملی

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1404/02/31
1:50 ب.ظ
بازدید: 4

پایگاه خبری تحلیلی روایت : روز ۲۱ می/۳۱ ثور، «روز جهانی تنوع فرهنگی برای گفتگو و توسعه» است. بزرگداشت این روز در افغانستان از آن‌رو اهمیت دارد که کشور ما یکی از جوامع چندفرهنگی جهان به‌شمار می‌آید؛ سرزمینی که مردمانش با زبان‌ها، فرهنگ‌ها و مذاهب گوناگون در کنار هم زندگی می‌کنند. در حالی‌که تنوع فرهنگی می‌تواند زمینه‌ساز توسعه و غنای اجتماعی باشد، اما در افغانستان بیشتر شاهد تقابل و ستیز فرهنگی هستیم تا تعامل و گفت‌وگو. یکی از نمونه‌های بارز این تقابل، مناقشه‌های زبانی در سال‌های اخیر بر سر واژه‌های «پوهنتون» و «دانشگاه» است؛ جدالی که برخی تصور می‌کنند حضور یکی، دیگری را به حاشیه می‌راند. در تاریخ کشور ما، نمونه‌های بی‌شماری از این دست کشمکش‌ها وجود دارد که نیازی به ذکر تک‌تک آن‌ها نیست. یکی از عوامل اصلی این ناسازگاری با تنوع فرهنگی، برداشت نادرست ما از مفهوم «وحدت ملی» است. مفهومی که هم‌زمان با مدرنیته وارد کشورهای جهان سوم شد و مانند بسیاری از مفاهیم مدرن دیگر، ما آن را نیز به‌درستی درنیافتیم. در ذهن بسیاری، وحدت ملی مترادف با «یک‌سان‌سازی» تلقی شده است، نه هم‌زیستی در عین تفاوت.

روز ۲۱ می/۳۱ ثور، «روز جهانی تنوع فرهنگی برای گفتگو و توسعه» است. بزرگداشت این روز در افغانستان از آن‌رو اهمیت دارد که کشور ما یکی از جوامع چندفرهنگی جهان به‌شمار می‌آید؛ سرزمینی که مردمانش با زبان‌ها، فرهنگ‌ها و مذاهب گوناگون در کنار هم زندگی می‌کنند.
در حالی‌که تنوع فرهنگی می‌تواند زمینه‌ساز توسعه و غنای اجتماعی باشد، اما در افغانستان بیشتر شاهد تقابل و ستیز فرهنگی هستیم تا تعامل و گفت‌وگو.
یکی از نمونه‌های بارز این تقابل، مناقشه‌های زبانی در سال‌های اخیر بر سر واژه‌های «پوهنتون» و «دانشگاه» است؛ جدالی که برخی تصور می‌کنند حضور یکی، دیگری را به حاشیه می‌راند. در تاریخ کشور ما، نمونه‌های بی‌شماری از این دست کشمکش‌ها وجود دارد که نیازی به ذکر تک‌تک آن‌ها نیست.
یکی از عوامل اصلی این ناسازگاری با تنوع فرهنگی، برداشت نادرست ما از مفهوم «وحدت ملی» است. مفهومی که هم‌زمان با مدرنیته وارد کشورهای جهان سوم شد و مانند بسیاری از مفاهیم مدرن دیگر، ما آن را نیز به‌درستی درنیافتیم. در ذهن بسیاری، وحدت ملی مترادف با «یک‌سان‌سازی» تلقی شده است، نه هم‌زیستی در عین تفاوت.

اشیش ناندی، متفکر و فیلسوف هندی، در گفت‌وگویی با رامین جهانبگلو، ریشه‌ی این یک‌سان‌سازی را در دوره استعمار جست‌وجو می‌کند. او معتقد است استعمارگران برای توجیه سلطه‌ی خود، مدعی می‌شدند که مردم کشورهای مستعمره دچار چندپارچگی‌اند و اگر حضور استعماری آن‌ها نباشد، مردم به جان هم می‌افتند.
در حالی‌که هدف اصلی آنان، ساختن جامعه‌ای وابسته و ناتوان بود، روشنفکران و سیاست‌مداران ما تحت تأثیر همین تبلیغات، رمز موفقیت غرب را در وحدت آن‌ها پنداشته و خود نیز راه یک‌سان‌سازی را در پیش گرفتند. حاصل این تفکر در جایی مانند هند آن شد که با وجود داشتن دو منطقه زمانی متفاوت، یک ساعت واحد تعریف کردند. حال آن‌که اگر نیک بنگریم، غرب نه یک پیکره‌ی واحد و همگن، بلکه جامعه‌ای متکثر و چندصدا است.
اشیش ناندی از گادامر، فیلسوف اروپایی، نقل می‌کند که: «ثروت و فناوری، راز قدرت اروپا نبوده‌اند، بلکه آن‌چه قدرت این قاره را ساخته، تنوع فرهنگی و کثرت صداها بوده است.»

کارل پوپر نیز در جایی می‌گوید که وقتی خروشچف از مک‌میلان، نخست‌وزیر وقت بریتانیا، پرسید غربیان به چه باور دارند، او پاسخ داد: «به مسیحیت». پوپر می‌افزاید: «اگر من به‌جای مک‌میلان بودم، می‌گفتم: به کثرت‌گرایی.»
او ادامه می‌دهد: «هیچ چیزی نیست مگر این باور که می‌توان از راه نقد و گفت‌وگوی انتقادی با دیگران و نقد خود، آموخت. کسی که پذیرای نقد است، فردی خردورز است. نه به این معنا که هر اندیشه‌ای را بی‌چون‌وچرا می‌پذیرد، بلکه به این معنا که به دیگران اجازه می‌دهد اندیشه‌هایش را نقد کنند و خود نیز اندیشه‌های آنان را به نقد می‌کشد.»
از این‌رو می‌توان دریافت که ما از نخستین لحظات مواجهه‌مان با غرب، آن را به‌درستی نشناختیم و بی‌جهت در پی یک‌سان‌سازی برآمدیم. غرب، وحدت‌گرا نیست؛ بلکه کثرت‌گراست. آن‌ها وحدت را در دل تفاوت‌ها جست‌وجو می‌کنند، اما ما با حذف تفاوت‌ها به‌دنبال وحدت می‌رویم. بزرگ‌ترین خطای ما در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی نیز همین نگاه است.

نوشته های مرتبط :