در حاشیه‌ی سخنان دکتر پدرام؛ امت‌گرایی؛ پیامد شکست ملت‌گرایی در افغانستان

دسته: تحلیل, سیاسی
نویسنده: تحریریه روایت
1403/06/22
11:35 ق.ظ
بازدید: 42

پایگاه خبری تحلیلی روایت : در بخشی از این گفتگو آقای پدرام در پاسخِ پرسشی مبنی بر این‌که چه عاملی باعث تبدیل افغانستان به همآیشگاه تروریسم بین‌المللی گردیده است، به نظریه‌ی «امت‌گرایی» اشاره کرد و گفت که اعتقاد به این نظریه باعث شده است تا هر گروه تندرو و بنیادگرا در کشور ما بتوانند به آسانی آمدوشد کرده و فعالیت کنند. او در این زمینه اشاره کرد به پذیرایی افغانستانی‌ها از گروه‌های اعراب – افغان در دوره حکومت مجاهدین و حضور امروزی ده‌ها گروه تروریستی در زیر چتر حکومت طالبان. به باور آقای پدرام، آن‌چه باعث گردیده است که در هر دو دوره بیگانگان بتوانند در افغانستان آزادانه فعالیت کنند و پذیرایی شوند، اعتقاد به همین نظریه‌ی امت‌گرایی است.

دی شب (مورخ ۲۱ سنبله ۱۴۰۳)، اسپیس تویتری به مناسبت بیست و سومین سال‌گرد حادثه‌ی تروریستی ۱۱ سپتمبر در صفحه ایکس پایگاه خبری – تحلیلی روایت برگزار شد که در آن دکتر عبداللطیف پدرام، رهبر حزب کنگره‌ی ملی، سخن می‌گفت.
در بخشی از این گفتگو آقای پدرام در پاسخِ پرسشی مبنی بر این‌که چه عاملی باعث تبدیل افغانستان به همآیشگاه تروریسم بین‌المللی گردیده است، به نظریه‌ی «امت‌گرایی» اشاره کرد و گفت که اعتقاد به این نظریه باعث شده است تا هر گروه تندرو و بنیادگرا در کشور ما بتوانند به آسانی آمدوشد کرده و فعالیت کنند. او در این زمینه اشاره کرد به پذیرایی افغانستانی‌ها از گروه‌های اعراب – افغان در دوره حکومت مجاهدین و حضور امروزی ده‌ها گروه تروریستی در زیر چتر حکومت طالبان. به باور آقای پدرام، آن‌چه باعث گردیده است که در هر دو دوره بیگانگان بتوانند در افغانستان آزادانه فعالیت کنند و پذیرایی شوند، اعتقاد به همین نظریه‌ی امت‌گرایی است.
نظریه‌ی امت‌گرایی، نظریه‌ای است که مرزهای جغرافیایی را به رسمیت نمی‌شناسد و همه‌ی مسلمانان جهان را یک امت واحد می‌داند. محمد قطب، یکی از فعالان جنبش اخوان المسلمین، درباره «تئوری امت مسلمه» می‌گوید: «امت اسلامی مجتمعی است که مؤمنین به خدا و قرآن و شریعت محمدی، بی توجه به نژاد، زبان، قومیت و مکان جغرافیایی و سایر وجوه افتراق و تمایز در آن گرد هم می آیند، قالب گیری می شوند و به منزله یک تن واحد در سلک اخوت و مساوات اسلامی متجلی می گردند».
آن‌چه را که دکتر پدرام در باره‌ی پیامدهای این نظریه در افغانستان گفت، واقعیتی است غیرقابل انکار. آن‌هایی که با تاریخ جهاد افغانستان آشنا هستند، می‌دانند که با الهام از همین تیوری بود که در دوره جهاد “درحدود ۵۰۰۰ عربستانی، ۳۰۰۰ یمنی، ۳۰۰۰ الجزایری، ۲۰۰۰ مصری، ۴۰۰ تونسی، ۳۵۰ عراقی، ۲۰۰ لیبیایی و ده ها نفر اردنی در کشور ما سرازیر شدند و بعدها سازمان‌های ویژه‌ی خود، از جمله سازمان القاعده را تاسیس کردند و درد سرهای کلانی برای افغانستان خلق نمودند.
درست است که قرآن عظیم‌الشان همه‌ی مسلمانان را امت واحد تعریف می‌کند، اما این را به یاد داشته باشیم که تئوری اخوت اسلامی، امروزه اگر قابل تطبیق باشد تنها در قالب تقویت سازمان کنفرانس اسلامی و یا امثال آن میسر است، نه با برداشتن مرزهای جغرافیایی. مرزهای جغرافیایی که همین اکنون جهان اسلام را از هم جدا می کنند مرزهای پذیرفته شده بین المللی اند و نادیده گرفتن آنها جویبارهای خون را جاری خواهد کرد؛ اتفاقی که متاسفانه در افغانستان افتاده است.
علت این‌که بسیاری‌ها در افغانستان دچار چنین بدفهمی از «اخوت اسلامی» شده و به نظریه‌ی امت‌گرایی روی آورده‌اند، شکست پروسه‌ی دولت‌-ملت‌سازی در کشور است.
اگر در جماعات مذهبی آن‌چه که مردم را متحد می‌کند اعتقاد و زیارت‌گاه‌های مذهبی است، در دولت‌های ملی این پایتخت‌های سیاسی است که نقش متحدکننده دارد.
بندیکت اندرسون، نویسنده کتاب «جامعه‌های تصوری»، از پایتخت‌های دولت‌های ملی را به عنوان «زیارت‌گاه‌های سکولار» یاد می‌کند. او می‌گوید که اگر دیروز مردم با رفتن به زیارت‌گاه‌های مذهبی احساس وحدت می‌کردند، امروزه با سفر به پایتخت احساس اتحاد می‌کنند. اندرسون، اندونزی را مثال می‌زند. اندونزی، کشوری است بزرگ، با جمعیت عظیم، متشکل از ۳۰۰۰ جزیره، دارای تنوع مذهبی (مسلمانان، بودایی‌ها، کاتولیک‌ها، پروتستان‌های مختلف، هندوهای جزیره بالی و طرفداران آیین روح‌پرستی و همزادگرایی) و بیش از صد گروه قومی و زبانی. اما آن‌چه که بیش‌تر از هر عامل دیگری باعث شد تا مردم این جغرافیا خود را یک ملت واحد تصور کنند، سفرهای زیارتی دانش‌جویان به پایتخت بود. نظام آموزشی اندونزی به گونه‌ای بود که دانش‌جویان مدارس ابتدایی را در روستاها و شهرهای کوچک، مدارس رهنمایی را در شهرهای بزرگ‌تر و مرکز ایالات فرا می‌گرفتند، و سپس برای تحصیلات عالی به پایتخت سفر می‌کردند. «در مدارس ابتدایی با هم‌قطاران و هم‌سفرانی ملاقات می‌کردند که از روستاهای مختلفی آمده بودند، احتمالا از روستاهایی که موقعی با هم دشمن بودند؛ در مدارس متوسطه و رهنمایی با کسانی ملاقات می‌کردند که از گروه‌های زبانی – قومی مختلفی بودند؛ و در مراکز آموزش عالی پایتخت، آن‌ها از هر قسمت قلمرو کسی را می‌یافتند.» با این سفرها می‌آموختند که از هر کجای که آمده باشند مجبورند کتاب‌های واحدی را بخوانند و به پایتخت واحدی سفر کنند. در واقع سفر به پایتخت بود که برای شان توضیح می‌داد که چرا با همدیگر در این‌جا جمع شده‌اند. و بدین طریق، آهسته آهسته توانستند همدیگر را به عنوان عضو ملت واحد تصور کنند.
در افغانستان متاسفانه کابل نتوانست تبدیل به یک زیارت‌گاه سکولار شود و مردم را متحد کند. علتش هم این است که پروسه‌ی ملت‌سازی در افغانستان با تعصب قومی و نژادپرستی آغاز شد. آغازگر این پروسه که شاه امان‌الله و محمود طرزی است، متاسفانه سنگ تهداب کشور را بر قوم‌گرایی گذاشتند.
از آن‌جایی که افغانستان یک کشور کثیرالملیتی است، این پروسه به بن بست خورد و باعث گردید که افغانستان به یک دولت – ملت تبدیل نشود و تفکر ملی در این سرزمین شکل نگیرد.
در فقدان تفکر ملی، طبیعی است که جایش را یا قبیله‌گرایی پر می‌کند و یا هم امت‌گرایی.
اگر ما می‌خواهیم از شر قبیله‌گرایی و امتگرایی نجات یابیم، چاره‌ای نداریم جز این‌که به شکل گیری تفکر ملی در افغانستان کمک کنیم و به پروسه‌ی ملت‌سازی و ایجاد دولت ملی فکر نماییم.