درس‌های راواندا برای افغانستان

دسته: تحلیل
نویسنده: عبدالشهید ثاقب
1404/01/18
1:04 ب.ظ
بازدید: 11

پایگاه خبری تحلیلی روایت : امروز 18 حمل مصادف است با روز جهانی یادبود از نسل‌کُشی راواندا. در این روز جهانیان از یک میلیون قربانی یاد میکنند که در دهه‌ی 1990 در راوندا در طی 100 روز توسط تندروان و افراط‌گرایان نسل‌کشی شدند. هدف از این مناسبت در واقع اعلام تعهد جهانیان برای مقابله با نفرت‌پراکنی قومی، تبعیض و نسل‌کشی است. از آن‌جایی که افغانستان نیز کشوری است که در آن تبعیض و نفرت‌پراکنی قومی بیداد می‌کند، بهتر است یادی کنیم از آن‌چه در راواندا اتفاق افتاد تا درسی باشد برای ما در افغانستان.

امروز ۱۸ حمل مصادف است با روز جهانی یادبود از نسل‌کُشی راواندا.
در این روز جهانیان از یک میلیون قربانی یاد میکنند که در دهه‌ی ۱۹۹۰ در راوندا در طی ۱۰۰ روز توسط تندروان و افراط‌گرایان نسل‌کشی شدند.
هدف از این مناسبت در واقع اعلام تعهد جهانیان برای مقابله با نفرت‌پراکنی قومی، تبعیض و نسل‌کشی است.
از آن‌جایی که افغانستان نیز کشوری است که در آن تبعیض و نفرت‌پراکنی قومی بیداد می‌کند، بهتر است یادی کنیم از آن‌چه در راواندا اتفاق افتاد تا درسی باشد برای ما در افغانستان.

نسل‌کشی رواندا
در میانة دهة ۱۹۹۰ در رواندا یک نسل‌کشی رخ داد: نسل‌کشی توتسی‌ها به دست هوتوها.
قتل عام توتسی‌ها در سال ۱۹۹۴ و پس از کشته‌شدن جوونال هابیارمانا، رییس جمهور هوتوی رواندا در یک سانحة هوایی، آغاز شد. توتسی‌ها اگرچه در این ماجرا دخیل نبودند، اما توسط هوتوها به صورت غیرعادلانه به قتل رییس جمهور متهم شدند. افراد قبیلة هوتو جاده‌ها را بستند و برای یافتن توتسی‌ها به جستجو آغاز کردند. هر هوتوی موظف شده بود ده خانه را برای یافتن توتسی‌ها جستجو کنند. در این نزاع قبیله‌ای در مدت کمتر از یک ماه نزدیک به یک میلیون توتسی کشته شدند.
یکی از مواردی که در بحث نسل‌کشی رواندا ضرور است همگان بدانند این است که تا پیش از استعمار تمایز بسیار زیادی میان توتسی‌ها و هوتوها وجود نداشت. “آن‌ها به یک زبان سخن می‌گفتند، فرهنگ مشترک داشتند، و بسیاری از اعضای آن‌ها با همدیگر ازدواج می‌کردند. توتسی‌ها به همان اندازه‌ای که طبقة حاکم بودند، قبیله حاکم نیز بودند. هوتوهایی که ثروتمند می‌شدند و گله می‌خریدند، توتسی می‌شدند.”
پس پرسش این است که اگر تمایز قومی و قبیله‌ای تا پیش از استعمار میان هوتوها و توتسی‌ها این قدر کمرنگ بوده، چه باعث شد که آن‌ها به غیریت‌سازی مفرط دست بزنند و تا سرحد نسل‌کشی به پیش بروند؟
کارت شناسایی
جاناتان گلاور در کتاب “انسانیت: تاریخچة اخلاقی سدة بیستم”، مهم‌ترین عامل این غیریت‌سازی پدیده‌ای به نام “کارت شناسایی” را می‌داند. کارت شناسایی، یعنی همین تذکره یا شناس‌نامة خود ما و شما.
گلاور می‌گوید تمایز قومی میان توتسی‌ها و هوتوها فقط هنگامی پررنگ شد که در طول سال‌های استعمار به افراد این دو قبیله کارت شناسایی توزیع شد. زیرا کارت شناسایی، به تعبیری گلاور، مردم را تا پایان عمر در یک قبیله نگه می‌دارد. یا به تعبیر دیگر: دارندگان خود را به هویت‌های تکواره تبدیل می‌کند.
نفرت‌پراکنی قومی
یکی از چیزهای دیگری که باعث نسل‌کشی قومی در راواند گردید، ترویج نفرت‌پراکنی قومی توسط رسانه‌ها بود. در میانة دهة ۱۹۹۰ در رواندا رادیو- تلویزیونی بود به نام سرزمین هزارتپه، که از ۸ ژوئیه ۱۹۹۳ تا ۳۱ ژوئیه ۱۹۹۴ برنامه پخش می‌کرد. این ایستگاه رادیو و تلویزیون، متعلق به هوتوها بود و توسط خویشاوندان رییس جمهور اداره می‌شد.
کسانی که در بارة نسل‌کشی رواندا پژوهش کرده‌اند، برای این رسانه نقش مهمی در کشتار رواندا قایل هستند. زیرا این رسانه سیلی از تبلیغات سیاسی را علیه توتسی‌ها راه انداخته بود که به ترس و نفرت از آن‌ها دامن می‌زد: “آن‌ها می‌خواستند هوتوها را به بردگی بکشانند. آن‌ها متقلب هستند؛ باید از کسب و کار، تحصیل و زندگی عمومی حذف شوند.” و پس از سقوط هواپیمای هابیارمانا، این رسانه آغاز کرد به تحریک مردم به کشتار توتسی‌ها: “این گورها کاملا پر نشده‌اند. چه کسی به ما کمک می‌کند آن‌ها را پر کنیم؟” و “تا روز ۵ مه، کشور باید کاملا از توتسی‌ها پاک‌سازی شود.” و “اشتباه سال ۱۹۵۹ را تکرار نمی‌کنیم. کودکان نیز باید کشته شوند.” تبلیغاتی که اقوام را در آن کشور به جان هم انداخت و فاجعه آفرید.
نتیجه‌گیری
افغانستان نیز کشوری است دارای اقوام و قبایل متعدد؛ به گونه‌ای که در این سرزمین ده‌ها گروه قومی و زبانی زندگی می‌کنند.
تعدد و تنوع قومی الزاما امر بدی نیست و حتا می‌تواند باعث غنامندی فرهنگی یک کشور گردد، اگر در میانِ شان نفرت‌پراکنی قومی و بی‌اعتمادی لانه نکرده باشد.
متاسفانه اما در افغانستان دیری است که روابط قومی آلوده به نفرت و بی‌اعتمادی گردیده است و برخی از سیاسیون و نویسندگان نیز نفع خود را در ترویج نفرت و خصومت قومی می‌بینند.
نفرت‌پراکنی قومی که امروزه در افغانستان وجود دارد، اگر مدیریت نشود و مهار نگردد، بعید نیست که به فاجعه‌‌ای منتهی شود که در راواندا اتفاق افتاد.
بنابراین، مسوولیت همه‌ی نخبگان افغانستان است که علیه نفرت‌پراکنی قومی مبارزه کنند و از راواندایی‌شدن افغانستان جلوگیری نمایند.