ایدئولوژی‌سازی دانشگاه؛ آیا دانشگاه‌های افغانستان به مدارس اکوره ختک تبدیل خواهند شد؟

دسته: تحلیل
نویسنده: شهرام خراسانی
1404/08/03
10:14 ق.ظ
بازدید: 7

پایگاه خبری تحلیلی روایت : ملا هبت‌الله، رهبر طالبان، بار دیگر طی دستوری از «مذهبی‌تر و دینی‌تر شدن» دانشگاه‌ها سخن گفته است؛ سخنی که در ظاهر، دعوت به معنویت به نظر می‌رسد، اما در باطن، تلاشی است برای ایدئولوژی‌سازی نهاد دانش. پس از ممنوعیت آموزش دختران، این فرمان تازه می‌تواند گام دیگری در جهت یکسان‌سازی فکری و کنترل مطلق فضای علمی افغانستان باشد. پرسش اساسی این است: آیا دانشگاه‌های کشور به مسیر مدارس ایدئولوژیک چون «اکوره ختک» خواهند رفت؟در این یادداشت به این موضوع پرداخته می شود.

ملا هبت‌الله، رهبر طالبان، بار دیگر طی دستوری از «مذهبی‌تر و دینی‌تر شدن» دانشگاه‌ها سخن گفته است؛ سخنی که در ظاهر، دعوت به معنویت به نظر می‌رسد، اما در باطن، تلاشی است برای ایدئولوژی‌سازی نهاد دانش. پس از ممنوعیت آموزش دختران، این فرمان تازه می‌تواند گام دیگری در جهت یکسان‌سازی فکری و کنترل مطلق فضای علمی افغانستان باشد. پرسش اساسی این است: آیا دانشگاه‌های کشور به مسیر مدارس ایدئولوژیک چون «اکوره ختک» خواهند رفت؟

در این یادداشت به این موضوع پرداخته می شود.

ایدئولوژی‌سازی دانشگاه؛ باز تولید جهل و خشونت

در فلسفه‌ی آموزش مدرن، دانشگاه محل زایش تفکر آزاد و نقد ساختارهای قدرت است. از زمان روشنگری تا امروز، هدف دانشگاه رهایی انسان از جهل و تبعیت بوده است. اما وقتی که قدرت سیاسی تصمیم می‌گیرد دانشگاه را به ابزار ترویج ایدئولوژی خود تبدیل کند، آنچه از میان می‌رود، جوهر تفکر است.

به تعبیر فیلسوف ایتالیایی آنتونیو گرامشی، زمانی که حاکمیت تنها به زور نظامی تکیه نکند، بلکه ذهن و فرهنگ جامعه را نیز تحت سلطه گیرد، به «هژمونی فرهنگی» دست یافته است. طالبان دقیقاً چنین هژمونی‌ای را دنبال می‌کنند؛ آنان می‌خواهند دانشگاه نه مکانی برای تفکر انتقادی، بلکه نهادی برای بازتولید ایمان سیاسی‌شان باشد. در این منطق، دانشجو دیگر جوینده‌ی حقیقت نیست، بلکه سرباز ایدئولوژی است.

میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی، در بحث رابطه‌ی «قدرت و دانش» می‌گوید هر قدرتی نوعی دانش خاص خود را می‌سازد و همان را حقیقت می‌نامد. طالبان نیز در پی ساختن «دانش اسلامی» به روایت خود هستند؛ دانشی که هیچ پرسشی برنمی‌تابد و تنها مأموریتش مشروعیت‌بخشی به سلطه‌ی دینی است. وقتی تفکر انتقادی حذف شود و جست‌وجوی حقیقت به ایمان سیاسی فروکاسته گردد، دانشگاه از درون تهی می‌شود.

همچنین بخوانید: مسوول استخبارات دادگاه‌عالی طالبان، پس از خرید یک خانه در ترکیه از وظیفه‌اش برکنار شد

تجربه‌ی تاریخی مدارس «اکوره ختک» در پاکستان هشداردهنده است. این مدارس در آغاز برای آموزش علوم دینی شکل گرفتند، اما به مرور زمان به مراکز پرورش نیروهای جهادی بدل شدند؛ جایی که علم جای خود را به تلقین، و تفکر جای خود را به اطاعت داد. اکنون بیم آن می‌رود که دانشگاه‌های افغانستان نیز به همان مسیر کشانده شوند—به مکان‌هایی که در آن فلسفه، جامعه‌شناسی و علوم طبیعی در سایه‌ی تفسیرهای تنگ‌نظرانه‌ی دینی محو می‌شوند.

در این میان، سخن هانا آرنت در کتاب ابتذال شر بار دیگر معنا می‌یابد؛ او می‌نویسد: «شر زمانی عادی می‌شود که انسان از اندیشیدن بازایستد.» اگر دانشگاه‌ها به دستگاه تکرار ایدئولوژی تبدیل شوند، شر به شکل نهادینه در نظام آموزشی ریشه می‌دواند؛ شرّی که نه از نفرت، بلکه از ناآگاهی زاده می‌شود.

پایان سخن؛

دستور تازه‌ی رهبر طالبان، تنها یک فرمان اداری نیست؛ نشانه‌ای است از سقوط نهاد معرفت. دانشگاهی که از عقل انتقادی خالی شود، دیگر دانشگاه نیست، بلکه مدرسه‌ای است برای پرورش مقلدان. اگر این روند ادامه یابد، افغانستان نه تنها از علم، بلکه از امکان تفکر نیز محروم خواهد شد. در آن صورت، آینده‌ی دانشگاه‌های ما، تفاوت چندانی با مدارس اکوره ختک نخواهد داشت—مدارس تولید جهل و خشونت مقدس.

نوشته های مرتبط :