دانایی واقعی یا تظاهر فرهنگی؟

دسته: تحلیل
نویسنده: گلنور بهمن
1404/02/26
11:39 ق.ظ
بازدید: 51

پایگاه خبری تحلیلی روایت : با گسترش فضای مجازی، فرصت‌های تازه‌ای برای ابراز اندیشه فراهم شده است. این فرصت در کشوری مانند افغانستان که سال‌ها با محدودیت‌های رسانه‌ای، تعلیمی و فرهنگی دست مبتلا بوده است، می‌تواند نقطه‌ی عطفی در گسترش مشارکت فکری و‌ فرهنگی باشد. اما در کنار این گشودگی، پدیده‌هایی نیز پدیدار شده‌اند که قابل درنگ و خیلی پرسش‌انگیزند. یکی از این پدیده‌ها، ظهور چهره‌هایی است که با وجود نداشتن سواد کافی، پیشینه‌ی علمی یا آشنایی با مفاهیم ابتدایی نوشتار، در جایگاه نویسنده، پژوهشگر و صاحب‌نظر ظاهر می‌شوند.

با گسترش فضای مجازی، فرصت‌های تازه‌ای برای ابراز اندیشه فراهم شده است. این فرصت در کشوری مانند افغانستان که سال‌ها با محدودیت‌های رسانه‌ای، تعلیمی و فرهنگی دست مبتلا بوده است، می‌تواند نقطه‌ی عطفی در گسترش مشارکت فکری و‌ فرهنگی باشد. اما در کنار این گشودگی، پدیده‌هایی نیز پدیدار شده‌اند که قابل درنگ و خیلی پرسش‌انگیزند.
یکی از این پدیده‌ها، ظهور چهره‌هایی است که با وجود نداشتن سواد کافی، پیشینه‌ی علمی یا آشنایی با مفاهیم ابتدایی نوشتار، در جایگاه نویسنده، پژوهشگر و صاحب‌نظر ظاهر می‌شوند.
در این‌اواخر، پدیده‌ای نسبتاً ناآشنا در رسانه‌های اجتماعی افغانستان ظهور کرده است که شایسته‌ی کنکاش و بررسی است. شماری از کسانی که از نگاه سطح سواد، دانش عمومی و پیشینه‌ی فکری در جایگاه نازلی قرار دارند، ناگهان در قالب و‌ سیمای نویسنده، تحلیل‌گر و اندیشمند ظاهر می‌شوند. این افراد که در گذشته حتا توان نوشتن چند جمله‌ی ساده را نداشتند، امروز پیوسته مقاله‌هایی منتشر می‌کنند که پر است از جمله‌های ظریف و علمی، ساختارهای آراسته و پندنامه‌های اخلاقی و آموزه‌های فکری و فرهنگی.
این گروه، شاید از نظر اقتصادی محروم نباشند، اما چیزی که آن‌ها را در شمار یک قشر فرودست قرار می‌دهد، سبک‌مایگی علمی، فقر معلومات و نداشتن پیشینه‌ی تعلیمی و فرهنگی است. البته نمی‌توان انکار کرد که در هر جامعه، افرادی می‌توانند بدون تحصیلات رسمی، از طریق هم‌نشینی با اهل فکر و مطالعه، به سطحی از آگاهی و بینش برسند. اما همیشه شمار چنین افراد استثنایی‌ خیلی اندک بوده است.
تناقضی که امروزه در رسانه‌های اجتماعی افغانستان شاهد آن هستیم، از نگاه من، شبیه یک نمایش گروهی است. نویسندگان نوظهوری که به‌ طور عمده از عبارات و ‌‌جملات و ساختارهای پیچیده بهره می‌برند، در گفتارهای غیررسمی و نوشتارهای روزمره دچار اشتباهات ابتدایی در نگارش، آشفتگی در تفکر و نبود انسجام‌ تکنیکی هستند. این تناقض آشکار میان نوشتار آراسته و گفتار ساده و بدون انسجام، این گمان را تقویت می‌کند که این متون ممکن است از سوی دیگران نوشته شوند یا با استفاده از الگوبرداری از متن‌های آماده و ابزارهای ماشینی تولید شوند.
امکان استفاده از فناوری‌های دیجیتال، مانند نرم‌افزارهای نگارشی و ابزارهای هوش مصنوعی، این امکان را فراهم کرده است که کاستی‌های دانشی افراد زیر ظاهر آراسته‌ی واژگان پنهان شود. این‌ گونه نویسندگان ممکن است بدون داشتن فهم عمیق از محتوای نوشته‌ها، تنها با استفاده از ابزارهای دیجیتال و الگوبرداری از دیگران، متونی منتشر کنند که ظاهری علمی و معتبر دارند، اما در حقیقت از عمق و اعتبار علمی برخوردار نیستند.
این وضعیت از چند جهت نگران‌کننده است. اولن، مرز میان دانایی واقعی و تظاهر فرهنگی را کم‌رنگ می‌سازد‌ و ثانین، اعتبار گفتار و نوشتار در فضای عمومی را زیر علامت پرسش می‌برد. از سوی دیگر، افرادی که تنها با پوشیدن جامه‌ی پرزرق واژگان، در جایگاه متفکر و صاحب‌نظر ظاهر شوند، اعتماد عمومی به تولید فکری و نوشتاری را به تدریج مسخ‌ می‌کنند.
پرسش اساسی اما هنوز بدون پاسخ مانده است؛ چه عواملی باعث شده‌ تا گروهی از افراد بی‌بهره از سواد و دانش لازم، ناگهان در جایگاه نویسنده و اندیشمند ظاهر شوند و چنین دگردیسی غیرمنتظره‌ای را به نمایش بگذارند؟ شاید پاسخ این پرسش را بتوان در گستره‌ی ابزارهای نوین، الگوبرداری و گرایش شدید به دیده‌شدن جستجو کرد.
در هر صورت، چیزی که بسیار اهمیت دارد، زنده نگاه داشتن نقش آموزش، فرهنگ مطالعه و صداقت فکری است. زیرا در عصر دیجیتال، باید مراقب باشیم که سطحی‌نگری و تظاهر در قالب واژه‌های آراسته، جایگزین تفکر عمیق و علمی نشود. تنها با نگهداری و تقویت اصول علمی و آموزشی است که می‌توانیم از گسترش چنین پدیده‌های سطحی جلوگیری کنیم و در فضای عمومی از هر نوع فریب علمی پرهیز نماییم. در نهایت، آن‌چه پایدار می‌ماند نه زیبایی سطحی واژه‌ها، بل ژرفای راستین اندیشه است.

نوشته های مرتبط :